Tussen kazerne en universiteit Militair-academische vorming: divergeren of convergeren? dr. R. Moelker* prof. dr. G. Caforio - brigade-generaal b.d.* Eene instelling bestemd, niet om Koninklijke Militaire Academie niet De vraag in hoeverre het militair- een soort van krijgsmachines onbekend zijn. wetenschappelijk onderwijs mag of li' vormen, maar ons officieren, moet divergeren of convergeren, is in aanvoerders te schenken, De kern van het probleem is het vin- feite een verbijzondering van de meer die door in Ie 11 cc u cel gehalte en den van een antwoord op de vraag of algemene vraag in hoeverre de krijgs- hooge ontwikkeling weten een militaire academie geënt moet macht mag afwijken van de burger- te vergoeden hetgeen ons land zijn op het kazernesysteem of op de samenleving. Zo vroeg de Franse aan materiele inagt te kort komt. organisatieblauwdruk van de univer- Saint-Cyr-wetenschapper Boëne' zich siteit. De vraag is of militaire acade- in 1990 af hoe uniek de krijgsmacht Thorbecke mies moeten divergeren of converge- mag zijn! (Handelingen 1866-67, p. 1132) ren? Moeten zij zoveel mogelijk afwijken van de opleidingsinstellin- Het gaat in dit artikel om de vergelij- gen zoals wij die in de burgersamen- king tussen Europese academies, leving kennen en zoveel mogelijk op maar omdat Nederlandse lezers toch Inleiding militaire leest geschoeid zijn? altijd de Koninklijke Militaire Aca- demie2 als referentiepunt zullen heb- Divergeren of convergeren? Als men zou kiezen voor een bevesti- ben, start het betoog vanuit de n dit artikel worden twaalf mili- gend antwoord dan divergeert men Nederlandse situatie. Vervolgens be- taire academies uit evenzoveel van de samenleving en kiest men voor spreken we kort de opzet van de inter- I landen met elkaar vergeleken. In een opleidingsmodel binnen een nationaal vergelijkende studie. Daar- de kern zijn de twaalf academies, kazernecontext. Precies de tegenover- na worden de resultaten van de studie hoewel zij zeer verschillend zijn, gestelde keuze maakt men wanneer gepresenteerd. Het artikel sluit af met goed vergelijkbaar. Ze delen immers men zoveel mogelijk poogt aan te een uitnodiging tot discussie. als doelstelling het opleiden en vor- sluiten bij de civiele universiteiten. In men van officieren en het vormgeven dat geval probeert men te conver- van een professioneel officierskorps geren en streeft men een situatie van De Koninklijke Militaire en worstelen, gezien deze doelstel- gelijkvormigheid met de civiele Academie als startpunt llng, met problemen die ook voor de onderwijssector na. Er zijn heel goede redenen aan te geven waarom men in het verleden gekozen heeft voor een enigszins Bngade-generaal b.d. G. Caforio is vredes- rechter te Pisa, Italië, en voorzitter van auteurs danken de redactie voor de opbou- divergerend onderwijsmodel voor de Research Committee 01 Armed Forces and wende kritiek op een eerdere versie van dit KMA. Men koos in de tijd van society and conflict resolution', dr. R. artikel. Thorbecke' bewust voor een model Moelker is als docent militaire bedrijfskunde 1 Boëne, B. (1990) 'How unique should the tussen kazerne en universiteit omdat verbonden aan de Koninklijke Militaire Aca- military be?' Arch. Eump. Sociology, vol 31, met een dergelijk hybride opleidings- demie. Dit artikel is gebaseerd op het boek 3-59. Caforio, G. (ed.) (2000) The European 2 Lezers uit de hoek van de Koninklijke Marine model doelstellingen realiseerbaar JJicer: A compiimtive view on seleclion and zullen uiteraard aan het Koninklijke Instituut werden die bepaalde voordelen ople- WMcaÖon. Pisa: Edizioni ETS. In dit boek voor de Marine denken. verden. en ° diverse onder/oekers verslag van de ' Met de verwijzing naar Thorbecke wordt De huidige doelstelling van de KMA s'and van zaken op hun nationale militaire gerefereerd aan de Akademiewet van 1869. academie. Het boek is via de uitgever of Deze wet betekende een belangrijke vernieu- pretendeert die voordelen overigens ^la dr. R. Moelker (KMA, Kasteelplein 10, wing in het onderwijs aan de in 1828 opge- nog steeds te realiseren. Volgens het Breda; [email protected]) te bestellen. De richte KMA. mission statement van de KMA is de JRG 170 2-2001 MILITAIRE SPECTATOR 93 KMA het instituut waar mannen en ding worden uitgebouwd tot een alge- uitdijt tot een complete familiestam- vrouwen worden opgeleid tot en mene luitenantsopleiding. Na deze boom. gevormd als officier van de Konink- militaire basis wordt de KMA-I oplei- lijke Land- en Luchtmacht om leiding ding vervolgd met modules in de Afkomst van de cadetten te kunnen geven in een dynamische, militaire bedrijfskunde. Deze acade- Sociologisch gezien is de positieve nationaal en internationaal optreden- mische fase neemt ongeveer twee tot functie van een opleidingssysteem de, defensieorganisatie. twee-en-half jaar in beslag. Het laat- tussen kazerne en universiteit gelegen ste halve jaar van de driejarige KMA-I in de eliteformatie.