Przegląd Przyrodniczy XXXII, 1 (2021): 33-69 Tomasz Ślusarczyk MATERIAŁY DO ZNAJOMOŚCI MYKOBIOTY PASMA KROWIAREK (SUDETY WSCHODNIE) Contribution to the knowledge of mycobiota of Krowiarki Mts. (Eastern Sudetes) ABSTRAKT: Artykuł podsumowuje wyniki 4-letnich obserwacji prowadzonych na obszarze pasma gór- skiego Krowiarki. W trakcie badań stwierdzono występowanie 474 taksonów grzybów, w tym 16 grzybów workowych i 458 podstawkowych. Wśród nich znajduje się wiele gatunków umieszczonych na czerwonej liście lub rzadkich w Polsce. W trakcie badań odnotowano występowanie 13 taksonów niepodawanych dotychczas z Polski: Cortinarius coerulescentium, C. colossipes, C. foetens, C. lividoviolaceus, C. phaeosmus, C. platypus, C. pseudosafranopes, C. pseudosuillus, C. serratissimus, C. suillonigrescens, C. terribilis, Hygro- cybe virginea var. ochraceopallida i Tricholoma rapipes. SŁOWA KLUCZOWE: Ascomycota, Basidiomycota, grzyby makroskopijne, różnorodność, góry ABSTRAKT: ABSTRACT: The article summarizes results of 4 years of observations carried out in the area of mountain range Krowiarki. During the studies 474 taxa of fungi were found, including 16 Asco- mycota and 458 Basidiomycota. Among them there are many red-listed or rare species in Poland. During the study, occurrence of 13 taxa not reported from Poland so far was recorded: Cortinarius coerules- centium, C. colossipes, C. foetens, C. lividoviolaceus, C. phaeosmus, C. platypus, C. pseudosafranopes, C. pseudosuillus, C. serratissimus, C. suillonigrescens, C. terribilis, Hygrocybe virginea var. ochraceopallida and Tricholoma rapipes. KEY WORDS: Ascomycota, Basidiomycota, macroscopic fungi, diversity, mountains Wstęp mezoregionu Masyw Śnieżnika, należącego do makroregionu Sudety Wschodnie (Solon Krowiarki są niewielkim pasmem gór- et al. 2018). skim położonym na terenie województwa Pod względem geobotanicznym pasmo dolnośląskiego, powiatu kłodzkiego, około Krowiarki zlokalizowane jest w krainie Sude- 10 km na południowy wschód od Kłodzka. tów, podkrainie Wschodniosudeckiej i okrę- Pasmo składa się z kilku grzbietów osiągają- gu Sudetów Wschodnich (Matuszkiewicz cych wysokość 505 do 964 m n.p.m. Granice 2008). obszaru wyznaczają od południa dolina Bia- Wzniesienia Krowiarek zbudowane są łej Wody, Siennej Wody i Przełęcz Pucha- ze zmetamorfizowanych skał wapiennych, czówka, od wschodu i północy dolina Białej na których wykształciły się gleby brunatne Lądeckiej, a od zachodu Rów Górnej Nysy i właściwe i płowe, a miejscami rędziny (Don Kotlina Kłodzka (Staffa et al. 1993). 1964, Zarządzenie 2014). Według regionalizacji fizyczno-geogra- Szata roślinna Krowiarek zdominowana ficznej Krowiarki stanowią północną część jest przez ekosystemy leśne (blisko 60% po- 33 Przegląd Przyrodniczy XXXII, 1 (2021) wierzchni). W części północno-zachodniej kich grzybów (Amanita strobiliformis, Creolo- przeważają lasy liściaste, głównie buczy- phus cirrhatus (Pers.) P. Karst., Geastrum ny (kwaśne buczyny górskie, w mniejszym fimbriatum, G. pectinatum Pers., G. triplex, stopniu żyzne buczyny