FAKULTET ZA MENADŽMENT ZAJEČAR POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA TIMOČKE KRAJINE POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA OPŠTINE BOLJEVAC ZAJEČAR, 2010. FAKULTET ZA MENADŽMENT ZAJEČAR POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA TIMOČKE KRAJINE Rukovodilac studije Prof. dr Mića Jovanović Administrator Dragan Ranđelović POTENCIJALI PRIVREDNOG RAZVOJA OPŠTINE BOLJEVAC Odgovorni rukovodilac Prof. dr Nedeljko Magdalinović Saradnici Prof. dr Rodoljub Jovanović, dipl. inž. rud. Doc. dr Dragiša Stanujkić, dipl.inž. maš. Mr Nebojša Simeonović, dipl. ecc. Mr Miodrag Petković, dipl. ecc. Zvonko Mitrović, dipl. inž. rud. Života Dačić, dipl. inž. rud. Gabrijela Popović, dipl. ecc. Dekan Prof. dr Nedeljko Magdalinović ZAJEČAR, 2010. 2 S A D R Ž A J: 1. OPŠTI PODACI O OPŠTINI BOLJEVAC ............................................................. 7 2. PRIVREDNO-EKONOMSKI RAZVOJ OPŠTINE BOLJEVAC............................. 12 2.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA ......................... 12 2.2. DINAMIKA I STRUKTURA PRIVREDNIH KRETANJA ................................ 13 2.2.1. OSTVARENI DRUŠTVENI PROIZVOD I NACIONALNI DOHODAK ..... 13 2.2.2. STRUKTURA NACIONALNOG DOHOTKA .......................................... 16 2.2.3. DOSTIGNUTI NIVO DRUŠTVENOG PROIZVODA I NACIONALNOG DOHOTKA ...................................................................................................... 18 Sl. 2.4 Nivo nacionalnog dohotka po stanovniku opštine Boljevac i Region, .. 19 2.2.4. KRETANJE ZAPOSLENOSTI I NEZAPOSLENOSTI ............................ 19 2.2.5. STRUKTURA ZAPOSLENOSTI PO DELATNOSTIMA ......................... 22 2.3. EKONOMSKA STVARNOST OPŠTINE BOLJEVAC ................................... 23 3. OBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI ................................................................... 27 3.1. ZEMLJIŠTE ................................................................................................. 27 3.1.1. POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE ......................................................... 29 3.1.1.1 STRUKTURA KORIŠĆENJA I TERITORIJALNI RAZMEŠTAJ POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA ................................................................ 29 3.1.1.2 SVOJINSKA I POSEDOVNA STRUKTURA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA .................................................................................................... 34 3.1.2. ŠUMSKO ZEMLJIŠTE .............................................................................. 38 3.2. VODE .......................................................................................................... 41 3.2.1. VODOSISTEM BOGOVINA .................................................................. 41 4. NEOBNOVLJIVI PRIRODNI RESURSI .............................................................. 45 4.1. METALIČNE MINERALNE SIROVINE ........................................................ 45 4.1.1. LOKALITET MARKOV KAMEN ............................................................ 45 4.2. NEMETALIČNE MINERALNE SIROVINE.................................................... 46 4.2.1. KVARCNE SIROVINE .......................................................................... 46 4.2.1.2 DOLOMITI LOKALITETA RTANJ ...................................................... 48 4.2.1.3 DOLOMITI LOKALITETA GOLEŠ ..................................................... 50 4.2.1.4 GLINE ............................................................................................... 51 4.2.1.4.1 KAOLINSKE GLINE SELA JABLANICA ......................................... 51 4.2.1.4.2 BENTONIT-MONTMORIONITSKE GLINE PODGORCA ............... 52 4.2.1.4.3 BENTONITSKE GLINE BOGOVINE............................................... 53 4.3. UGALJ I POJAVE BITUMINOZNIH ŠKRILJACA ......................................... 56 4.3.1. CRNOTIMOČKI (BOGOVINSKI) UGLJENI BASEN .............................. 56 4.3.2. RUDNIK KAMENOG UGLJA RTANJ .................................................... 61 4.3.3 BITUMINOZNI ŠKRILJCI ....................................................................... 67 5. LJUDSKI RESURSI ............................................................................................ 70 5.1. STANOVNIŠTVO NA PODRUČJU OPŠTINE BOLJEVAC .......................... 70 5.2. ZAPOSLENI NA PODRUČJU OPŠTINE BOLJEVAC .................................. 72 5.3. NEZAPOSLENI NA PODRUČJU OPŠTINE BOLJEVAC ............................. 73 6. MATERIJALNI RESURSI PRIVREDNOG RAZVOJA OPŠTINE BOLJEVAC ..... 79 6.2. MATERIJALNI RESURSI U SREDSTVIMA ZA PROIZVODNJU ................. 81 6.3. MATERIJALNI RESURSI U INFRASTRUKTURI ......................................... 84 6.3.1. SAOBRAĆAJ I SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA ......................... 