Bl Gwyn Thomas Cymru Prydain Y Byd 1936 2 Medi – Ganwyd yn Nhanygrisiau Ø 27 Mawrth – Roedd gan 12% o Ø 20 Ionawr – Bu farw George y Ø Glaniodd Franco yn Cadiz ger Blaenau Ffestiniog. Y cartref gartrefi Cymru drwydded radio. pumed a daeth ei fab Edward yr a dechreuodd Rhyfel oedd Tŷ Capel Carmel, sef Capel yr 264,140 trwydded ar gyfer wythfed yn frenin. Cartref Sbaen. Annibynwyr yn Nhanygrisiau. poblogaeth o 2.1 miliwn o bobl. Ø 4 Medi – Cwrddodd Lloyd George â Ø 3 Awst – Enillodd Jessie Ei dad oedd Edward Christmas Ø 8 Medi – Llosgodd Saunders Lewis, Hitler yn yr Almaen. Owens, dyn du, dair Thomas (Ted). Un o’i jôcs oedd bod DJ Williams a Lewis Valentine yr Ø 5 Hydref – Gorymdaith Jarrow – medal aur yng Ngemau ganddo “Father Christmas” drwy’r ysgol fomio ger Pwllheli fel protest. gorymdaith 300 milltir gan Olympaidd Berlin. flwyddyn! Pobydd oedd e wrth ei Cafodd y tri eu carcharu. Roedd yn ddynion di-waith o dref Jarrow waith. cael ei ystyried yn drobwynt i yng ngogledd ddwyrain Lloegr i Eluned (Jones cyn priodi) oedd enw wleidyddiaeth Cymru a Lundain. ei fam. Athrawes ysgol gynradd chenedlaetholdeb Cymreig. Ø 11 Rhagfyr – Ildiodd Edward yr oedd hi, er mai gwaith llanw a Ø Tachwedd – Ymunodd nifer o Gymry wythfed y goron. wnaeth yn ystod magwraeth Gwyn. â'r Frigâd Ryngwladol i ymladd yn Roedd hi hefyd yn organyddes yn y erbyn ffasgaeth yn Sbaen – yn erbyn capel. y Cadfridog Franco. Ymunodd 177 Roedd ei daid ar ochr ei fam (John Cymro i gyd a lladdwyd 33. Jones) yn arfer gweithio fel gof chwarel ac yn byw gyda nhw. Roedd e’n flaenor yn y capel. Unig blentyn oedd Gwyn Thomas: “Yn fabi roeddwn i’n un o’r bloeddwyr beunosol mwyaf effro a welodd Ynys Prydain...” Ø 16 Chwefror – Codwyd 1937 Ø Haf – Ymddangosodd rhifyn cyntaf Ø 12 Mai – Darllediad allanol patent ar y ffibr newydd y cylchgrawn llenyddol gan y rhai cyntaf y BBC oedd coroni'r 'neilon'. oedd yn ysgrifennu yn Saesneg yng Brenin George y chweched yn Ø 16 Ebrill – Dinistriwyd Nghymru. Wales oedd ei enw a'r Abaty Westminster. tref Guernica yn ystod golygydd oedd Keidrych Rhys o Rhyfel Cartref Sbaen gan Fethlehem ger Llandeilo. Cafodd fomiau awyrennau'r dau o'r rhifynnau eu golygu gan Almaen. Dylan Thomas a Nigel Heseltine. Ø 6 Mai – Lladdwyd 30 o Roedd y brandio ar gyfer y bobl wrth i long awyr cyhoeddiad wedi'i seilio ar y syniad Hindenburg fynd ar dân "er ein bod yn ysgrifennu yn wrth lanio yn yr Unol Saesneg, mae ein gwreiddiau yng Daleithiau. Nghymru". Ø Cafodd ras geffylau'r Grand National ei hennill gan geffyl o'r enw 'Royal Mail'. Hugh Lloyd, Cymro, oedd ei berchennog, Ivor Anthony o Gydweli oedd yr hyfforddwr, ac Evan Williams o'r Bont-faen oedd y joci. Ø 4 Gorffennaf – Agorodd y BBC led band radio newydd yn benodol ar gyfer darllediadau Cymraeg ar ôl ymgyrchu gan Bwyllgor Darlledu Prifysgol Cymru a chwynion gan wrandawyr yn Lloegr am glywed Cymraeg ar eu radio. 1938 Ø 7 Gorffennaf - Cafodd Augustus John, Ø Llofnododd Neville Chamberlain Ø 14 Mawrth – yr artist o Gymro o Ddinbych-y- gytundeb â'r Almaen, Ffrainc a'r Gorymdeithiodd Hitler pysgod, ei ddewis yn un o dri Eidal, yn Munich, er mwyn sicrhau drwy Vienna ddiwrnod arlunydd Prydeinig i arddangos "heddwch yn ein cyfnod ni" i ar ôl cyhoeddi bod yr gwaith yn y Louvre ym Mharis. Ewrop gyfan. Almaen ac Awstria Roedd y Natsïaid wedi gwahardd wedi'u huno. dangos ei waith. Bu Augustus John yn dilyn ffordd o fyw fohemaidd. Ø Cafodd Sigmund Freud, Daeth yn enwog nid yn unig fel artist Iddew o Awstria (tad ond fel rhywun oedd yn astudio seicdreiddiad a niwroleg) bywyd sipsiwn Romani, a daeth yn ei hedfan o Vienna yn un o ffrindiau Dylan Thomas. Yn wir, Awstria i fyw yn Llundain oddi ar Augustus John y dygodd oherwydd i'r Natsïaid Dylan Caitlin Macnamara, a ddaeth oresgyn Awstria. yn wraig iddo. Gwrthododd yr S.S. a'r Ø 22 Hydref – Ym Mharc Ninian yng Gestapo roi caniatâd i Nghaerdydd, curodd tîm pêl-droed Freud adael y wlad am Cymru dîm Lloegr mewn dri mis. Gyda help Ernest buddugoliaeth gofiadwy o bedair gôl Jones, ei gydweithiwr o i ddwy. Yn gynharach yn y flwyddyn Gymro, y llwyddodd roedd Lloegr wedi curo'r Almaen o Freud i ddianc. chwe gôl i dair. Roedd y rhai a Ø 3 Gorffennaf – Torrodd sgoriodd dros Gymru i gyd yn dod o trên locomotif stêm o'r ardal Ferthyr Tudful. enw Mallard y record am Ø 23 Tachwedd – Agorwyd y Deml injan stêm drwy deithio Heddwch ac Iechyd ym Mharc ar 126 milltir yr awr. Cathays, Caerdydd. Cafodd ei Ø 27 Medi – Lansiwyd y hadeiladu'n gartref i ddau fudiad – Queen Elizabeth, y llong i syniad gwreiddiol gan David Davies, deithwyr fwyaf erioed Llandinam ac roedd dau ddiben i fod hyd at hynny. iddo. Y cyntaf oedd rhoi cartref i Ø 9 Tachwedd – Gymdeithas Coffa Genedlaethol Ymosododd y Natsïaid ar Cymru'r Brenin Edward y seithfed Iddewon yr Almaen corff gwirfoddol er mwyn atal, trin a mewn digwyddiad a dileu twbercwlosis yr oedd yr gafodd ei enwi'n Arglwydd Davies wedi'i sefydlu yn Kristallnacht , noson 1910. Davies oedd llywydd cyntaf dryllio'r gwydr. Cyngor Cenedlaethol Cymru Undeb Cynghrair y Cenhedloedd ac yn 1934 addawodd £58,000 tuag at godi adeilad i'r ddau fudiad. Roedd yr Arglwydd Davies eisiau i'r Deml Heddwch ac Iechyd fod yn "gofeb i'r dynion dewr hynny o bob cenedl a roddodd eu bywydau yn y rhyfel a oedd i fod i orffen pob rhyfel" ac felly cafodd ei gyflwyno er cof am y rhai a oedd wedi rhoi eu bywydau yn y rhyfel hwnnw. Roedd Davies wedi ymladd yn y ffosydd yn ystod y rhyfel hwn, ac roedd wrthi’n ddyfal yn chwilio am drefn ryngwladol sefydlog drwy Gynghrair y Cenhedloedd ac Undeb Cynghrair y Cenhedloedd. Roedd eisiau gweld Heddlu Rhyngwladol cryf yn cael ei sefydlu fel bod modd cael cytundeb a heddwch rhyngwladol. Cafodd y Deml ei hagor gan Mrs Minnie James o Ddowlais, Merthyr, a gollodd dri mab yn y Rhyfel Byd Cyntaf. 