Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 1 2 Ministerie van Infrastructuur en Milieu Colofon Dit Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer is opgesteld door het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Samenstelling: Rijkswaterstaat Zee en Delta Redactie: Jos Lammers (Delft) Illustraties en kaartmateriaal: Bosch Slabbers (Den Haag) Fotografie: Loes de Jong (Middelburg) Vormgeving: PHGR communicatie (Goes) Den Haag, oktober 2014 Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 3 4 Ministerie van Infrastructuur en Milieu Inhoud Samenvatting 13 1 Introductie en doelstelling: onderzoek milieueffecten gewijzigde waterhuishouding 27 1.1 Alternatieven voor de waterhuishouding: effecten in beeld via m.e.r. 28 1.2 Actoren en procedure: ruimte voor reacties 28 1.3 Leeswijzer 30 2 Voorgeschiedenis en beleidskader 33 2.1 Historie: relatie problemen waterkwaliteit, waterveiligheid en regionale economie 34 2.1.1 Volkerak-Zoommeer: maatregelen tegen blauwalgen niet effectief 34 2.1.2 Grevelingen: problemen waterkwaliteit negatief voor recreatie en visserij 34 2.1.3 Waterveiligheid: waterstanden in Rijn-Maasmonding lopen hoog op 34 2.2 Resultaten eerdere studies gecombineerd tot samenhangende oplossingen 35 2.3 Beleidskader: lopende programma’s en vigerend beleid 36 3 Alternatieven waterhuishouding Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 39 3.1 Zoet of zout, wel of geen getij, wel of geen aanvullende waterberging 40 3.2 Alternatieven waterhuishouding Volkerak-Zoommeer en Grevelingen in Notitie reikwijdte en detailniveau 41 3.3 Eerste beoordeling alternatieven, varianten en opties 42 3.3.1 Uitsluitend waterberging op de Grevelingen: geen synergie 42 3.3.2 Meer getijverschil toelaten: niet haalbaar 42 3.3.3 Getij op beide wateren via Oosterschelde: onaanvaardbare gevolgen 43 3.3.4 Frequenter inzetten waterberging Grevelingen: niet zinvol 43 3.3.5 Conclusie: zeven alternatieven en vijf opties 43 3.3.6 Bronnen eerste beoordeling alternatieven, varianten en opties 43 3.4 Alternatieven waterhuishouding Volkerak-Zoommeer en Grevelingen in milieueffectrapportage 44 3.5 Alternatieven en opties onderzocht op gevolgen voor natuur, milieu en andere relevante thema’s 44 3.6 Alternatief A - referentie: geen getij, beperkte waterberging en zoet Volkerak-Zoommeer 44 3.6.1 Waterkwaliteit: voortzetten bestaand waterbeheer 44 3.6.2 Waterveiligheid: waterberging Volkerak-Zoommeer 45 3.7 Alternatief B: Volkerak-Zoommeer zout en getij via Oosterschelde 48 3.7.1 Waterkwaliteit: verbinding tussen Volkerak-Zoommeer en Oosterschelde 48 3.7.2 Waterveiligheid: aanvullende inzet doorlaat Philipsdam 49 3.8 Alternatief C: getij op de Grevelingen via Noordzee 52 3.8.1 Waterkwaliteit: de Grevelingen verbonden met de Noordzee 52 3.8.2 Waterveiligheid: waterberging conform beleid 52 3.9 Alternatief D: Volkerak-Zoommeer zout en getij via Oosterschelde – Grevelingen getij via Noordzee 54 3.9.1 Waterkwaliteit: beperkte dynamiek terug op beide wateren 54 3.9.2 Waterveiligheid: aanvullende inzet doorlaat Philipsdam 54 3.10 Alternatief E: beide wateren (zout en) getij via Noordzee en open verbinding 56 3.10.1 