^ Van oudsher wer- Gedurende de driejarige KMA-I oplei- opleiding is gewijd aan de vaktechni- den officieren gerecruteerd uit de ding is de opleiding gebaseerd op drie sche opleiding ten behoeve van het adel. Kort na de Tweede Wereld- verstrengelde pijlers: de militaire eigen wapen/dienstvak (uiteraard ook oorlog was l -2 procent van de cadet- opleiding; wetenschappelijke studie gedifferentieerd naar land- en lucht- ten afkomstig uit arbeidersgezinnen, van en onderzoek naar de militaire macht). ongeveer 38 procent kwam uit de bedrijfskunde; en de persoons- en middenklasse, 38 procent kwam uit groepsvorming. Na een periode van ongeveer twee de maatschappelijke elite (de overi- Om synergie te bereiken uit deze ver- jaar functievervulling vervolgt de gen kwamen uit militaire families). strengeling van militaire, academi- jonge officier zijn academische oplei- In 1995 is dat beeld geheel veranderd sche en persoons- en groepsvorming ding in KMA-II (ongeveer 1-1,5 jaar). ten gunste van recrutering uit de mid- is het onderwijs in de eerste drie jaren In het toekomstige onderwijsmodel denklasse (59 procent). 17 Procent georganiseerd binnen internaatver- zullen voor het BOT-personeel KMA-I komt uit een arbeidersgezin. Nog band. Het voordeel hiervan is het ver- en KMA-II op elkaar aangesloten wor- slechts 14 procent van de cadetten onderstelde positieve effect op de per- den. Het BBT-personeel zal dan een komt uit de hoogste maatschappelijke soons- en groepsvorming. opleiding van ongeveer een jaar vol- laag." Omdat cadetten tot de leiding- gen. Aangezien de contouren van dit gevende elite van de officieren moe- De opleiding nieuwe model nog maar heel recent ten gaan behoren, dienen zij gesocia- Alle basisopleidingen van de KMA geschetst zijn en zij ten tijde van het liseerd te worden binnen de waarden, beginnen met een militaire training. onderzoek voor dit artikel nog niet normen en tradities van het officiers- Deze opleiding duurt circa vijf maan- bekend waren, zullen wij niet ingaan korps.7 Het is immers niet meer van- den (in 2001: 27 weken) en wordt op deze onderwijsveranderingen. zelfsprekend dat zij deze waarden en verzorgd door de Afdeling Militaire normen van huis uit hebben meege- Opleiding en Vorming. Naast de Het opleiden in internaatverband kregen. basisvaardigheden van het militaire heeft naast het genoemde voordeel beroep (exercitie-, wapenlessen, van de vorming ook het voordeel dat 'Totale institutie' bivak, zelfhulp, kameradenhulp, het een sociaal netwerk creëert waar Om te kunnen bijdragen aan de elite- enzovoort) staan leidinggeven, com- officieren later in hun carrière op kun- vorming of, met andere woorden, aan mandovoering en fysieke en mentale nen terugvallen.4 Cadetten kennen op de creatie van een professioneel offi- training centraal. persoonlijke wij/.e mensen uit een cierskorps, bedient de KMA zich van paar jaar onder en boven het eigen de formule van de totale institutie.* In het toekomstige onderwijsmodel jaar en zijn bovendien geïncorporeerd Internaten, kazernes, schepen, zieken- (2001) zal deze algemene kaderoplei- in een korps-familie, een systeem dat huizen, kloosters, gevangenissen, psychiatrische inrichtingen hebben met elkaar gemeen dat zij afgezon- ' Bram Stemerdink schreef in 1998 heel onder- derd zijn van de buitenwereld. Op de houdend over dit 'old boys' netwerk: hij K.M.A. cadetten. Breda: Koninklijke Mili- KMA wordt de afzondering fysiek Stemerdink, B. (1998) Jonkers. 170 jaar taire Academie. benadrukt door de gracht om het ter- Koninklijke Militaire Academie. Uitgeverij " Verschillende auteurs schreven over het Balans, p. 179-180. begrip 'totale instituties'. Klassiek is Goll rein. De afstand tussen staf en cadet- Hessen, J.S. van (1965) 'Elitevorming door man. E.. (1961) 'The characteristics of total ten is veel groter dan de afstand tus- apartheid - een historisch-sociologische ana- institulions'. In: A. Et/.ioni, Complex Organi- sen docenten en studenten aan een lyse'. In: J.A.A. Van Doorn (red.) Beroeps- zations. A sociological reader. New York: universiteit. vorming in inlernaatsverhand. Rotterdam: Nederlandse bijdragen aan de discussie zijn UPR. o.a.: Lammers. C.J. (1965) 'Het internaat als ' Moelker, R. & J. Soeters (1998) 'Democra- sociaal systeem - een functioneel-sociologi- Er bestaat een, in vergelijking met tization of recruitment. On the social origin of sche analyse'. In: J.A.A. Van Doorn (red.) universiteiten, vrij strak regime waar- cadets'. In: G. Caforio (ed.) The Euwpean Beroepsvorming in internaatsverhand. Rot- bij alle activiteiten in de tijd ingeroos- Cadet: Professional Socialisation in Military terdam: UPR; Burggraaf