PAÑSTWOWYINSTYTUTGEOLOGICZNY P A ÑSTWOWYINSTYTUTBADAWCZY EL¯BIETADOBRACKA G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski —W. MORAWSKI Koordynator regionuPolskizachodniej—B.PRZYBYLSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Po³czyn-Zdrój(158) (z2tab.i4tabl.) WARSZAWA 2017 Autorka:El¿bietaDOBRACKA PañstwowyInstytutGeologiczny–PañstwowyInstytutBadawczy Oddzia³Pomorski 71–130Szczecin,ul.Wieniawskiego20 Redakcjamerytoryczna:AgnieszkaPRZYGODA ISBN978-83-7863-725-7 ©Copyrightby Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2017 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, SebastianGURAJ SPISTREŒCI I.Wstêp .......................................................... 5 II.Ukszta³towaniepowierzchniterenu.......................................... 11 III.Budowageologiczna ................................................. 14 A.Stratygrafia..................................................... 14 1.Trias....................................................... 15 a.Triasgórny ................................................. 15 Kajper ................................................... 15 Kajperdolny .............................................. 16 Kajpergórny .............................................. 16 Retyk.................................................... 16 2.Jura ....................................................... 18 a.Juradolna .................................................. 18 b.Juraœrodkowa ................................................ 18 Bajos .................................................... 19 Bajosdolny............................................... 19 c.Juragórna .................................................. 19 3.Kreda ...................................................... 20 a.Kredadolna ................................................. 20 b.Kredagórna ................................................. 20 4.Paleogen .................................................... 21 a.Eocen .................................................... 21 b.Oligocen................................................... 21 5.Neogen ..................................................... 23 a.Miocen ................................................... 23 6.Czwartorzêd .................................................. 23 a.Plejstocen .................................................. 25 Zlodowaceniapo³udniowopolskie ..................................... 26 ZlodowacenieSanu1 ......................................... 26 ZlodowacenieSanu2 ......................................... 27 Interglacja³wielki ............................................. 28 Zlodowaceniaœrodkowopolskie ...................................... 30 ZlodowacenieOdry .......................................... 30 Interglacja³lubawski .......................................... 32 ZlodowacenieWarty .......................................... 32 Stadia³dolny ............................................ 32 Stadia³górny ............................................ 34 Interglacja³eemski ............................................. 36 Zlodowaceniapó³nocnopolskie ...................................... 37 ZlodowacenieWis³y .......................................... 37 Stadia³górny ............................................ 37 b.Czwartorzêdnierozdzielony ........................................ 48 c.Holocen ................................................... 48 B.TektonikairzeŸbapod³o¿aczwartorzêdu ..................................... 50 C.Rozwójbudowygeologicznej ........................................... 52 IV.Podsumowanie .................................................... 59 L i t e r a t u r a ...................................................... 61 SPISTABLIC TablicaI—Zestawienieotworówbadawczych(kartograficznych)dlaSMGP TablicaII—Szkicgeomorfologicznywskali1:100000 TablicaIII—Szkicgeologicznyodkrytywskali1:100000 TablicaIV—PrzekrójgeologicznyC–D I.WSTÊP Granice obszaru arkusza Po³czyn-Zdrój Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 16°00’ i 16°15’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 53°40’ i 53°50’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Powierzchnia badanego terenu wynosi 308 km2. Pod wzglê- dem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2002) obszar arkusza Po³czyn-Zdrój znajduje siê w obrêbie makroregionuPojezierzeZachodniopomorskie(podprowincjaPojezierzaPo³udniowoba³tyckie). Administracyjnie badany teren nale¿y do województwa zachodniopomorskiego. Jego najwiêksza czêœæ znajduje siê w powiecie œwidwiñskim (gminach Po³czyn-Zdrój i R¹bino). Po³udniowy fragment obszaru arkusza po³o¿ony jest w powiecie drawskim (gminach Ostrowice i Czaplinek), pó³nocno-wschodni w powiecie szczecineckim (gminie Barwice), a pó³nocny w powiecie bia³ogardzkim (gminie Tychowo). Centraln¹, najwiêksz¹ czêœæ badanego terenu zajmuje miasto i gmina