P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MROCZA (278) Warszawa 2007 Autorzy: JERZY KRÓL*, GRA śYNA HRYBOWICZ**, ANNA BLI ŹNIUK***, PAWEŁ KWECKO***, IZABELA BOJAKOWSKA***, STANISŁAW WOŁKOWICZ*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: KRZYSZTOF SEIFERT*** we współpracy z EL śBIET Ą GAWLIKOWSK Ą*** i MARKIEM CZERSKIM*** Redaktor regionalny planszy B - OLIMPIA KOZŁOWSKA*** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA*** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50- 056 Wrocław ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 © Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp - Jerzy Król .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - Jerzy Król .................................................... 4 III. Budowa geologiczna - Jerzy Król ........................................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin - Jerzy Król ................................................................................................... 9 1. Torfy........................................................................................................................... 9 2. Kruszywo naturalne.................................................................................................. 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - Jerzy Król .................................................................. 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - Jerzy Król ............................................ 12 VII. Warunki wodne - Jerzy Król ............................................................................................. 14 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14 2. Wody podziemne...................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 18 1. Gleby - Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko ..................................................................... 18 2. Osady - Izabela Bojakowska .................................................................................... 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze - Stanisław Wołkowicz ............................................. 23 IX. Składowanie odpadów - Gra Ŝyna Hrybowicz .................................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego - Jerzy Król ....................................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - Jerzy Król ...................................................................... 33 XII. Zabytki kultury - Jerzy Król ............................................................................................. 38 XIII. Podsumowanie - Jerzy Król ............................................................................................ 39 XIV. Literatura......................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Przy opracowywaniu arkusza Mrocza Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002 w Oddziale Geologii Morza Pa ństwowego Instytu- tu Geologicznego w Gda ńsku (Karger i in., 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania i aktualizacji MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromną pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. W celu opracowania tre ści mapy zbierano materiały w nast ępuj ących instytucjach: Cen- tralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Ku- jawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Marszałkowskim w Toruniu - Delegaturze w Bydgoszczy, Oddziale Pa ństwowej Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Bydgoszczy, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Toruniu oraz Instytucie Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzy- skane w starostwach powiatowych i urz ędach gmin. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Mrocza okre ślaj ą nast ępuj ące współrz ędne geograficzne: 17 °45 ′-18 °00 ′ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53 °20 ′-53 °30 ′ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym, obszar arkusza poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci województwa kujawsko-pomorskiego. Około 60% powierzchni arkusza nale Ŝy do powiatu nakielskiego i obejmuje fragmenty gmin Mrocza, Nakło nad Noteci ą i Sadki. Pozostała cz ęść obszaru nale Ŝy do powiatów s ępole ńskiego (fragmenty gmin So śno i Wi ęcbork) oraz bydgo- skiego (fragmenty gmin Koronowo i Sicienko). Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 2002) omawiany ar- kusz w cało ści znajduje si ę w mezoregionie Pojezierze Kraje ńskie, który wchodzi w skład makroregionu Pojezierzy Południowopomorskich (fig. 1). Pojezierze Kraje ńskie jest płask ą lub falist ą (z licznymi zagł ębieniami bezodpływowy- mi) zdenudowan ą młodoglacjaln ą wysoczyzn ą morenow ą urozmaicon ą dolinami rzek i jezio- rami, nieznacznie nachylon ą w kierunku południowym. Zbudowana jest ona z glin zwało- wych, miejscami przykrytych piaskami lodowcowymi i osadami deluwialnymi. Wysoczyzna Pojezierza Kraje ńskiego utworzona została w okresie fazy pozna ńskiej zlodowacenia wisły (Pasierbski, Przyborowski, 1996). Przebieg i charakter deglacjacji l ądolodu u jego schyłku, miał wpływ na urozmaicon ą rze źbę terenu oraz ró Ŝnorodno ść form, zwi ązanych z jego zani- kiem. Wa Ŝniejszymi elementami rze źby pojezierza s ą wzgórza czołowomorenowe oraz ozy i kemy. Wyra źna strefa moren czołowych rozci ąga si ę w północnej cz ęś ci obszaru arkusza, w rejonach miejscowo ści P ęperzyn-Sitno-Skoraczewo-Wąwelno-Jaszkowo (wi ęcborskie wzniesienia morenowe). Na wschód od Mroczy wyst ępuje obszar akumulacji czołowolodow- cowej z przylegaj ącą do niego rynn ą marginaln ą jezior: D źwierznowskiego i Słupowskiego. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę nadnoteckie moreny czołowe. Jeziora wyst ępuj ące na terenie pojezierza genetycznie reprezentuj ą typ rynnowy, a pod wzgl ędem hydrologicznym s ą to najcz ęś ciej jeziora przepływowe. Cz ęść jezior zanikła, prze- kształcaj ąc si ę w obszary bezodpływowe i równiny torfowe. Ukształtowanie powierzchni terenu jest znacznie zróŜnicowane. Obszar w granicach ar- kusza Mrocza wznosi si ę od 87,1 m n. p. m. (w dolinie Rokitki) do 143,6 m n. p. m. (na pół- nocny wschód od W ąwelna). Omawiany obszar jest słabo zurbanizowany. Jedynym miastem jest Mrocza (3,5 tys. mieszka ńców), zlokalizowana w środkowej cz ęś ci arkusza. Poniewa Ŝ na glinach zwałowych wykształciły si ę gleby brunatnoziemne zakwalifikowane do wy Ŝszych klas bonitacyjnych, 4 du Ŝy areał u Ŝytkowany jest rolniczo (uprawy i hodowla). W uprawach polowych dominuj ą zbo Ŝa, ziemniaki i buraki cukrowe. Dobrze rozwini ęty jest chów trzody chlewnej, bydła mlecznego i owiec. Du Ŝe znaczenie ma sadownictwo. Przemysł nie odgrywa większej roli w gospodarce tego obszaru. Poza rolnictwem, ludno ść znajduje zatrudnienie w handlu i usłu- gach. Przemysł wydobywczy ma znaczenie marginalne, i reprezentuj ą go niewielkie zakłady eksploatacji kruszywa naturalnego (piasków), zlokalizowane w rejonie Jaszkowa oraz torfów, w Kr ąpiewie. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Mrocza na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.69 – Pojezierze Kraje ńskie; 314.72 – Dolina Brdy; 314.73 – Wysoczyzna Świecka Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.34 – Dolina Środkowej Noteci, 315.35 – Kotlina Toru ńska Makroregion: Pojezierze Wielkopolskie Mezoregion Pojezierza Wielkopolskiego: 315.53 Pojezierze