3TUDIAEDYTORSKIE T PODRED!DAMA0ERAKOWSKIEGO Recenzenci: Redakcja i korekta: © Copyright by Uniwersytet Jagielloński © Copyright by Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Publikacja dofinansowana ze środków przeznaczonych na działalność statutową Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie ISBN 978-83-?? Projekt okładki: F.H.U. Mykom Projekt logo serii: Dorota Kotowicz, Ewa Perłakowska Skład i łamanie: Studio Poligraficzne Dorota Słomińska Kraków, tel. 602 677 488 Druk i oprawa: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego ul. Konfederacka 6, 30-306 Kraków, tel. 12 266-40-00 Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” z siedzibą w Instytucie Historii UJ ul. Gołębia 13, 31-007 Kraków www.iagellonica.com SPIS TREŚCI Adam Perłakowski Wstęp ....................................................... 7 Natalia Biłous Projekty wydawnicze oraz problemy edytorskie na Ukrainie ........... 11 Aliaksandr Hruša Po co są potrzebne „skomplikowane” publikacje źródeł historycznych? . 19 Elmantas Meilus O zagadnieniach publikacji źródeł historycznych na Litwie ........... 25 Wojciech Krawczuk Uwagi o tradycjach i praktyce edytorstwa źródeł ................... 33 Janusz S. Gruchała Kilka myśli o obowiązkach edytorów . 43 Jerzy Dygdała Możliwości źródłowe badań nad historią polityczną Prus Królewskich XVI–XVIII wieku — czy wystarczy edycja akt sejmików generalnych? .............................................. 51 Marek Wagner Perspektywy edycji nowożytnych źródeł historyczno-wojskowych z XVII-XVIII w. ........................................... 69 Wojciech Kęder Problemy związane z wydawaniem materiałów źródłowych proweniencji watykańskiej . 91 Beata Wojciechowska, Waldemar Kowalski Źródła do dziejów przedrozbiorowego Kościoła w Polsce w nauczaniu uniwersyteckim: propozycja antologii ......................... 103 Aleksandr Małow Zapomniany dowódca i jego armia: wojewoda połocki Janusz Kiszka i jego wojska w czasie wojny smoleńskiej ...................... 113 6 Spis treści Irmgard Nöbauer Höchst vorläuffige Bemerckungen zu dero Sprachkunst dero Josephinischen Landesaufnahme, czyli Wysoce pobieżne uwagi o języku mapy józefińskiej Galicji i Lodomerii .................. 125 Joanna M. Dziewulska Leona Żuławskiego «Oblężenie Limanowy, czyli rzeź galicyjska 1846 wierszem» — z warsztatu edytora źródeł dziewiętnastowiecznych ... 143 Aleksander Smoliński Najnowsze rosyjskojęzyczne publikacje źródeł dotyczących wojny domowej w Rosji oraz Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej z lat 1918-1941 .......................................... 151 Hubert Łaszkiewicz Kolejne ponowoczesności a udostępnianie źródeł. Czy zmiany w refleksji metodologicznej historii wpływają na warsztat edytorski (i czy w ogóle powinny?) ................................... 181 Wykaz skrótów . 199 Wstęp 7 WSTĘP Publikowany tom studiów jest poświęcony problemom edycji źródeł, z jakimi zmagają się nie tylko historycy polscy, lecz również badacze z Ukrainy, Białorusi, Litwy i Rosji. Lektura tekstów bardzo wyraźnie pokazuje, że problemy, na jakie badacze z różnych krajów natrafiają w swojej pracy, są do siebie niemal bliźniaczo podobne, a history- cy częstokroć muszą sami decydować o sposobie wydawania źródeł, przyjmując własne kryteria i konsekwentnie je stosując. Na szczęście, zarówno w Polsce, jak i w sąsiednich krajach coraz silniejsza staje się świadomość ogromnego znaczenia edytorstwa źródeł nowożytnych (i nie tylko), bez których trudno sobie wyobrazić dalszy postęp badań nad poznaniem własnych dziejów. W zamyśle redakcji tom niniejszy miał przybliżyć nie tylko pro- blemy i perspektywy edycji źródeł nowożytnych, lecz także umożli- wić prezentację koncepcji oraz poglądów na te sprawy, prezentowa- nych przez naukowców zajmujących się późniejszymi epokami: XIX i XX wiekiem. Stąd też artykuły dotykające problemów edycji poematu epickiego z XIX stulecia, edycji czy dorobku historiografii rosyjskiej, dotyczącej początków Robotniczo- Chłopskiej Armii Czerwonej. Zbiór studiów otwiera artykuł Natalii Biłous z Kijowa, prezentu- jący kwestie wydawnicze i projekty edycji źródeł nowożytnych, po- dejmowanych w najważniejszych ukraińskich instytucjach naukowych, czyli Instytucie Historii Ukrainy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Instytucie Archeografii Ukraińskiej i Źródłoznawstwa w Kijowie oraz jego filii lwowskiej, Akademii Kijowsko - Mohylańskiej, a także Aka- demii Ostrogskiej. Z kolei Aliaksandr Hruša z Mińska zaakcentował konieczność bardzo skrupulatnego przestrzegania wszystkich zasad i norm obowiązujących przy edycji źródła historycznego, nawet gdyby miało to skutkować dużym nakładem pracy i skomplikowanym warsz- tatem edytorskim. Elmantas Meilus z Wilna krótko scharakteryzował problemy edycji źródłowych