Po³czyn-Zdrój. Obszar arkusza Po³czyn-Zdrój nale¿y do s³abo uprzemys³owionych (jeden z nielicznych obszarów kraju o ma³o zmienionym œrodowisku geograficzno-przyrodniczym) i ma zdecydowanie status regionu rolniczego, uzdrowiskowego i turystycznego. G³ównym oœrodkiem administracyjnym, a jednoczeœnie turystycznym, uzdrowiskowym i us³ugowym jest licz¹cy 9,2 tys. mieszkañców Po³czyn-Zdrój, usy- tuowany w kotlinie nad rzek¹ Wogr¹. Jest to oœrodek z licznymi punktami us³ugowymi z zakresu handlu, rzemios³a i lecznictwa, o zró¿nicowanej strukturze zawodowej mieszkañców, zatrudnionych g³ównie poza rolnictwem. Pierwszy dom zdrojowy zosta³ zbudowany tu w 1689 r., po odkryciu Ÿróde³ leczni- czych. W okolicy Po³czyna-Zdroju w XIX w. odkryto pok³ady borowiny, które przyczyni³y siê do inten- sywnego rozwojuuzdrowiska. Do wiêkszych miejscowoœci, poza Po³czynem-Zdrój, nale¿¹: Gawroniec, Brusno, Toporzyk i Ogar- towo. Miejscowoœci te s¹ ma³ymi oœrodkami gospodarczymi i us³ugowymi. Brak zak³adów prze- mys³owych powoduje, ¿e miejscowa ludnoœæ zatrudniona jest g³ównie w: handlu, gastronomii, rolnictwieirzemioœle. 5 RzeŸba powierzchni terenu, procesy geomorfologiczne, litologia i uwilgocenie maj¹ bezpoœred- ni wp³yw na rodzaj gleb wystêpuj¹cych na omawianym obszarze. Grunty orne zajmuj¹ oko³o 60% po- wierzchni. Dominuj¹ gleby wysokich klas bonitacyjnych IIIa i IVa, a tylko sporadycznie wystêpuj¹ klasy IVb. Dna rynien lodowcowych i zag³êbieñ bezodp³ywowych oraz obni¿enia na powierzchniach tarasów niskich, wype³nione osadami piaszczysto-¿wirowymi oraz torfami, zajête s¹ przez u¿ytki zie- lone.Lasyzajmuj¹oko³o35%powierzchnibadanegoterenu. Pomorze Œrodkowe, na obszarze którego po³o¿ony jest teren arkusza Po³czyn-Zdrój, znajduje siê pod s³abym wp³ywem polarno-morskich mas powietrza (³agodne zimy i stosunkowoch³odnelata). Na badanym terenie wystêpuje wiele elementów ochrony przyrody i krajobrazu. Stanowi¹ one barierê ograniczaj¹c¹ wp³yw niekorzystnej dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko naturalne. S¹ to: lasy, u¿ytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, ³¹ki na glebach pochodzenia organicznego oraz obsza- ry i obiekty ochrony przyrody. Do najwa¿niejszych nale¿y Drawski Park Krajobrazowy (DPK), utwo- rzony na mocy uchwa³y Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z 1979 r. na terenie gmin: Barwice, Borne Sulinowo, Czaplinek, Ostrowice, Po³czyn-Zdrój i Z³ocieniec. Powierzchnia parku wynosi 414,3 km2, a jego otuliny 222,1 km2. W granicach parku znajduj¹ siê najcenniejsze pod wzglê- dem przyrodniczym i krajobrazowym fragmenty Pojezierza Drawskiego o wyj¹tkowo zró¿nicowanej rzeŸbie m³odoglacjalnej oraz bogatej florze i faunie. Na terenie DPK znajduje siê: 7 rezerwatów, 265 pomników przyrody i 34 u¿ytki ekologiczne. Jest to Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków sieci Natura 2000 – Ostoja Drawska (PLB 320019)1. Czêœciowo na terenie DPK i jego otuliny zlokalizowane s¹ Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk: Jeziora Czaplineckie (PLH 320039) i Dorzecze Parsêty (PLH 320007). Teren arkusza Po³czyn-Zdrój ma korzystne po³o¿enie komunikacyjne. Najwa¿niejsza jest droga krajowa nr 163 Ko³obrzeg–Bia³ogard–Wa³cz. Wa¿na jest równie¿ droga krajowa nr 172 ³¹cz¹ca Po³czyn-Zdrój z miejscowoœci¹ Szczecinek. Poza tym istnieje sieæ dróg lokalnych o utwardzonej na- wierzchni,które³¹cz¹wszystkiemiejscowoœcipo³o¿onewobrêbieobszaruarkusza. Do najstarszych zabytków znajduj¹cych siê w granicach badanego terenu nale¿¹ stanowiska arche- ologiczne pochodz¹ce z epoki kamiennej. W wykazie najcenniejszych stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z omawianego obszaru znajduj¹ siê grodziska zachowane w: Ostrym Bardzie, Buœlarach, Po³czynie-Zdroju i Popielewie. Pochodz¹ one z wczesnego i póŸnego okresu œre- dniowiecza. W granicach terenu arkusza Po³czyn-Zdrój znajduje siê wiele parków zabytkowych o powierzch- niach do 0,03 km2. Pochodz¹ one z XIX i XX w. S¹ to parki pa³acowe i dworskie. Na uwagê zas³uguje 1 KodobszaruwEuropejskiejSieciEkologicznejNatura2000. 6 zespó³ pa³acowo-parkowy w Gawroñcu i park uzdrowiskowy w Po³czynie-Zdroju. Jest to rozleg³y park sk³adaj¹cy siê z tzw. parków francuskiego i angielskiego za³o¿ony w pierwszej po³owie XIX w. napowierzchni0,02km2. Obszar arkusza Po³czyn-Zdrój zosta³ opracowany w Oddziale Pomorskim Pañstwowego Insty- tutu Geologicznego-Pañstwowego Instytutu Badawczego (PIG-PIB) w Szczecinie na podstawie pro- jektu badañ geologicznych (Dobracka, 1996) obejmuj¹cego arkusze: Dobrowo (120), Po³czyn Zdrój (158) zatwierdzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ DG/KOK/12/97 z dnia 12.03.1997 r. Prace nad realizacj¹ arkusza by³y prowadzone w latach 1997–1999. Sporz¹dzono zdjêcie geologiczne obszaru na podstawie terenowych prac kartograficznych, w ramach których wykonano 1447 punktów doku- mentacyjnych, w tym: