Aeolus Apollo 11 SpaceBuzz Van de hoofdredacteur: In juli is het 50 jaar geleden dat de mens voor het eerst op de maan landde. Daarom is in dit zomernummer van Ruimte- vaart veel aandacht voor deze historische gebeurtenis. Vanaf dit nummer zullen helaas Frank Wokke en Peter Batenburg de redactie verlaten. Frank heeft zich maar liefst 23 jaar ingezet voor ons blad, waarvan de laatste 5 jaar als eindredacteur. Tijdens de Algemene Leden-Vergadering, gehouden op 24 juni in het Galileo Referentie Centrum, heeft Frank voor de bewezen diensten een certificaat ontvangen. Ook vanuit de redactie bedanken we Frank voor zijn inzet en plezierige samenwerking. Peter blijft actief binnen het bestuur en de evenementencommissie. We hopen dat deze uitgave u weer weet te inspireren, danken alle auteurs ook deze keer weer voor hun bijdragen en roepen Bij de voorplaat iedereen op om Nederlandse bijdragen aan ruimtemissies, bij voorkeur bij de lancering, te blijven melden. Het ruimtepak van Neil Armstrong, waarin hij 50 jaar geleden de eerste voetstap op de Maan zette. Het pak is onlangs gerestaureerd Peter Buist en geconserveerd, en nu in het fameuze National Air and Space Museum in Washington te zien. [Smithsonian Institution] Foto van het kwartaal Satelliet-tracker Marco Langbroek filmde vanuit Leiden deze “trein” van 60 Starlink satellieten van SpaceX toen deze kort na de lancering over Nederland vloog. Inmiddels zijn de satellieten naar een hogere baan en verder van elkaar gemanoeuvreerd, waardoor ze nu veel moeilijker waar te nemen zijn. [Marco Langbroek] Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart (NVR) Bestuur Websitecommissie Kascommissie Copyright © 2019 NVR Het bestuur van de NVR wordt Drs. B. ten Berge (voorzitter) C. Martinus Alle rechten voorbehouden. Gehele of gekozen door de leden en bestaat uit: Dr. R.P.N. Bronckers Ir. J.A. Meijer gedeeltelijke overname van artikelen, Dr. Ir. G.J. Blaauw (voorzitter) D. Jeyakodi LLM Drs. T. Wierenga foto’s en illustraties uit Ruimtevaart Dr. Ir. P.J. Buist (vice-voorzitter) S. Praal, MA is alleen toegestaan na overleg met Drs. B. ten Berge (secretaris) Ereleden en akkoord van de redactie, en met Ir. M. de Brouwer (penningmeester) Sociale media-commissie Ir. D. de Hoop bronvermelding. De NVR noch de Ir. P.A.W. Batenburg Mr. S.V. Pieterse (voorzitter) Prof. Dr. C. de Jager drukker kan aansprakelijk gesteld worden D. Jeyakodi LLM Drs. B. ten Berge Drs. A. Kuipers voor de juistheid van de informatie in dit Mr. F.N.E. van ’t Klooster M. Marcik Ir. J.H. de Koomen blad of voor eventuele zet- of drukfouten. Ir. A.G.M. Marée F. Overtoom Drs. T. Masson-Zwaan Dr. Ir. C. Verhoeven F. Roelfsema Ir. H.J.D. Reijnen Kopij D. Stefoudi P. Smolders Indien u een bijdrage aan het blad Redactie ‘Ruimtevaart� Drs. Ing. R. Timmermans Prof. Ir. K.F. Wakker wilt leveren of suggesties wilt geven, Dr. Ir. P.J. Buist (hoofdredacteur) neem dan contact op met de redactie Ir. M.O. van Pelt (eindredacteur) Evenementencommissie Contact via [email protected]. De Drs. P.G. van Diepen Ir. P.A.W. Batenburg (voorzitter) Richelle Scheffers redactie behoudt zich het recht voor om Ir. E.A. Kuijpers Ir. S. de Jong Kapteynstraat 1 ingezonden stukken in te korten of niet te Ing. M.C.A.M. van der List Ing. R.H. Linde 2201 BB Noordwijk plaatsen. Ir. H.M. Sanders MBA Ir. S. Petrovic [email protected] Ir. N. Silvestri www.ruimtevaart-nvr.nl Vormgeving en opmaak Ir. L. van der Wal ISSN 1382-2446 Esger Brunner/NNV Drukker Ten Brink, Meppel A new Member of Honour SpaceBuzz klaar voor Laudation for Tanja Masson-Zwaan. 4 vertrek 8 Een VR educatieprogramma dat kinderen ambassadeurs maakt van de planeet Aarde . Apollo 11: Michael Collins: first steps edition 12 “Vóór alles wil je terug!” 14 Review van de recente IMAX De vaste column van Piet Smolders. ruimtevaartfilm. Technologie, teamwork Volkssterrenwacht én plezier bij FIRST® 16 Simon Stevin en de 20 LEGO® League Apollo 10 en 11 missies Kinderen bouwen een robot, Een Nederlandse bijdrage aan de presenteren een project en bemande maanmissies. leren nog veel meer. Aeolus windmetingen TESS De lancering en het gebruik NASA ruimtetelescoop zoekt naar door het KNMI. 23 exoplaneten. 