na Litwie i różnice w podejściu do źródła 8 Adam Perłakowski między zwolennikami edycji lingwistycznej a historycznej. Wojciech Krawczuk (Kraków) podkreślił rolę tradycji i praktyki edytorstwa źró- deł, ze szczególną uwagą traktując źródła epigraficzne. Z kolei Janusz S. Gruchała (Kraków) z punktu widzenia edytora dzieł literackich po- ruszył kilka ważnych problemów, z jakimi stykają się historycy, nie za- wsze umiejąc sobie z nimi poradzić: dylematy związane z transkrypcją i transliteracją. Szerokie perspektywy i nowe możliwości badań nad życiem sejmikowym Prus Królewskich znalazły się w tekście Jerze- go Dygdały (Warszawa–Toruń). Marek Wagner (Warszawa) poruszył zaś kwestię konieczności systematycznych edycji źródeł o charakterze historyczno- wojskowym, m.in. pamiętników oficerów armii koronnej, czy też sprawozdań sejmowych prezentowanych podczas obrad przez hetmanów koronnych i litewskich. Z kolei Wojciech Kęder (Kraków), analizując problemy związane z edycją źródeł watykańskich, stwier- dził, że najbardziej optymalnym rozwiązaniem w wydawaniu tego typu źródeł byłoby stworzenie edycji w stu procentach wiernej oryginałowi, do czego zresztą winno zmierzać tego typu wydawnictwo źródłowe. Koncepcję opracowania źródeł do dziejów Kościoła w Polsce przed- rozbiorowej i wykorzystania go w nauczaniu uniwersyteckim jako an- tologii przedstawili Beata Wojciechowska i Waldemar Kowalski (Kiel- ce). Interesujący i mało znany epizod z okresu wojny smoleńskiej z lat 1632–1634, jakim był udział w niej oddziałów dowodzonych przez wo- jewodę połockiego Janusz Kiszkę ukazał Aleksandr Małow z Moskwy. Niezwykle cenny tekst Irmgard Nöbauer z Wiednia omawia z kolei zło- żoność i różnorodność opisów przy edycji map józefińskich obejmują- cych tereny Galicji i Lodomerii. Poza epokę nowożytną wykracza tekst Joanny M. Dziewulskiej (Kraków), traktujący o trudnościach edytorskich przy przygotowywa- niu poematu epickiego pióra Leona Żuławskiego pt. Oblężenie Lima- nowy, czyli rzeź galicyjska 1846 wierszem, wzbogacony ilustracjami dającymi wyobrażenie o strukturze rękopisu, oraz artykuł Aleksandra Smolińskiego (Toruń) omawiający najnowszy dorobek rosyjskojęzycz- nych publikacji dotyczących wojny domowej w Rosji oraz początków tworzenia Robotniczo- Chłopskiej Armii Czerwonej. Refleksje me- todologiczne związane z edycją źródeł historycznych znalazły swoje miejsce w tekście Huberta Łaszkiewicza (Lublin), podkreślającego ko- Wstęp 9 nieczność kultywowania umiejętności rzemieślniczych i przestrzegania raz już ustalonych zasad teoretycznych, bez których nowoczesne edy- torstwo po prostu nie może istnieć. Poglądy na kwestie zaprezentowane przez Autorów poszczególnych artykułów mają niewątpliwie jedną, bardzo ważną i chyba decydują- cą cechę wspólną. Bez względu na indywidualne podejście do rodza- ju źródła (dokumenty dyplomatyczne, korespondencja, poemat, mapy i dzieła kartograficzne itp.) oraz koncepcji jego edycji, należy — ich zdaniem — uczynić wszystko, aby edytowany tekst uczynić jak najbar- dziej zrozumiałym nie tylko dla specjalistów, ale również dla laików, niezajmujących się na co dzień problemami edycji źródeł historycz- nych. Zamieszczony w wydawnictwie bogaty aparat krytyczny i in- formacyjny nie może przecież przesłonić najważniejszego celu, jakim winna być komunikatywność opracowanego dzieła. Natalia Biłous Instytut Historii Ukrainy Narodowa Akademia Nauk Ukrainy w Kijowie PROJEKTY WYDAWNICZE ORAZ PROBLEMY EDYTORSKIE NA UKRAINIE Edytorstwo naukowe na Ukrainie rozwija się dynamicznie, co roku ukazuje się wiele nowych opracowań źródeł historycznych. Niestety nie wszystkie wydawnictwa cechuje odpowiedni poziom naukowo- - metodologiczny, wielu edytorów boryka się też z różnego rodzaju pro- blemami. Celem niniejszego tekstu jest zaprezentowanie (naświetlenie) najważniejszych projektów wydawniczych, realizowanych w ciągu ostatnich pięciu lat (2008–2013) w instytucjach naukowych Ukrainy oraz omówienie problemów związanych z edycją źródeł historycznych z epoki nowożytnej (XVI–XVIII wiek). Obecnie na Ukrainie funkcjonuje kilka ośrodków i instytucji na- ukowych, które prowadzą działalność wydawniczą związaną z edycją źródeł w języku staroruskim oraz staropolskim. Najważniejsze z nich znajdują się w Kijowie. Są to: Instytut Historii Ukrainy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy (NANU), Instytut Archeografii Ukraińskiej i Źródłoznawstwa (z filią we Lwowie) NANU, uniwersytety takie, jak Akademia Kijowsko- Mohylańska oraz Akademia Ostrogska. Jednym z ważniejszych projektów wydawniczych jest projekt wy- dania ksiąg Metryki Litewskiej i Ruskiej. Przodują tutaj oczywiście hi- storycy litewscy oraz białoruscy. Na Ukrainie opublikowano do tej pory tylko cztery księgi. Jest to księga nr 561: Rewizje zamków ukraińskich z 1545 roku, wydana