1939 Y teulu’n symud o Danygrisiau i Ø 2 Mehefin – Aeth y llong danfor HMS Ø 3 Medi – Cyhoeddodd Neville Ø 1 Ebrill – Daeth Rhyfel Flaenau Ffestiniog – “Fe ddar’u ni – Thetis i drafferth oddi ar yr arfordir Chamberlain, Prif Weinidog Cartref Sbaen i ben gyda Nhad, Mam, Taid, Twm y gath a ym Mae Lerpwl. Ceisiodd bad achub Prydain, fod Prydain mewn rhyfel buddugoliaeth i'r minnau – fudo, â’n dodrefn ar lorri i Llandudno achub y llongwyr tanfor, yn erbyn yr Almaen. ffasgwyr o dan Wuns Rôd;” – i rif 106 Wynne Rd. ond lladdwyd 99 o'r criw o 103. Ø Dechreuodd menywod ifanc arweinyddiaeth y Tŷ ar rent. weithio ar y tir – 'land girls' oedd Cadfridog Franco. Teulu ei fam oedd yn byw yn Boddodd rhai, cafodd eraill eu dal yr enw arnyn nhw ac roedden Ø 24 Awst – Llofnododd yr Nhanygrisiau, a theulu ei dad o heb aer. nhw'n rhan o'r ymdrech ryfel i Almaen a'r Undeb Flaenau. Cafodd ei dad ei fagu yn y Ø Enillodd Arthur Whitford o dyfu rhagor o fwyd o'r tir. Sofietaidd gytundeb Meirion Hotel. Abertawe ei 10fed teitl Gymnasteg heddwch. Roedd ei dad bellach yn gweithio yn Prydeinig, gan ennill bob blwyddyn o Ø 1 Medi – Yr Almaen yn y becws yn y siop fwyd – y Coparét. 1928 i 1936. Dechreuodd hyfforddi goresgyn Gwlad Pwyl. Enw’r ardal o fewn Blaenau oedd yng Nghlwb y Bechgyn yn Eglwys Ø 30 Tachwedd – Yr Undeb Maenofferen (roedd capel Sgeti. Ef oedd y cyntaf i gyflwyno Sofietaidd yn ymosod ar Methodistaidd yno yn rhoi enw ar trefn hyfforddi gymnasteg. y Ffindir. yr ardal). Ø Mai – Cafodd pob cartref yng I gapel Carmel, Tanygrisiau yr oedd Nghymru fasgiau nwy oherwydd bod yn mynd iddo tan iddyn nhw rhyfel yn bygwth. symud. Wedyn i Gapel yr Ø 2 Mai – Yn y pen draw, cytunodd Annibynwyr, Jerusalem. Swyddfa'r Post i roi cyfarwyddiadau Roedd dwy festri – “un fawr ar gyfer dwyieithog mewn blychau ffôn yng y Band of Hope a chyflwyno dramâu Nghymru. Enillwyd y ddadl a dangos sleidiau efo hyd-lusern oherwydd bod y cyfarwyddiadau i (‘majiclantar’ ar lafar), a festri lai yn ddefnyddio'r blwch ffôn yn Llundain, y cefn ar gyfer y Seiat a’r Cyfarfod er enghraifft yng Ngorsaf Victoria, yn Gweddi a’r Gymdeithas Saesneg, Ffrangeg ac Almaeneg. Ddiwylliadol.” Ø Awst – Dechreuwyd ffilmio'r ffilm Proud Valley. Roedd hi'n adrodd hanes pentref glofaol yng Nghymru a sut cafodd gweithiwr du (a chwaraewyd gan Paul Robeson, actor a chanwr o America) ei dderbyn yn rhan o'r gymuned lofaol. Roedd hyn yn ddechrau perthynas gref rhwng Paul Robeson, a ddioddefodd lawer o ragfarn hiliol yn ystod ei yrfa, a chymunedau glofaol Cymru. Ø 18 Medi – Bu farw Gwen John, arlunydd talentog o Sir Benfro, a chwaer Augustus John, yn Dieppe, Normandi, Ffrainc. Astudiodd yn Ysgol Gelf Slade, Llundain, cyn symud i Baris. Ø 25 Medi – Agorwyd yr ysgol gynradd Gymraeg gyntaf yn Aberystwyth gan Syr Ifan ab Owen Edwards, a sylfaenodd fudiad yr Urdd. Dechreuodd gyda 7 disgybl; yna erbyn diwedd 1940 – 17 disgybl, 32 erbyn 1942 a 71 erbyn 1945. Ø 29 Medi – Gadawodd y Swyddfa Ryfel i aelodau'r lluoedd Prydeinig ysgrifennu llythyrau Cymraeg adref a chafodd gwrthwynebwyr cydwybodol hawl i gael eu tribiwnlys wedi'i glywed drwy gyfrwng y Gymraeg. 1940 Ø 21 Ionawr – Yn Rhaeadr Gwy, Powys, Ø 10 Mai – Ymddiswyddodd Neville Ø 9 Ebrill – Lluoedd yr cofnodwyd y tymheredd isaf erioed i Chamberlain fel Prif Weinidog a Almaen yn ymosod ar Gymru, sef -23.3 °C (-10 °F).