PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz Słońsk (425) Warszawa 2006 Autorzy: Katarzyna Sobik*, Piotr Brejner*, Przemysław Dobek*, Anna Pasieczna*, Eugeniusz Sztromwasser*, Hanna Tomassi-Morawiec* Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Bogusław Bąk* Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski* Redaktor tekstu: Katarzyna Sobik, Olimpia Kozłowska * Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2006 Spis treści I. Wstęp (K. Sobik)................................................................................................................ 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Sobik) ................................................... 5 III. Budowa geologiczna (K. Sobik) ........................................................................................ 7 IV. Złoża kopalin (K. Sobik, A. Szelą g)................................................................................. 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Sobik, A. Szeląg) ................................................ 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (K. Sobik, A. Szeląg) ............................ 14 VII. Warunki wodne (K. Sobik) .............................................................................................. 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 21 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Dobek) ................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 24 IX. Składowanie odpadów (E. Sztromwasser, P. Brejner).................................................... 27 X. Warunki podłoża budowlanego (K. Sobik)...................................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Sobik)....................................................................... 37 XII. Zabytki kultury (K. Sobik)............................................................................................... 42 XIII. Podsumowanie (K. Sobik) ............................................................................................... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wstęp Arkusz Słońsk Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w 2006 roku w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie. Mapę wykonano zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy jej wykonaniu wykorzystano materiały archiwalne i in- formacje zamieszczone na arkuszu Słońsk Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, opracowanym w Przedsiębiorstwie Geologicznym w Krakowie (Bogacz, 2000). Mapa składa się z dwóch plansz. Plansza A zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami, na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Plansza B, dotyczy zagadnień z zakresu geochemii środowiska oraz składowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto, mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne pochodzące z: Centralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim, Urzędu Marszałkowskiego w Gorzowie Wielkopolskim, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopol- skim oraz urzędów powiatowych i gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie prac terenowych. Klasyfikację sozo- logiczną złóż uzgodniono z Geologiem Wojewódzkim w Gorzowie Wielkopolskim. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kom- puterowej bazy danych o złożach. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Słońsk ograniczają współrzędne geograficzne 14º45’ i 15º00’ długości geograficznej wschodniej oraz 52º30’ i 52º40’ szerokości geograficznej północnej. Według podziału fizjograficznego Kondrackiego (Kondracki, 2000) obszar arkusza po- łożony jest w obrębie trzech makroregionów: Pojezierza Południowopomorskiego, Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej oraz Pojezierza Lubuskiego będących elementami podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (fig. 1). Fig. 1. Położenie arkusza Słońsk na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (Kondracki, 2000) 1 - granice makroregionów, 2 - granice mezoregionów, 3 - granica państwa Podprowincja: 314-315 Pojezierza Południowobałtyckie makroregion: 314. 6 - Pojezierze Południowopomorskie: makroregion: 315.4 - Pojezierze Lubuskie: mezoregion: 314.61 - Równina Gorzowska mezoregiony: makroregion: 315.3 - Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka: 315.41 - Lubuski Przełom Odry mezoregiony: 315.32 - Kotlina Freienewaldzka 315.42 - Pojezierze Łagowskie 315.33 - Kotlina Gorzowska 315.43 - Równina Torzuńska Obszar arkusza Słońsk znajduje się w zasięgu zlodowaceń północnopolskich. W ukształtowaniu powierzchni terenu, charakterystyczne jest występowanie dwóch typów krajobrazu: dolinnego i młodoglacjalnego. Rzeźba młodoglacjalna związana z fazą pomorską, 5 charakterystyczna jest dla północno-zachodniej części arkusza (Równina Gorzowska). To obszar moreny dennej, płaskiej, o wyniesieniach terenu od 2 do 5 m i kącie nachylenia stoku od 2 do 5°, opadającej łagodnymi zboczami w kierunku południowo–zachodnim do pradoliny Warty, od której jest oddzielona wyraźną krawędzią. Podobny charakter mają morenowe wzgórza Pojezierza Łagowskiego zbudowane z za- burzonych glacitektonicznie utworów, w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej części obszaru. Wznoszą się one w granicach arkusza na wysokość do 100 m n.p.m. Cały ten pagórkowaty obszar poprzecinany jest rynnami jezior. Największe z nich to śródleśne jezioro Radachowskie o powierzchni 62 ha. Środkową częścią obszaru arkusza zajmuje rozległa Kotlina Gorzowska, w której pasem szerokości do 20 km, ciągnie się Dolina Dolnej Warty. Wyróżnia się tutaj dwa mikroregiony. W części północnej - Łęgi Warciańskie - rozległy, zmeliorowany i poprzecinany gęstą siecią cieków wodnych i kanałów taras zalewowy o szerokości 8-10 km. Część południowa obszaru, to piaszczysty, zalesiony taras nadzalewowy, ciągnący się w kierunku wschodnim aż po ujście Obry do Warty zwany Tarasem Muszkowskim. Omawiany teren zaliczany jest do lubusko-dolnośląskiego obszaru klimatycznego. Jest to klimat umiarkowany, przejściowy pomiędzy oceanicznym a kontynentalnym, z wyraźnymi wpływami powietrza polarno-morskiego i podzwrotnikowego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. 8ºC, a roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie 500-600 mm. Średnia długość okresu wegetacyjnego wynosi od 223 do 226 dni. Przeważają wiatry północne i północno – wschodnie (Lorenc, 2005). Pod względem administracyjnym arkusz Słońsk nieomal w całości położony jest w pół- nocnej części województwa lubuskiego, w trzech powiatach: gorzowskim, sulęcińskim i słu- bickim. Powiat gorzowski obejmuje gminę Witnica, sulęciński – gminy: Słońsk, Krzeszyce i Sulęcin, a do powiatu słubickiego należą gminy: Górzyca i Ośno Lubuskie. Jedynie maleńki skrawek w północno-zachodniej części należy do gminy Dębno (powiat myśliborski) wcho- dzącej w skład województw zachodniopomorskiego. Największą miejscowością jest Słońsk liczący około 3000 mieszkańców. Pełni on na tym terenie lokalne funkcje administracyjno-usługowo-handlowe i kulturalne. Większymi miejscowościami są: Lemierzyce i Czarnów. Obszar arkusza jest słabo uprzemysłowioną, typowo rolniczo-leśną krainą, charaktery- zującą się urodzajnymi glebami pszenno-buraczanymi, znanymi z wysokiej kultury upraw i dobrych plonów w części północnej i centralnej oraz ubogimi glebami piaszczystymi w części 6 południowej, która w dużym stopniu porośnięta jest lasami. Oddalenie od wielkiego przemy- słu sprawia, że obszar ten sprzyja prowadzeniu rolnictwa ekologicznego. Po likwidacji PGR dominują na tym obszarze gospodarstwa indywidualne. W strukturze prowadzonych upraw przeważają: pszenica, ziemniaki oraz warzywa. Prowadzi się hodowlę bydła i trzody chlewnej. Południowa część arkusza, ze względu na występujące tam lasy i je- ziora, stwarza możliwość rozwoju turystyki kwalifikowanej. Przemysł związany jest z funkcjonowaniem niedużych zakładów przetwórstwa drzew- nego: Holtzweld, Scanwood i Gardenplan, oraz działalnością