85 6.3.2. ENERGETIKA I ENERGETSKA INFRASTRUKTURA .......................... 86 6.3.3. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA ...................................................... 87 6.3.4. POŠTANSKE AKTIVNOSTI I TELEKOMUNIKACIJE............................ 88 6.4. IZGRAĐENI PROIZVODNI KAPACITETI .................................................... 89 ANALIZA POTENCIJALA PRIVREDNOG RAZVOJA BOLJEVCA .......................... 90 7. ANALIZA POTENCIJALA PRIVREDNOG RAZVOJA BOLJEVCA ...................... 91 3 U V O D Ekonomska stvarnost Timočke Krajine i svih opština na nje- nom području je veoma zabrinjavajuća. Privreda se nalazi u dubo- koj recesiji. Od nadprosečno razvijenog područja (naročito u peri- odu 1975 – 1995. god.), po većini ekonomskih kriterijuma, zadnje dve decenije dospelo je na dno lestvice nerazvijenih u Srbiji. Industrijska proizvodnja je smanjena za 64,4 %, ratarska za 43,5 %, a stočarska za 53,2 %. U odnosu na Srbiju, investicije su smanjene za 85,8 %, zaposlenost za 39 %, nacionalni dohodak za 58,1 %. Timočka Krajina je od industrijskog postala agrarni region. U formiranju društvenog proizvoda, industrija učestvuje sa 29,1 %, a poljoprivreda sa 37,2 %. Na području Timočke Krajine nalaze se raznovrsni prirodni i materijalni resursi, čijim se aktiviranjem može pokrenuti novi ra- zvoj u novim ekonomskim uslovima. Njihova održiva eksploatacija podstakla bi rast industrijske proizvodnje, zaposlenosti i standarda života na ovom području. Studija Potencijali privrednog razvoja opštine Boljevac predstavlja separat u okviru obimne studije Potencijali razvoja Timočke Krajine. Studijom se, po prvi put, na jednom mestu evidentiraju i kvantitativno i kvalitativno iskazuju raspoloživi i, u odgovarajućoj meri, istraženi prirodni resursi, koji u narednom periodu mogu da imaju ključnu ulogu u pokretanju novog ciklusa razvoja opštine. 4 Sadržaj studije temelji se na podacima iz projekata višede- cenijskog istraživanja i valorizacije prirodnih resursa na području opštine. Na kraju pojedinih poglavlja dat je popis korišćenih li- teraturnih izvora, što je od izuzetnog značaja za potpuniji i deta- ljniji uvid u značaj i perspektivnost pojedinih resursa. Sa takvim sadržajem, ona predstavlja naučno-stručno utemeljen dokument za delovanje lokalnih subjekata i Vlade u podsticanju zaintere- sovanosti potencijalnih investitora za ulaganje kapitala na području opštine Boljevac. Studija ukazuje da opština Boljevac raspolaže značajnim pr- irodnim potencijalima na koje je oslonjena poljoprivredna i veći deo industrijske proizvodnje i može poslužiti kao jedinstven primer razvoja privredne strukture oslonjene na lokalne prirodne resurse. Među njima, poseban značaj imaju: poljoprivredno zemljište, šu- me, ugalj, nemetali i dr. 5 OPŠTI PODACI O OPŠTINI BOLJEVAC 6 1. OPŠTI PODACI O OPŠTINI BOLJEVAC Opština Boljevac geogafski pripada Istočnoj Srbiji – Timoč- koj Krajini. Grad Boljevac je u središtu teritorije i geografski je omeđen Kučajskim planinama, Rtnjem i Tupižnicom, a Crno- rečkom kotlinom i slivom reke Crni Timok otvoren je prema Timo- čkoj Krajini. Posebnu atrakciju predstavlja planina Rtanj kao naj- veća svetska piramida i posebna geografska pojava. Reljef je raznovrstan, sa visoravnima i planinskim predelima, a nadmorska visina se kreće od 260 -1600 m i obiluje prirodnim i turističkim motivima. Klima je umereno kontinentalna, a u višim predelima ima odlike planinske klime i može biti izvor energije vetra. Količina atmosferskih padavina je mala. Srednja godišnja tempertura va- o o zduha je +10,2 C a godišnja amplituda je 24,1 C. Raznovrsnost reljefa i sastav zemljišta doprinosi pravom bo- gatstvu biljnog i životinjskog sveta i područje čini prirodnim reze- rvatom. Područje opštine zauzima površinu od 827 km2. Poljopri- vredno zemljište učestvuje sa 46 %, a šumsko zemljište sa 51 % i osnovni su prirodni resursi za razvoj poljoprivrede i šumarstva i njihove prerade. Od mineralnih sirovina, registrovane su mnoge pojave među kojima su karakteristične ležišta ugljeva i nemetala, koja se i sada eksploatišu. Raznovrsni prirodni resursi nisu u zadovoljavajućem stepenu valorizovani i opština pripada grupi nerazvijenih područja. Na teritoriji opštine, u 20 naselja, nastanjeno je 15.849 sta- novnika ili 19 stanovnika na 1 km2 (popis 2001. god.). 7 Prema proceni RZZS od 30.06.2008. god. broj stanovnika je smanjen na 14.022 i pripada najmanje naseljenim područjima u Srbiji. Demografske tendencije su negativne i veoma nepovoljne. Infrastruktura je u celini nedovoljno izgrađena i nije razvijena prema potrebama privrede i stanovništva. Saobraćajna mreža je, prema stanju putne privrede u Isto- čnoj Srbiji, dobra. Duž teritorije opštine prolazi magistralni put Paraćin-Zaječar, a povezanost sa susednim opštinama: Sokobanja, Knjaževac i Bor je takođe dobra. Udaljenost od glavnog grada je 200 km, a od autoputa 55 km. Dostupnost i otvorenost prema širem okruženju je povoljnija