FUTBOL EKONOMİSİ (2018) İÇİNDEKİLER Giriş 1. Futbolun Finansal Yapılanması 1.1. Kulüp Gelirleri 1.1.1.Maç Günü Gelirleri 1.1.1.1. Bilet Fiyatları 1.1.1.2. 2018-2019 Sezonu Kombine Satış Fiyatları 1.1.1.3. Passolig 1.1.1.4. Yayın Gelirleri 1.1.2.Lig Gelirleri 1.1.2.1. Türkiye’de Liglerin Durumu 1.1.3.Ticari Gelirler 1.1.4.Forma ve Reklam Satışları 1.1.5.İddaa Gelirleri 1.1.6.Ödül Dağıtımları 1.1.6.1. Dünya Kupası Ödül Dağıtımı 1.1.6.2. Avrupa Futbol Şampiyonası Ödül Dağıtımı 1.1.6.3. EURO 2016 Ödül Dağıtımı 1.2. Seyirci Sayıları 2. UEFA Avrupa Şampiyonlar Ligi 2.1. Finansal Fairplay 3. Transferler 3.1. Ligin Transfer Bütçesi 3.2. Avrupa’da Transferler 4. Maaş Bütçeleri 4.1. Süper Lig Kulüplerinin Maaş Bütçeleri ve En Fazla Kazanan Futbolcular 4.2. Süper Lig Ekiplerinin 2017 Maaş Bütçeleri 5. Türk Kulüplerinin Borçları 6. Kulüplerin Sıralamaları 6.1. Dünya Sıralamaları 6.1.1.FIFA Milli Takımlar Sıralaması 6.2. Türk Kulüplerinin Sıralamaları 7. Kulüplerin BİST Değerleri GİRİŞ Dünya ölçüsündeki büyük küplerin yıllık ciroları 300 - 600 Milyon Euro düzeyinde olan bu sektörün Türkiye’de futbol pastasının büyüklüğünün yaklaşık 1 Milyar Euro seviyesinin hemen altında olduğunu ve bu rakamla da Avrupa futbol pastasının yaklaşık %6’sını oluşturduğu görülmektedir. 2015 Ekim ayında 1 Milyar Euro seviyesini geçen bu rakam Şubat 2016 yılı ara transfer dönemiyle düşüşe geçmiştir. TAVAK Vakfı’nın 2013 yılı araştırmasında Türkiye’de futbol ekonomisinin büyüklüğünün yakın zamanlarda 1 milyar dolar seviyesine ulaşacağı yönünde tespitlerde bulunulmuştu. Bu rakam beklenenden daha da büyük bir seviyeye ulaştı ve sadece Süper Toto Süper Lig takımlarının piyasa değeri 2015 Ekim ayı itibariyle 1,04 Milyar Euro seviyelerine yükseldi. Fakat Şubat 2016 tarihi itibariyle bu rakamlar 961,9 Milyon Euro seviyesine kadar geriledi. 2018 Temmuz ayında ise bu rakam 543 milyon Euro seviyesindedir.1 Ancak net tabloyu transfer sezonunun bitişini takip eden Eylül ayı içerisinde göreceğiz. Türkiye Süper Liginin piyasa değeri Premier Ligin değerinin (7,67 Milyar Euro) yaklaşık 13’te 1’ine, Bundesliga’nın ise 6’da 1’ine (3,50 milyar Euro) karşılık gelmektedir. Türkiye Süper Ligi’nin değerinin bu seviyelere ulaşmasında TFF’nin uluslararası yayın şirketleri ile yaptığı antlaşmalar ile yaptığı ortak çalışmalar ve özellikle kulüplerin yaptığı başarılı transferler sonucu son yıllarda artan seyirci sayısı ve sponsorluk anlaşmaları bulunmaktadır. 1 TAVAK Vakfı Futbol Ekonomisi Araştırmaları 1. Futbolun Finansal Yapılanması Her geçen yıl etkisini ve ekonomik yapısını biraz daha genişleten spor sektörü günümüzde 150 milyar doları aşan getirisi ile küresel bir pazara dönüşmüştür ve bu endüstrisinin en büyük aktörü ise futboldur. Dünya’nın farklı coğrafyalarındaki futbol organizasyonlarının yıllık getirisi 50 milyar doları aşmaktadır. Bu durumda küresel spor endüstrisinin 3’te 1’ini futbol oluşturmaktadır. Dünyada en fazla geliri ve istihdamı futbol sağlamaktadır. Yayın konusunda da en fazla takip edilen branştır. Ancak Kuzey Amerika bölgesinde Amerikan Futbolu, NBA, hokey, tenis ve motor sporlarının ardından gelmektedir.2 Başta Avrupa olmak üzere son yıllarda futbol ekonomik, sportif, kültürel olarak