Niezwykły samochód w niezwykłym mieście A unique car in a unique city ISBN 978-83-944555-4-5 Niezwykły samochód w niezwykłym mieście A unique car in a unique city Warszawa Berlin Kraków Londyn/London Praga/Prague Wiedeń/Vienna Bielsko¯Biała Bielsko¯Biała ¯ miasto niezwykłe ¯ a unique city Bielsko-Biała leży na południu Polski, nad rzeką Białą i liczy ok. 170 tys. miesz- Bielsko-Biała is a city with a population of approx. 170,000 lying in the south kańców. Kojarzone jest głównie z przemysłem samochodowym i elektrotech- of Poland on the River Biała. It is associated mainly with the automotive and nicznym. Pod względem potencjału rozwojowego zaliczane jest obecnie do electrical engineering industry. In terms of development potential it currently pierwszej dziesiątki polskich miast. ranks among Poland’s top ten cities. Bielsko i Biała mają ciekawą i bogatą historię, a jako jeden organizm miejski Bielsko and Biała have a rich and interesting history but has only existed as istnieją dopiero od 1951 roku. Miasto przyciąga turystów przede wszystkim a single urban organism since 1951. The city attracts tourists primarily with its położeniem i bogatą architekturą. Do dziś zachowały się w nim liczne wpływy location and rich architecture. Even today, one can see the many influences of kultury czeskiej i austriackiej, a zwłaszcza cesarskiego Wiednia. Bielsko-Biała Czech and Austrian culture in the city, especially that of imperial Vienna. Bielsko- nazywane bywa „małym Wiedniem”. W ciągu minionych dwóch stuleci Biel- Biała is sometimes even called “Little Vienna”. Over the course of the past sko i Biała, dzięki rozwojowi przemysłu, przekształciły się z prowincjonalnych two centuries, thanks to industrial development, Bielsko and Biała have been ośrodków rzemieślniczych w doskonale funkcjonujący ośrodek przemysłowo- transformed from provincial craft centres into a perfectly functioning hub for -handlowy i kulturalny. Metamorfozę tę zawdzięczały w głównej mierze przed- commerce and industry and a centre for cultural activities. This metamorphosis siębiorczości oraz wytężonej, twórczej pracy swoich mieszkańców. Z powodu owes itself to a large extent to the enterprising spirit, hard work and creative zróżnicowanej produkcji Bielsko-Biała zyskało również miano „miasta stu input of its inhabitants. Owing to its diversified manufacturing base, Bielsko- przemysłów”. Już przed stu laty tętniące życiem, kosmopolityczne, wielonaro- Biała has also become known as “the city of a hundred industries”. Even dowościowe dwumiasto utrzymywało kontakty z niemal całym światem, a re- a hundred years ago, these vibrant, cosmopolitan and multinational twin cities nomowane wyroby tutejszego przemysłu trafiały do odbiorców na wszystkich had links with almost the entire world, and the prestigious products of the local kontynentach. Ta dobra passa trwa do dziś. industry were being shipped to destinations on every continent. And the city is still on this winning streak today. ZIAD Bielsko-Biała S.A., Lucjusz Cykarski Jarosław Rytwiński, Lucjusz Cykarski Położenie Bielska-Białej u stóp Beskidów Śląskiego i Małego czyni z niego The city’s location at the foot of the Silesian and Little Beskids makes it one of jedno z najciekawszych miast na południu Polski. Wiele szlaków prowadzących the most interesting towns in the south of Poland. Many hiking trails start from w góry rozpoczyna się w mieście. Na stoku Dębowca czynny jest nowoczesny the city. On the slopes of Dębowiec Mountain there is a modern chairlift, a ski wyciąg kanapowy, naśnieżana trasa narciarska, park linowy i siłownia, plac za- slope with snowmaking facilities, a ropes course, an outdoor gym, a children’s baw dla dzieci i ścianka wspinaczkowa. Na Szyndzielnię wyjechać można no- playground and a climbing wall. The top of Szyndzielnia Mountain can be reached woczesną kolejką gondolową. Z wieży widokowej widać panoramę Beskidów, by a modern gondola lift. From its lookout tower, one can admire panoramic views a przy dobrej pogodzie nawet szczyty Tatr. Na stoku Koziej Góry czynny jest of the Beskids and, on a good day, even see the peaks of the Tatry Mountains. kompleks Górskich Ścieżek Rowerowych Enduro Trails o zróżnicowanym po- Operating on the slopes of Kozia Góra is the Enduro Trails mountain biking complex, ziomie trudności. offering trails of varied levels of difficulty. Bielsko-Biała jest także znaczącym ośrodkiem kultury, a odbywające się Bielsko-Biała is also a major cultural centre hosting many events – concerts, w nim imprezy – koncerty, wystawy, spektakle i festiwale – gromadzą liczną pu- exhibitions, shows and festivals – that attract large audiences not only from the bliczność nie tylko z regionu, ale i z całego kraju. Z Bielska-Białej pochodzą Bolek region but also from the whole of Poland. Bielsko-Biała is also the home-town i Lolek, pies Reksio i inne postaci filmów animowanych. of Bolek and Lolek, Rex the dog and other cartoon characters. Od lat 70. ubiegłego wieku Bielsko-Biała znane jest także z produkcji Fiata Since the 1970s, Bielsko-Biała has also been famed for production of the Fiat 