28 Mobiele communicatie First Man – een mooie, altijd en overal via de 32 ingetogen film over 36 satelliet een introverte man Hoe kun je snel en efficiënt mobiel Review van de recente ruimtevaartfilm. communiceren vanaf een plek waar je telefoon geen bereik heeft? Samenwerken aan het Succesvolle handelsmissie meest geavanceerde 38 Bremen 40 navigatiesysteem Bezoek versterkt samenwerking tussen Interview met Bas van der Zuid-Holland en Bremen. Hoeven van CGI. Ruimtevaartkroniek Alle lanceringen en belangrijke ruimtevaartgebeurtenissen tussen 42 1 januari 2019 en 11 april 2019. A new Member of Honour Bart Reijnen, NVR Member of Honour Laudation on the occasion of the nomination of Tanja Masson-Zwaan as Member of Honour of the Netherlands Space Society, NVR, Leiden, 15th April 2019. Pictures by Peter Batenburg. ear Members of the Board I am sure it was not long after I joined you just the short summary. and present Members of Dutch Space in Leiden as their CEO back Tanja Masson-Zwaan is an Assistant Honour of the Netherlands in 2006, probably at one of the many NVR, Professor and Deputy Director of the Space Society, NVR; Dear ESA, NIVR or later Netherlands Space Of- International Institute of Air and Space MembersD of the International Space fice events. In the following years it was Law (IISL) at Leiden University. She has Resources Governance Working Group; always a pleasure to meet you, not only served for more than 25 years on the Dear guests, Ladies and Gentlemen, and in the Netherlands but in different places Board of the IISL, of which nine years as last but not least, Dear Tanja, around the world for the annual Interna- their President. In 2016 Tanja was elected tional Astronautical Congress; one of your President Emerita. She lectures at many The Board of the NVR has asked me, many duties and commitments. universities around the world, teaching as its youngest Member of Honour, to The list of Tanja’s past and current roles and supervising students, setting up new deliver this laudation speech on Tanja on and responsibilities is truly impressive. courses on air and space law, like at the the occasion of her installation today as I was asked by the Chairman to limit my National University of Singapore. Tanja Member of Honour of the Association. speech to 5 - 10 minutes, which honestly has advised different government bod- Dear Tanja, it is a real pleasure and hon- would not even be enough to address the ies and private companies including the our for me to do that. I cannot remember full list of all of Tanja’s functions, member- Secure World Foundation, China Institute when we exactly met the first time, but ships, awards etc. So let me try to give of Space Law as well as Mars One. NVR members of honour: Karel Wakker, Jan de Koomen, Tanja Masson-Zwaan and Bart Reijnen. Ereleden/ Members of Honour De NVR kent sinds haar oprichting in 1951 enkele ereleden. bijzondere verdiensten jegens de vereniging of de ruimtevaart Overeenkomstig artikel 6 lid 1 van de Statuten geldt: in het algemeen. Een erelid heeft toegang tot de algemene ”Erelid is hij die de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt vergadering met stemrecht.” en die op voordracht van het bestuur als zodanig door Hieronder vindt u een overzicht van huidige en helaas de algemene ledenvergadering is benoemd wegens zeer overleden ereleden: Ereleden Naam Benoemingsjaar Korte toelichting Ir. J.H. (Jan) de 1991 Voorzitter NVR, projectleider ANS en IRAS bij Fokker Huidige Koomen Voorzitter en bestuurslid NVR, redacteur Ruimtevaart, eerste Prof. ir. K.F. 1998 hoogleraar ruimtevaarttechniek en Rector Magnificus, Technische (Karel) Wakker Universiteit Delft, algemeen directeur SRON P. (Piet) 2001 Publicist (pers, tv, boeken), directeur Artis Planetarium Smolders Drs. A. (André) 2004 Nederlandse astronaut Kuipers Ir. D. (Daan) de 2005 Voorzitter en bestuurslid NVR, redacteur Ruimtevaart, NIVR Hoop Professor Stellaire Astrofysica, Universiteit Utrecht, Directeur van Prof. dr. C. 2011 Sterrenwacht ‘Sonnenborgh’, oprichter en eerste directeur van de (Kees) de Jager Utrechtse Laboratorium voor Ruimteonderzoek (nu SRON) Ir. H.J.D. (Bart) Directeur Dutch Space (nu Airbus Defence and Space Nether- 2015 Reijnen lands), voorzitter SpaceNed Drs. T.L. (Tanja) Vicevoorzitter en bestuurslid NVR, International Institute of Air 2019 Masson - Zwaan and Space Law, Universiteit Leiden Overleden Ing. R. Fehres 1965 Directeur Anthony Fokkerschool Medeoprichter en eerste voorzitter van de NVR, leeropdracht Prof. ir. dr. 1970 ruimtevaart TH Delft (nu Technische Universiteit Delft), hoog- J.M.J. Kooy leraar rakettechniek KMA Breda Ir. J.H. Houtman 1970 Medeoprichter en vele jaren NVR bestuurslid M. Vertregt 1970 Jarenlang bestuurslid en vicevoorzitter Drs. C.W. 1971 Jarenlang NVR bestuurslid en redacteur Ruimtevaart Dornseiffen Lt-Gen.bd A.B. 1974 Voorzitter NIVR Wolff Werkzaam bij Dienst voor het Stoomwezen; jarenlang voorzitter Ir. M.J. Bottema 1976 van de Studiegroep NVR Dichter, journalist, redacteur wetenschappen bij Algemeen J.A. Redeker ? Dagblad, redacteur Ruimtevaart Voorzitter NVR, ruimtevaartpionier binnen TH Delft (nu Techni- Prof. ir. H. 1991 sche Universiteit Delft), o.a. als initiator ruimtevaartopleiding bij Wittenberg toenmalige Afdeling der Vliegtuigbouwkunde Het Bestuur heeft haar uiterste best gedaan om, in overleg met de huidige ereleden, bovenstaand overzicht