sürekli büyümektedir. En büyük bölge olan Avrupa (UEFA)’nın gelirlerinin yarıdan fazlasını 5 büyük lig olan İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya ligleri almaktadır. Bu ligleri gelişme aşamasında olan Türkiye, Rusya, Ukrayna, Hollanda, Belçika ve Yunanistan gibi ligler takip etmektedir. Her geçen gün daha da büyüyen ve boyutları önemli noktalara ulaşan futbol ekonomisi, bugüne kadar iki dünya şampiyonluğuna katılabilen (1954 / 2002) Türkiye’de 3 Temmuz 2011’e kadar büyük ölçüde yükselmişti. Bu yükseliş şike olaylarından sonra boyutlarını kaybetse son yıllarda yine yükselişe geçmiş ve eskisinden de daha büyük boyutlara ulaşmıştır. 1.1. Kulüp Gelirleri Futbol ekonomisinde en büyük gelir alanları; naklen yayın, maç günü ve ticari gelirlerdir. Son yıllarda bu alanlarda en fazla geliri Premier Lig sağlamıştır.2 yıl önce 3.6 milyar sterlin olan gelirleri geçen yıl 5 milyar sterlini geçmiştir.2016- 17 sezonunda 1 milyar sterlinden fazla ticari gelirlerinin en büyük payı spor markaları ve forma üreticileri ile olanlardır. 2Aktifbank 2015-2016 / 2016-2017 Sezonu Futbol Ekonomisi Raporu Bugün %8’lik büyüme hızıyla toplam gelirleri 25 milyar Euro’yu geçen Avrupa futbolu, son 4 sezonda gelirlerini yaklaşık 10 milyar Euro arttırmış; UEFA’ya bağlı 54 futbol federasyonu ve bu federasyonların yönettiği liglerin gelirleri, 20 yılda tam 5 kat artış göstermiştir.3 Son 8 yıllık süreçte ise kulüpler bazında gelirlerini en fazla oranda arttıran ülkeler, sırasıyla İngiltere, Almanya, İspanya, İtalya, Fransa, Rusya ve Türkiye olmuştur. 4 1.1.1. Maç Günü Gelirleri Maç günü gelirleri kulüplerin önemli gelir kalemlerinden biridir. Stadyum sayısının, kapasitesinin ve seyirci ortalamasının artması ile beraber; kurumsal ağırlama, stadyum içi satışlar ve maç günü bilet ile diğer ürün, hizmet satışları bu kategoriye dâhil edilmektedir. PremierLig, Bundesliga ve La Liga başta olmak üzere özellikle büyük ligler ve takımlar stadyumun içindeki kadar dışarıdaki taraftarlarına da çeşitli pazarlama ve satışa yönelik faaliyetlerde bulunmaktadır. Maç günü gelirlerinde de zirvede olan İngilizler ortalama 650 milyon sterlin kazanmaktadır. Son iki yılda adada 3 UEFA Finans Raporu Ocak 2017 4Aktifbank 2015-2016 / 2016-2017 Sezonu Futbol Ekonomisi Raporu toplam 27 milyon kişi stadyumlardan maç izlemiştir. 2015-16 sezonu gelirleri 3.24 milyar Euro olan Bundesliga’nın maç günü gelirleri ise 527 milyon Euro’dur. Manchester United, Real Madrid, Barcelona, Bayern Münih, Juventus, B.Dortmund gibi büyükkulüpler saha içerisindeki başarılı oyunlarını ve kalitesi yüksek oyuncularını saha dışında da eğlence ve tüketim alanında kullanmaya başlamışlardır. Bu durumda stadyum ve maç günü gelirlerini her geçen gün biraz daha artırmaktadırlar. Geçtiğimiz yıl Avrupa’da en fazla maç günü geliri elde eden kulüp İngiliz devi Arsenal olmuştur.140 milyon euro’ya yakın gelir elde eden Arsenal’i 130 milyon euro ile Real Madrid, 120 milyon euro ile Barcelona ve Manchester United takip etmektedir. Ülkemizde son yıllarda artan yeni modern stadyumlar ile kapasitelerin de artması neticesinde finansal açıdan stadyumlardan elde edilen gelirler de artmaktadır. Her ne kadar ciddi maliyetlere yol açsalar da yıldız futbolcular maç günü gelirlerinin en büyük aktörü konumundalar. 