Waterkwaliteit: beperkte dynamiek en zout op beide wateren terug 56 3.10.2 Waterveiligheid: lagere waterstanden waterberging Volkerak-Zoommeer door open verbinding 56 Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 5 3.11 Alternatief F: Grevelingen getij via Noordzee en aanvullende waterberging 59 3.11.1 Waterkwaliteit: getij beperkt terug op de Grevelingen 59 3.11.2 Waterveiligheid: aanvullende waterberging op de Grevelingen 59 3.12 Alternatief G: Volkerak-Zoommeer zout en getij via Oosterschelde – Grevelingen aanvullende waterberging 62 3.12.1 Waterkwaliteit: zout en beperkt getij terug op Volkerak-Zoommeer 62 3.12.2 Waterveiligheid: extra waterberging op de Grevelingen 62 3.13 Alternatief H: beide zout en getij via Noordzee en open verbinding - Grevelingen aanvullende waterberging 65 3.13.1 Waterkwaliteit: beperkte dynamiek en zout op beide wateren terug 65 3.13.2 Waterveiligheid: hele gebied als waterberging 65 3.14 Overzicht alternatieven en opties milieueffectrapportage 68 3.15 Bronnen alternatieven waterhuishouding 69 4 Uitgangssituatie en autonome ontwikkeling 71 4.1 Geografie: ruim 22.000 hectare water, schorren, slikken en platen in de delta 72 4.1.1 Volkerak-Zoommeer 72 4.1.2 Grevelingen 72 4.2 Geschiedenis: van open estuarium naar afgesloten watergebieden 73 4.3 Morfodynamiek: erosie na afsluiting 74 4.4 Watersysteem en waterveiligheid: zoet meer en zout meer zonder getij 76 4.4.1 Autonome ontwikkeling: waterberging Volkerak-Zoommeer 76 4.5 Waterkwaliteit: stilstand blijkt achteruitgang 77 4.5.1 Volkerak-Zoommeer 77 4.5.2 Grevelingen 78 4.5.3 Autonome ontwikkeling: beheerplannen Kaderrichtlijn Water en Natura 2000 80 4.5.4 Haalbaarheid KRW-doelen bij autonome ontwikkeling 81 4.6 Natuur: nationale en Europese bescherming 82 4.6.1 Krammer-Volkerak en Zoommeer 82 4.6.2 Grevelingen 84 4.6.3 Autonome ontwikkeling: voortgaande verschuiving en beheerplannen 96 4.6.4 Haalbaarheid Natura 2000-doelen bij autonome ontwikkeling 86 4.6.5 Natura 2000-gebieden in de directe omgeving 89 4.7 Landbouw: Volkerak-Zoommeer belangrijke zoetwatervoorziening 89 4.7.1 Autonome ontwikkeling: meer vraag naar zoet water 89 4.8 Scheepvaart: Volkerak-Zoommeer drukke verbinding beroeps- en recreatievaart 90 4.8.1 Autonome ontwikkeling: planstudie extra sluiskolk beroepsvaart Volkeraksluizen 90 4.9 Recreatie en toerisme: belangrijke economische activiteit 90 4.9.1 Autonome ontwikkeling: slechte waterkwaliteit is negatieve invloed 91 4.10 Beroepsvisserij: beperkte activiteit op beide wateren 91 4.10.1 Autonome ontwikkeling: onzekere toekomst 92 4.11 Landschap: voormalig estuarium tussen dijken en dammen 92 4.11.1 Autonome ontwikkeling: geen veranderingen 92 4.12 Energie: doelstellingen voor verduurzaming 93 4.12.1 Autonome ontwikkeling: uitbreiding voorzieningen duurzame energie 93 6 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 4.13 Wonen: woonkernen en middelgrote stad in landelijk gebied 93 4.13.1 Autonome ontwikkeling: krimp rond Grevelingen, lichte groei rond Volkerak-Zoommeer 94 4.14 Bronnen uitgangssituatie en autonome ontwikkeling 94 5 Onderzoeksopzet: thema’s, aspecten, gebieden en zichtjaar 97 5.1 Bestuurlijke afwegingen