górskie i ciepłolubne Mycena adscendens (Lasch) Maas Geest., buczyny storczykowe), a w części południo- Trichoglossum hirsutum (Pers.) Boud., Verpa wo-wschodniej bory świerkowe i mieszane. bohemica) (Kujawa 2005, Kujawa i Gierczyk Pozostałą część obszarów leśnych stanowią 2010, Świerkosz i Reczyńska 2013, Świerkosz niewielkie płaty grądów, kwaśnych dąbrów, et al. 2018). jaworzyn, zboczowych lasów klonowo-li- Celem poniższej pracy było przedstawie- powych oraz towarzyszące ciekom wodnym nie różnorodności gatunkowej grzybów w łęgi. Obszary leśne, zajmujące głównie górne Krowiarkach na podstawie badań prowadzo- partie wzniesień, poprzedzielane są bardzo nych przez autora. zróżnicowanymi florystycznie łąkami, mu- rawami kserotermicznymi i pastwiskami (ok. Materiał i metody 12% powierzchni) oraz polami uprawnymi. W obrębie Krowiarek występują również nie- Badania grzybów prowadzono w latach wielkie fragmenty torfowisk przejściowych i 2016-2018 i 2020 metodą marszrutową, w alkalicznych. W dawnych kamieniołomach wybranych lokalizacjach (okolice Mielnika, rozwija się pionierska wapieniolubna roślin- Romanowa, Nowego Waliszowa, Kątów By- ność naskalna oraz zbiorowiska zaroślowe. strzyckich, Góry Żelazne, masyw Suchonia) Cały obszar posiada szczególne wartości za- i możliwie we wszystkich typach siedlisk. równo florystyczne, jak i faunistyczne. Prze- Niektóre obszary były badane kilkukrotnie ważająca część pasma objęta jest ochroną (Wapniarka, bezimienne wzgórze 1,9 km na jako obszar Natura 2000 Pasmo Krowiarki, południowy wschód od Nowego Waliszowa, a niewielki południowy fragment położony okolice Kątów Bystrzyckich). Każdego roku jest na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobra- wykonano jednorazową, 3-4 dniową obser- zowego (Smoczyk 2010, Zarządzenie 2014). wację terenową (we wrześniu lub październi- Na obszarze Krowiarek nie prowadzono ku). Zebrane okazy oznaczono przy pomocy dotychczas szczegółowych, systematycznych standardowych metod używanych przy iden- badań mykobioty. Pierwsze doniesienia do- tyfikacji grzybów, w tym oceny cech makro- tyczące grzybów makroskopijnych pochodzą skopowych oraz cech mikroskopowych przy z obserwacji prowadzonych w trakcie opra- użyciu mikroskopu świetlnego (Bresser Bino cowywania waloryzacji przyrodniczej gminy Researcher TRM-301). Do testów makroche- Bystrzyca Kłodzka. Odnotowano wówczas micznych użyto wodnego roztworu amonia- występowanie siedmiu gatunków (Amani- ku (NH4OH), 10% NaOH, wodnego roztwo- ta strobiliformis (Vittad.) Bertill., Boletus ru FeSO4 i odczynnika Melzera. Preparaty fechtneri Velen., Geastrum cfr. fimbriatum, mikroskopowe przygotowano w przypadku Langermannia gigantea (Batsch) Rostk., Ly- Basidiomycota z zasuszonych okazów w wo- coperdon echinatum, Panaeolus papilionaceus dzie, 10% NaOH, sulfowanilinie, amoniakal- (Bull.) Quél., Verpa bohemica (Krombh.) J. nym roztworze czerwieni Kongo, fuksynie Schröt.) (Smoczyk 2010). Dodatkowych da- karbolowej, odczynniku Melzera lub roztwo- nych dostarcza internetowy Atlas grzybów rze błękitu aniliny