2015-16 yılı maç günü gelirleri ligimizde 270 milyon TL’yi aşmıştı. Geçtiğimiz yıl üç büyük takımın maç günü ortalama geliri 67 milyon TL idi. Son üç sezonda Türkiye’de kulüplerimizin maç günü ve diğer gelirlerinin Avrupa kupalarında başarı ve ligimizdeki başarılarına paralel ciddi artış ve düşüş yaşadığını görmekteyiz. 2014-15 yılında Galatasaray 90, Beşiktaş 25.5, Fenerbahçe ise 65.8 milyon TL maç günü geliri elde etmişlerdir. 2015-16 sezonunda Fenerbahçe 94.2TL, Galatasaray 92.4TL, Beşiktaş 46.9 milyon TL; 2016-17’de ise Beşiktaş 69.9, Fenerbahçe 67.9, Galatasaray 63.5 milyon TL gelir elde etmişlerdir. Kulüpler önümüzdeki yıllarda yapacakları transferler, ligde ve Avrupa’da elde edecekleri başarılar ve pazarlama teknikleri ile bu gelirlerini artırmaya devam edeceklerdir. 1.1.1.1. Bilet Fiyatları Geçtiğimiz sezon büyük oranda azalmasına rağmen, özellikle Anadolu’da tribünlerindeki büyük boşluklarla dikkat çeken Spor Toto Süper Ligi, ülkedeki gelire oranla Avrupa'da en pahalı biletlere sahip olan ikinci ülke konumundadır. Dünyada ise verilere göre ortalama gelirle en az maç bilet satın alınabilen 4. ülke olan Türkiye, Avrupa'da da birçok büyük ligi geride bırakarak ikinci sırayı almaktadır. Galatasaray Avrupa’da en pahalı bilet ortalamasına sahip 8. kulüp. Fenerbahçe’nin 16, Beşiktaş’ın 18. sırada yer aldığı listenin zirvesinde ise açık ara Arsenal var.5 Bir stattaki tüm tribün kategorilerinin fiyatlarıyla birlikte çıkarılan ortalamaya göre, 254.8 TL ile Galatasaray Avrupa’da en pahalı bilet satan 8. kulüp konumunda. Sarı-Kırmızılılar bu alanda Manchester City, Juventus, Tottenham, PSG gibi devleri geride bırakmış durumda. Fenerbahçe 158.7 TL ile 16. sırada, Beşiktaş ise 156.7 TL ile 18. sırada yer alıyor. Listenin zirvesinde 388.2 TL ortalama ile Arsenal yer alıyor. Chelsea 360 TL ile ikinci sırada, Real Madrid ise 292.9 TL ile üçüncü sırada bulunuyor.6 5 İngiliz Daily Mail Gazetesi 6http://www.gunes.com/spor/galatasaray-avrupada-en-pahali-bilet-ortalamasina-sahip-8-kulup-oldu-845702 1.1.1.2. 2018-19 Sezonu Kombine Satış Fiyatları 7 Şu ana kadar yapılan satışlar ve fiyatlar şu şekilde gerçekleşti: 7https://kralspor.ensonhaber.com/3-buyuklerin-kombine-fiyatlari-2018-07-04.html 18 Temmuz Çarşamba günü itibarıyla bazı kulüplerin kombine kart satış rakamları ve elde ettikleri gelirler şu şekilde:8 • Antalyaspor: 451 (166.935 TL) • Atiker Konyaspor: 3.745 (1.102.780 TL) • Aytemiz Alanyaspor: 747 (514.432 TL) • Beşiktaş: 24.819 (51.619.340 TL) • Bursaspor: 3.194 (1.781.627 TL) • Çaykur Rizespor: 192 (44.211 TL) • Demir Grup Sivasspor: 285 (49.799 TL) • Evkur Yeni Malatyaspor: 889 (315.192 TL) • Fenerbahçe: 35.199 (86.155.165 TL) • Galatasaray: 28.425 (53.458.050 TL) • Göztepe: 3.725 (3.702.325 TL) • Kayserispor: 338 (61.740 TL) • Medipol Başakşehir: 771 (235.393 TL) • Trabzonspor: 4.730 (1.708.302 TL) 1.1.1.3. Passolig 14 Nisan 2014 tarihi itibariyle başlayan uygulama ile artık kâğıt bilet devri kapandı. Taraftarların ani ve aşırı hareketlerinin önlenmesi, tribünlerde güvenlik sisteminin artırılması, suç işleyenin tespiti ve cezalandırılması ve bilete erişimin kolay sağlanması