126p, który zmienił miasto, stając się jego symbolem. Powstała wtedy Fabryka 126p which revolutionised the city and became its symbol. This was the time Samochodów Małolitrażowych FSM była największym pracodawcą w regionie. when the Fabryka Samochodów Małolitrażowych FSM [Factory for Small Engine W minionych latach zakład przechodził liczne przekształcenia i obecnie jako Fiat Capacity Cars] was founded, which became the largest employer in the region. Chrysler Automobiles FCA jest największym producentem samochodów w Pol- Over the years, the company has undergone various transformations and in its sce i czołowym ich eksporterem. current form as Fiat Chrysler Automobiles FCA it is the largest producer of cars in Przywiązanie mieszkańców miasta do motoryzacji widoczne jest na każ- Poland and the leading exporter of them. dym kroku. Wielbiciele motoryzacji i starych samochodów spotykają się na The attachment of the city’s inhabitants to cars can be seen everywhere. Classic Beskidzkich Zlotach Fiata 126p, Zlotach Pojazdów Zabytkowych, czy też na car and motoring enthusiasts meet up at such events as the Beskidzki Zlot Fiata Beskidzkim Rajdzie Pojazdów Zabytkowych. 126p [Beskid Fiat 126p Rally], Zlot Pojazdów Zabytkowych [Classic Car Rally] and the Beskidzki Rajd Pojazdów Zabytkowych [Beskid Classic Car Rally]. Roman Hryciów, Lucjusz Cykarski Lucjusz Cykarski fiat w Polsce fiat in Poland Pierwsze polskie kroki Fiata Fiat’s first steps in Poland Pierwsze samochody Fiata trafiły na ziemie polskie w 1906 r. poprzez turyńska The first Fiat cars arrived in Poland in 1906 via the Herman Meyer company of firmę Hermana Meyera. W lutym 1920 r. kontrakt z firmą Herma Meyera dał po- Turin. The Polski Fiat company was established in February 1920 by the signing czątek spółce Polski Fiat. Jednakże przemysł automobilowy zaczął się tworzyć of a contract with the Herman Meyer company, however it was not until Poland w Polsce dopiero po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Rękopis znajdujący gained independence in 1918 that the automobile industry began to take off. się w archiwum Fiata w Turynie, noszący datę 10 stycznia 1921 r., informuje, że A manuscript in the Fiat archives in Turin dated the 10th of January, 1921, relates w tym dniu położono kamień węgielny „pod budowę pierwszej w kraju fabry- that on this day the cornerstone was laid “beneath the building of the first ki samochodów na chwałę i pożytek przemysłu polskiego”. Od tego wydarzenia automobile factory in the country for the glory and benefit of Polish industry”. datuje się historia Fiata w Polsce. II wojna światowa oraz zaistniała po jej zakoń- This event marks the beginning of the Fiat story in Poland. World War II and the czeniu sytuacja polityczna w tej części Europy nie sprzyjały współpracy, która political situation that existed in this part of Europe following the end of the została przerwana aż do lat siedemdziesiątych XX wieku. war did not foster this partnership and led to a break in cooperation which was resumed only in the 1970s. Fiat w Bielsku-Białej Przełomową datą w historii Fiata w Polsce był 29 października 1971 r., kiedy Fiat in Bielsko-Biała postanowiono o budowie fabryki. Zaprojektowany od nowa kompleks fabryczny A landmark date in the history of Fiat in Poland is the 29th of October, 1971, w Bielsku-Białej nazwano Fabryką Samochodów Małolitrażowych. FSM powsta- the day when the decision was taken to build a factory. The factory complex ła oficjalnie w 1972 roku w wyniku przekształcenia Wytwórni Sprzętu Mecha- was designed from scratch in Bielsko-Biala and given the name Fabryka nicznego, w której montowano inny samochód – Syrenę 105. Popularne syrenki Samochodów Małolitrażowych [Factory for Small Engine Capacity Cars]. FSM powstawały nad Białą aż do początku lat 80. XX wieku, jednak numerem jeden was officially established in 1972 as a result of the conversion of Wytwórnia w bielskiej fabryce i na polskich drogach był model Fiata 126 z literka „p”., popu- Sprzętu Mechanicznego [Mechanical Equipment Factory], where another car – larnie zwany Maluchem. the Syrena 105 – was being assembled. The popular “Syrenkas” [little mermaids] were produced in Bielsko-Biała until the early 1980s, but it was the Fiat 126 with the letter “p”, commonly known as the “Maluch” [little one], that became the number one in the Bielsko-Biala factory and on Polish roads. archiwum Ryszarda Iskry Był ciasny, głośny, miał słabe hamulce, mały bagażnik, sporo kosztował… There was not much room inside it and it was noisy. It had poor brakes, a small i marzyły o nim miliony Polaków. Miał chłodzony powietrzem silnik o pojem- boot and did not come cheaply... and yet millions of Poles dreamed of having one. It ności 595 centymetrów sześciennych i mieścił cztery osoby. Na jego poja- had an air-cooled engine with a 595 cc capacity and could seat four people. Its arrival wienie się czekano z utęsknieniem, prasa niemal co tydzień przynosiła jakieś was eagerly awaited; almost every week there were articles about it in the press wieści z nim związane, a ludzie masowo decydowali się na tzw.