PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz SOBOTA (554) Warszawa, 2004 Autorzy: Izabela Bojakowska*, Dariusz Grabowski*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Elżbieta Tołkanowicz*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Małgorzata Truszel*, Krzysztof Żukowski* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Albin Zdanowski* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * − Państwowy Instytut Geologiczny, 00-975 Warszawa ul. Rakowiecka 4 Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (M.Truszel, E.Tołkanowicz, K.Żukowski) .............................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E.Tołkanowicz, K.Żukowski).................... 4 III. Budowa geologiczna (E.Tołkanowicz, K.Żukowski) ......................................................... 7 IV. Złoża kopalin (M.Truszel, E.Tołkanowicz, K.Żukowski)................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M.Truszel, E.Tołkanowicz, K.Żukowski).................. 9 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E.Tołkanowicz, K.Żukowski)............. 10 VII. Warunki wodne (E.Tołkanowicz, K.Żukowski) ............................................................... 11 1. Wody powierzchniowe ............................................................................................... 11 2. Wody podziemne ........................................................................................................ 12 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 14 1. Gleby (J.Lis, A.Pasieczna).......................................................................................... 14 2. Osady wodne (I. Bojakowska) .................................................................................... 17 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................ 19 IX. Składanie odpadów (D. Grabowski) ............................................................................... 21 X. Warunki podłoża budowlanego (E.Tołkanowicz, K.Żukowski)....................................... 35 XI. Ochrona przyrody (M.Truszel, E.Tołkanowicz, K.Żukowski) ......................................... 36 XII. Zabytki kultury (E.Tołkanowicz, K.Żukowski)................................................................ 39 XIII. Podsumowanie (M.Truszel, E.Tołkanowicz, K.Żukowski) .............................................. 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 41 I. Wstęp Arkusz Sobota Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie w 2003 roku. Przy jego opra- cowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Sobota Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) (Tołkanowicz, Żukowski, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja…, 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wy- konania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania niniejszej mapy wykorzystano materiały znajdujące się w: Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego, Banku Hydro Państwowe- go Instytutu Geologicznego, Ośrodku Dokumentacji Zabytków i Ośrodku Ochrony Zabytko- wego Krajobrazu w Warszawie, Łódzkim Urzędzie Wojewódzkim w Łodzi oraz w Placówce Zamiejscowej w Skierniewicach, Starostwach Powiatowych w Łęczycy i Łowiczu, Nadle- śnictwie Brzeziny z siedzibą w Kaletniku oraz Nadleśnictwie Kutno z siedzibą w Chrośnie, Inspektoracie Ochrony Środowiska w Skierniewicach oraz urzędach Gmin. Zebrane informa- cje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w maju 2000 roku. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego na szczeblu regionalnym i lokalnym. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Sobota ograniczają współrzędne 19°30’ i 19°45’ długości geo- graficznej wschodniej oraz 52°00’ i 52°10’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie teren ten znajduje się w obrębie województwa łódzkiego, w powia- tach: Łowicz (cała gmina Bielaw oraz fragmenty gmin Zduny i Domaniewice), Łęczyca (fragment gminy Piątek), Kutno (fragmenty gmin Krzyżanów i Bedlno) oraz Zgierz (fragmen- ty gmin Zgierz i Głowno). