PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KOWARY (832) Warszawa 2004 Autorzy: Elżbieta Gawlikowska*, Maciej Kłonowski*, Jacek Koźma*, Józef Lis*, Karolina Ordzik*, Anna Pasieczna*, Eugeniusz Sztromwasser*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Jacek Koźma przy współpracy z Krzysztofem Seifertem* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *- Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (E. Sztromwasser) .................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Sztromwasser)...................................... 5 III. Budowa geologiczna (E. Sztromwasser)........................................................................... 7 IV. Złoża kopalin (E. Sztromwasser) ...................................................................................... 9 1. Granity.......................................................................................................................... 11 2. Dolomity krystaliczne (marmury dolomitowe)............................................................ 11 3. Amfibolity .................................................................................................................... 12 4. Porfiry........................................................................................................................... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Sztromwasser).................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E. Sztromwasser)............................... 15 VII. Warunki wodne (M. Kłonowski) ..................................................................................... 17 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 17 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 21 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (S. Wołkowicz) ........................................... 24 3. Ryzyko radonowe (S. Wołkowicz)................................................................................ 27 IX. Składowanie odpadów (J. Koźma).................................................................................. 28 X. Warunki podłoża budowlanego (E. Sztromwasser) ........................................................ 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Gawlikowska).......................................................... 31 XII. Zabytki kultury (K. Ordzik)............................................................................................. 37 XIII. Podsumowanie (E. Sztromwasser) .................................................................................. 38 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 40 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Kowary Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Kowary Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 2000 w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. (Dziedziak, Kochanow- ska, 2000). Niniejsze opracowanie wykonano w Państwowym Instytucie Geologicznym zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja, 2002) oraz z niepubliko- wanymi wytycznymi Głównego Koordynatora dotyczącymi rozdziału „Składowanie odpa- dów”. Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa przed- stawia stan rozpoznania i eksploatacji złóż kopalin oraz zasięg obszarów perspektywicznych na tle wybranych elementów środowiska przyrodniczego, kulturowego i infrastruktury tech- nicznej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie i Wrocławiu, archiwum geologicz- nym Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu oraz Oddziale Zamiejscowym Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze. Wykorzystane zostały również informacje uzyskane w starostwach, urzędach gmin, u użytkowników złóż oraz pochodzące z bazy danych Systemu gospodarki i Ochrony Bo- gactw Mineralnych MIDAS. Zebrane informacje zostały zweryfikowane czasie zwiadu w te- 4 renie. Dane dotyczące złóż kopalin występujących na obszarze arkusza Kowary zostały za- mieszczone w kartach informacyjnych złóż, opracowanych dla komputerowej bazy danych, ściśle powiązanej z Mapą geośrodowiskową Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Kowary wyznaczają współrzędne geograficzne: 15o45’-16o00’ dłu- gości geograficznej wschodniej oraz 50o40’-50o50’ szerokości geograficznej północnej. Większość obszaru omawianego arkusza obejmuje terytorium Polski, tylko południo- wo-zachodnia i południowa część znajduje się w granicach Republiki Czech. Omawiany teren położony jest w województwie dolnośląskim i obejmuje w powiecie jeleniogórskim fragmenty gmin: Mysłakowice i Podgórzyn oraz fragmenty miasta Karpacz i miasto Kowary, a w powiecie kamiennogórskim fragmenty gmin: Marciszów, Kamienna Góra i Lubawka oraz fragmenty miast: Kamienna Góra i Lubawka. Według podziału regionalnego (Kondracki, 1998) omawiany obszar położony jest w prowincji Masyw Czeski, w makroregionach: Sudety Zachodnie i Sudety Środkowe. Pół- nocno-zachodnia jego część znajduje się w mezoregionie Kotlina Jeleniogórska, zachodnia i południowo-zachodnia w mezoregionie Karkonosze, północna w mezoregionie Rudawy Janowickie, środkowa w mezoregionie Brama Lubawska, a wschodnia w mezoregionie Góry Kamienne (Fig. 1). Ukształtowanie powierzchni obszaru arkusza Kowary jest zróżnicowane. Północną jego część zajmują Rudawy Janowickie z kulminacją Skalnika (935,8 m n.p.m.). Ten zwarty ma- syw górski oddziela leżącą na zachód od niego Kotlinę Jeleniogórską od Bramy Lubawskiej. Południowo-zachodnia część obszaru arkusza położona jest w Karkonoszach, w obrębie któ- rych wydziela się trzy pasma: Czarny Grzbiet z kulminacją Czarnej Kopy –1407 m n.p.m., Kowarski Grzbiet z najwyższym szczytem - Skalnym Stołem - 1281 m n.p.m. i Lasocki Grzbiet z najwyższym wzniesieniem Łysociną - 1188 m n.p.m. Najniżej położone tereny (rzędne terenu wynoszą około 455 m n.p.m.) znajdują się w Bramie Lubawskiej, w dolinie Bobru w rejonie Janiszowa. W obrębie omawianego arkusza lasy (głównie ochronne) zajmują około 50% po- wierzchni, a gleby chronione (I-IVa klasy bonitacyjnej) około 7% powierzchni arkusza. Łąki na glebach pochodzenia organicznego występują jedynie na północny wschód od Karpacza. 5 Fig. 1 Położenie arkusza Kowary na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów, 4 – granica państwa Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.78 – Równina Chojnowska Mezoregiony Przedgórza Sudeckiego: 332.11 – Wzgórza Strzegomskie, 332.15 – Obniżenie Podsudeckie Mezoregiony Pogórza Zachodniosudeckiego: 332.26 – Pogórze Izerskie, 332.27 – Pogórze Kaczawskie, 332.28 – Pogórze Wałbrzyskie Mezoregiony Sudetów Zachodnich: 332.34 – Góry Izerskie, 332.35 – Góry Kaczawskie, 332.36 – Kotlina Jelenio- górska, 332.37 – Karkonosze, 332.38 – Rudawy Janowickie Mezoregiony Sudetów Środkowych: 332.41 – Brama Lubawska, 332.42 – Góry Wałbrzyskie, 332.43 – Góry Ka- mienne, 332.47 – Obniżenie Ścinawki, 332.48 – Góry Stołowe Teren arkusza jest położony w sudeckiej dzielnicy klimatycznej, gdzie warunki klima- tyczne są zróżnicowane. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu od 2-3°C w wyż- szych partiach gór, do 6-7°C w najniżej położonych terenach. Średnia roczna suma opadów wynosi 750-1300 mm (Woś, 1996). Maksymalna suma miesięcznych opadów przypada na lipiec, a minimalna zazwyczaj na styczeń. Dni z przymrozkiem notuje się od 140 do 210. Po- krywa śnieżna trwa od 89-90 do 120 dni. Średnie roczne parowanie wynosi 500 mm. Na ca- łym obszarze przeważa zachodni kierunek wiatrów. Okres wegetacyjny