bij beslissingen over waterhuishouding 98 5.2 Van bestuurlijke afwegingen naar effectenonderzoek 98 5.2.1 Operationalisering van bestuurlijke doelstellingen in onderzoeksthema’s 98 5.2.2 Uitwerking van onderzoeksthema’s in aspecten, effecten en beschrijvingsvorm 99 5.3 Onderzoeksopzet: toekenning van scores en gebruik van bestaand materiaal 100 5.4 Onderzoeksgebied en zichtjaar 100 6 Uitkomsten effectenonderzoek 103 6.1 Waterkwaliteit 104 6.1.1 Grevelingen verbonden met de Noordzee: zuurstofproblemen vrijwel opgelost 104 6.1.2 Zout en getij op het Volkerak-Zoommeer vanuit Oosterschelde: positieve effecten enigszins beperkt 105 6.1.3 Zout en getij op het Volkerak-Zoommeer vanuit Noordzee: extra effecten op de Grevelingen 106 6.1.4 Aanvullende of gespreide waterberging geen effecten 107 6.1.5 Invloed op waterkwaliteit en KRW-doelen omringende wateren zeer beperkt 108 6.1.6 Overzicht effecten waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer – referentie met blauwalgenoverlast 108 6.1.7 Overzicht effecten waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer – referentie verminderde blauwalgenoverlast 109 6.1.8 Overzicht effecten waterkwaliteit Grevelingen 109 6.1.9 Effecten opties op waterkwaliteit 110 6.1.10 Overzicht effecten opties op waterkwaliteit 110 6.1.11 Bronnen effectbeoordeling waterkwaliteit 110 6.2 Natuur 110 6.2.1 Zout en getij op Volkerak-Zoommeer maakt natuur robuuster 111 6.2.2 Getij op de Grevelingen: robuuster maar negatief voor zoete natuurwaarden 116 6.2.3 Waterberging Grevelingen negatief én positief voor noordse woelmuis 119 6.2.4 Overzicht effecten natuur Volkerak-Zoommeer 120 6.2.5 Overzicht effecten natuur Volkerak-Zoommeer – buiten het plangebied 120 6.2.6 Overzicht effecten natuur Grevelingen 120 6.2.7 Overzicht effecten natuur Grevelingen – buiten het plangebied 120 6.2.8 Effecten opties op natuur 122 6.2.9 Overzicht effecten opties op natuur 122 6.2.10 Bronnen effectbeoordeling natuur 123 6.3 Morfodynamiek 123 6.3.1 Doorlaat in de Brouwersdam: gevolgen voor oevers en Bollen van de Ooster (Voordelta) 123 6.3.2 Getij op Volkerak-Zoommeer: herverdeling van sediment op vooroevers, gevolgen voor Westerschelde niet uit te sluiten 124 6.3.3 Open verbinding nadelig voor morfologie Grevelingen 125 6.3.4 Doorlaat in de Philipsdam: gevolgen voor plaatareaal Oosterschelde 126 6.3.5 Overzicht effecten morfodynamiek 126 6.3.6 Effecten opties op morfodynamiek 126 6.3.7 Overzicht effecten opties op morfodynamiek 127 6.3.8 Bronnen effectbeoordeling morfodynamiek 127 Milieueffectrapport bij de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer 7 6.4 Waterveiligheid 128 6.4.1 Waterberging Grevelingen: gunstige effecten op benodigde aanpassingen waterkeringen 128 6.4.2 Gespreide waterberging via open verbinding: geen effecten waterveiligheid Rijn-Maasmonding 129 6.4.3 Toelaten van getij: hogere effectiviteit waterberging 129 6.4.4 Overzicht effecten waterveiligheid – buiten het plangebied 130 6.4.5 Effecten opties op waterveiligheid 130 6.4.6 Overzicht effecten opties op waterveiligheid 130 6.4.7 Bronnen effectbeoordeling waterveiligheid 130 6.5 Zoetwatervoorziening en zoutindringing 131