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 1998) obszar arkusza jest położony w obrębie prowincji Niżu Polskiego i podprowincji Niziny Środkowopolskie (Fig. 4 1). Jednostką niższego rzędu jest makroregion Nizina Środkowomazowiecka, w skład której wchodzą mezoregiony: Równina Kutnowska i Równina Łowicko-Błońska. Fig. 1 Położenie arkusza Sobota na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) Granice: 1 – makroregionów, 2 – mezoregionów Nizina Południowowielkopolska: Nizina Środkowomazowiecka: Wysoczyzna Kłodawska (318.15) Równina Kutnowska (318.71) Wysoczyzna Łaska (318.19) Równina Łowicko-Błońska (318.72), Wzniesienia Południowomazowieckie: Wzniesienia Łódzkie (318.82) Równina Kutnowska rozciągająca się na północ od doliny Bzury, charakteryzuje się płaską, monotonną powierzchnią o wysokościach 95-115 m n.p.m. Równinę tę przecinają, w obrębie arkusza, lewobrzeżne dopływy Bzury: Ochnia, Sumina i Igla. Jest to prawie bezle- śna kraina rolnicza, z przeważnie urodzajnymi glebami brunatnymi i płowymi oraz czarnymi ziemiami rozwiniętymi na gruntach pyłowych. Równina Łowicko-Błońska zajmuje centralną i południową część arkusza Sobota. Pół- nocną jej część stanowi równoleżnikowa dolina Bzury, leżąca na wysokościach 89- 5 95 m n.p.m. Dolina ta, w znacznym stopniu zabagniona, wykorzystuje fragment pradoliny warszawsko-berlińskiej. Powierzchnię wysoczyzny o słabo urozmaiconej rzeźbie, przecinają prawobrzeżne dopływy Bzury: Moszczenica, Malina i Mroga. Równina Łowicko-Błońska ze względu na dobre gleby (brunatnoziemie i czarne ziemie rozwinięte na glinach morenowych), ma charakter wybitnie rolniczy. Obszar arkusza Sobota położony jest, zgodnie z podziałem zastosowanym w Atlasie hydrogeologicznym Polski (Podział hydrologiczny..., 1980) w wielkopolsko-mazowieckim regionie klimatycznym. Charakterystyczną i niekorzystną cechą panujących na opisywanym terenie warunków klimatycznych jest niska średnia opadów rocznych, wynosząca 500- 550 mm. Obszar mapy położony jest w rejonie cechującym się najniższym stopniem lesistości w kraju, wynoszącym zaledwie 3 %. Wszystkie kompleksy leśne będące własnością Skarbu Państwa (Las Mrodzki, Piastowski, Witowski, Psarski i Stanisławów) oraz większość lasów prywatnych należy do grupy lasów ochronnych. Na obszarze objętym arkuszem mapy brak jest ośrodków miejskich. Największymi wsiami są: Bielawy, będące siedzibą gminy oraz Sobota. Gleby chronione pokrywają około 60 % powierzchni arkusza. Największe ich skupiska znajdują się w północno-wschodniej i południowej części arkusza. Ze względu na dobrą jakość gleb omawiany obszar posiada cha- rakter wybitnie rolniczy. Na słabszych glebach uprawiane są zboża (głównie na terenie gminy Bieliny), na lepszych: kukurydza, mięta, rzepak, ziemniaki, cebula, buraki cukrowe i warzy- wa. W hodowli prowadzony jest chów trzody, bydła mlecznego i drobiu. W Psarach k. Wali- szewa, Walewicach i Borowie funkcjonują duże stawy hodowlane. W Walewicach istnieje znana stadnina koni, będąca spółką Agencji Skarbu Państwa. Na omawianym obszarze nie ma w zasadzie zakładów przemysłowych. Funkcjonuje jedynie kilka obiektów przetwórstwa rol- nego: mieszalnia pasz w Sobocie, gorzelnia w Orłowie i olejkarnia Łódzkich Zakładów Zie- larskich „Herbapol” w Mrodze. Wydobycie kopalin obecnie właściwie nie istnieje. Potrzeby surowcowe, zwłaszcza na kruszywo naturalne, zaspokajają złoża położone poza arkuszem Sobota. Warunki komunikacyjne na obszarze arkusza są dobre. Teren przecina droga krajowa numer 703 łącząca Łowicz z Łęczycą oraz szereg dróg lokalnych. Przez zachodni kraniec ar- kusza mapy, na kierunku północ-południe przebiegać ma planowana autostrada A−1. Została wykonana i zatwierdzona dokumentacja geologiczno-inżynierska do projektu wstępnego au- tostrady na odcinku Kowal-Stryków (Zarębski i inni, 1997). W obrębie wytyczonego odcinka Mąkolice – Pęcławice (km 265 – km 280) przewidywana jest budowa czterech mostów 6 i 11 wiaduktów. Na skrzyżowaniu istniejącej drogi nr 703 z autostradą jest projektowany wę- zeł komunikacyjny Piątek. III. Budowa geologiczna Na tle struktur mezozoicznych obszar arkusza Sobota położony jest w obrębie wału środkowopolskiego (Stupnicka, 1997). Jednostka ta, o rozciągłości północny zachód – połu- dniowy wschód, dzieli się na kilka mniejszych struktur. Obszar arkusza Sobota znajduje się w obrębie południowej części wału kujawskiego – wału kutnowskiego. Charakterystyczną ce- chą wału kutnowskiego jest występowanie pod osadami kenozoicznymi wyłącznie skał juraj- skich. Intensywna tektonika salinarna, stwierdzona w obrębie wału kujawskiego, przyczyniła się do przebicia osadów mezozoicznych przez permskie kompleksy