PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ST ĘSZEW (506) Warszawa 2005 Autor: Jacek Bajorek *, Andrzej Bogacz *, Izabella Bojakowska ** , Aleksandra Dusza ** , Anna Pasieczna ** , Katarzyna Sobik ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Bogusław B ąk** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska ** *Przedsi ębiorstwo Geologiczne SA, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (A. Bogacz)............................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Bogacz)................................................ 5 III. Budowa geologiczna (A. Bogacz) ..................................................................................... 7 IV. Zło ża kopalin (J. Bajorek) ............................................................................................... 10 1. Gaz ziemny................................................................................................................... 10 2. Kruszywa naturalne...................................................................................................... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Bajorek) .............................................................. 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Bogacz) ......................................... 17 VII. Warunki wodne (A. Bogacz) ........................................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 18 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 21 1. Gleby (A. Pasieczna, A.Dusza) .................................................................................... 22 2. Osady wodne (I. Bojakowska) ....................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 26 IX. Składowanie odpadów (K. Sobik) ................................................................................... 28 X. Warunki podło ża budowlanego (A. Bogacz)................................................................... 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Bogacz).................................................................... 38 XII. Zabytki kultury (A. Bogacz)............................................................................................ 42 XIII. Podsumowanie (A. Bogacz)............................................................................................. 43 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wst ęp Arkusz St ęszew Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Przedsi ębiorstwie Geologicznym w Krakowie w 2005 roku zgodnie z Instrukcj ą opracowa- nia Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja...,2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski skali 1: 50 000 roku (Mi ętkiewicz, 1997), wykonanym w Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym PROXIMA SA we Wrocławiu, Oddział w Poznaniu. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło żami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii in ży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga po świ ęcona jest za- gadnieniom zwi ązanym z geochemi ą środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych, przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały znajduj ące si ę w Cen- tralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, w archiwum Wydziału Ochrony Środowiska UW w Poznaniu, w Starostwach Powiatowych w Poznaniu i Gorzowie Wielkopolskim oraz Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Po- nadto wykorzystane zostały materiały i informacje dostarczone przez Wojewódzkiego Konser- watora Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Urz ędy Gmin znajduj ące si ę na obszarze arkusza. Informacje archiwalne zweryfikowano w efekcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó ż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersj ę cyfrow ą, a dane dotycz ące złó ż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem St ęszew ograniczony jest współrz ędnymi 16º30’ i 16º45’ dłu- go ści geograficznej wschodniej oraz 52º10’ i 52º20’ szeroko ści geograficznej północnej. W układzie administracyjnym arkusz obejmuje fragmenty nast ępuj ących powiatów i gmin w obr ębie województwa wielkopolskiego: Pozna ń (miasto i gmina St ęszew oraz gmi- ny: Dopiewo, Komorniki, Buk, Mosina), Grodzisk Wielkopolski (gminy Granowo i Kamie- niec), Nowy Tomy śl gmina Opalenica i Ko ścian (gminy Czempi ń i Ko ścian). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 1998), (Fig. 1) obszar arkusza St ęszew znajduje si ę na pograniczu dwóch makroregionów. Północna, środkowa i zachodnia cz ęść obszaru arkusza to tereny makroregionu Pojezierze Wielkopolskie (mezoregion Pojezie- rze Pozna ńskie) natomiast prawie cała południowo-wschodnia część nale ży do makroregionu Pradolina Warcia ńsko-Odrza ńska (mezoregiony: Dolina Środkowej Obry i Kotlina Śremska). Niewielki fragment w południowo-wschodniej cz ęś ci zajmuj ą obszary Równiny Ko ścia ńskiej, będącej mezoregionem Pojezierza Leszczy ńskiego. Prawie na całym obszarze wyst ępuje płaska wysoczyzna morenowa, le żą ca na wysoko- ści 70 – 89,5 m n.p.m. z kulminacj ą 106,6 m. n.p.m. znajduj ącą si ę w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Nie ma na tym terenie wzgórz i pagórków morenowych. W północno- wschodniej cz ęś ci arkusza wysoczyzna rozci ęta jest gł ębok ą rynn ą polodowcow ą o przebiegu północny zachód - południowy wschód (rynna bukowsko – mosi ńska). W obr ębie tej rynny wzdłu ż znajduj ącego si ę tu pasa jezior ci ągn ą si ę pasma wałów ozowych i pagórków kemo- wych, stanowi ące najwy ższe wzniesienia na obszarze arkusza. Ich wysoko ści wzgl ędne do- chodz ą do 35 m. Odnog ą tej długiej i szerokiej rynny jest stosunkowo w ąska rynna jeziora Strykowskiego o przebiegu zbli żonym do południkowego. Dominuj ąca na tym terenie wysoczyzna morenowa w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza rozci ęta jest szerok ą (1,5-5,0 km) Pradolin ą Warszawsko-Berli ńsk ą (Dolina Środko- wej Obry i Kotlina Śremska), powstał ą w czasie zlodowace ń północnopolskich. Wysoko ść wzgl ędna zboczy pradoliny wynosi od 10 do 15 m. Równina Ko ścia ńska, której niewielki fragment rozpo ściera si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza w rejonie Głuchowa, ma tak że charakter wysoczyzny. Z uwagi na du że powierzchnie pokryte glebami wysokiej klasy bonitacyjnej podlegaj ą- cej prawnej ochronie dla rolniczego u żytkowania, omawiany obszar mo żna zaliczy ć do tere- nów rolniczych. W śród upraw dominuj ą: buraki, rzepak, pszenica, j ęczmie ń. Rozwini ęta jest równie ż hodowla bydła i trzody chlewnej. 5 Fig. 1. Poło żenie arkusza St ęszew na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu; 3 - jeziora Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie, 315.52 – Pozna ński Przełom Warty, 315.54 –Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.56 – Równina Wrzesi ńska Mezoregiony Pradoliny Warcia ńsko – Odrza ńskiej: 315.63 – Dolina Środkowej Obry, 315.64 – Kotlina Śremska Mezoregiony Pojezierza Leszczy ńskiego: 315.82 – Pojezierze Krzywi ńskie, 315.83 – Równina Ko ścia ńska Jedynym miastem na obszarze arkusza jest St ęszew (około 5 tys. mieszka ńców), le żący 20 km na południowy zachód od Poznania. Jest to lokalny o środek przemysłowo-usługowy. Z wa żniejszych zakładów na terenie miasta znajduj ą si ę: Roszarnia Lnu i Konopi, Spółdziel- nia Stolarska, wytwórnia prefabrykatów budowlanych itd. Podobn ą rol ę, cho ć o mniejszym znaczeniu, ma tak że maj ące ponad 2 tys. mieszka ńców Granowo, b ędące siedzibą gminy. Przez teren arkusza przebiega ze wschodu na zachód linia kolejowa Pozna ń - Grodzisk Wlkp. oraz droga główna Pozna ń - Zielona Góra. Na obszarze arkusza znajduj ą si ę dwa du że, mi ędzygminne wysypiska odpadów komu- nalnych: w