w kwasie mlekowym, a w Polski, gdzie zamieszczono informacje o wy- przypadku Ascomycota ze świeżych owocni- stępowaniu w Krowiarkach pięciu taksonów ków w wodzie, 10% NaOH, odczynniku Mel- (Peziza pseudoviolacea Donadini, Scutellinia zera, płynie Lugola lub roztworze błękitu ani- cejpii (Velen.) Svrček, S. kerguelensis (Berk.) liny w kwasie mlekowym (Clemençon 2009). Kuntze, S. pilatii (Velen.) Svrček, Suillus tri- Za grzyby makroskopijne przyjęto taksony dentinus (Bres.) Singer) (Snowarski 2019 a, b, wytwarzające owocniki lub podkładki wi- c, d, e). W kolejnych latach publikowane były doczne gołym okiem wg koncepcji przyjętej doniesienia dotyczące stanowisk ośmiu rzad- w Nordic Macromycetes (Hansen i Knudsen 34 Ślusarczyk T. – Materiały do znajomości mykobioty pasma Krowiarek (Sudety Wschodnie) 1992, 1997, 2000). Identyfikację gatunków Wykaz grzybów przeprowadzono używając ogólnych opra- cowań (Jülich 1984, Hansen i Knudsen 1992, Poniższy wykaz obejmuje grzyby stwier- 1997, 2000, Knudsen i Vesterholt 2012) oraz dzone przez autora. Uwzględnia on taksony monografii i prac taksonomicznych: Conocy- nowe dla Polski, nienotowane dotychczas z be (Hausknecht 2009), Cortinarius (Bidaud obszaru Krowiarek oraz stanowiska gatun- et al. 1997, Bidaud et al. 2002, Saar 2010), ków uznanych za szczególnie cenne (umiesz- Geopora (Benkert 2010), Hebeloma (Beker czonych na czerwonej liście lub znanych z et al. 2016), Helvella (Skrede et al. 2017), Ino- nie więcej niż pięciu stanowisk w naszym cybe (Kuyper 1986), Lasiosphaeria (Declercq kraju). Dla każdego taksonu podano nazwę, 2008), Lentinellus (Petersen i Hughes 2004), kategorię zagrożenia według polskiej czerwo- Melanoleuca (Fontenla et al. 2003), Mycena nej listy grzybów (Wojewoda i Ławrynowicz (Aronsen i Læssøe 2016), Otidea (Olariaga 2006), lokalizację stanowisk dla grzybów et al. 2015), Ramaria (Christan 2008), Russu- notowanych z mniej niż pięciu miejsc w pa- la (Sarnari 1998, Sarnari 2005, Kibby 2017), śmie Krowiarek, numer oddziału leśnego w Strophariaceae (Noordeloos 2011), Tricholo- przypadku stanowisk położonych na terenie ma (Heilmann-Clausen 1998), grzyby korty- Lasów Państwowych, odległości podano w cjoidalne (Bernicchia i Gorjón 2010) i poly- odniesieniu do geometrycznego środka miej- poroidalne (Bernicchia 2005). W przypadku scowości, miesiąc i rok znalezienia owocni- grzybów workowych korzystano również z ków, siedlisko, substrat. W przypadku gatun- kluczy i opisów w wydaniu DVD autorstwa ków grzybów znanych z nie więcej niż pięciu Barala i Marsona (2005) oraz Vesterholta stanowisk w kraju dołączono uwagi choro- (2003). Nazwy grzybów podstawkowych po- logiczne. Przy gatunkach nowych dla Polski dano za Funga Nordica (Knudsen i Vesterholt zamieszczono krótki opis cech makro- i mi- 2012), a w przypadku taksonów nie uwzględ- kroskopowych oraz numer eksykatu. nionych w tym opracowaniu oraz grzybów W wykazie użyto następujących symboli: workowych wg bazy MycoBank (Robert et # – symbolem umieszczonym przed nazwą al. 2005). Kategorie zagrożenia podano wg oznaczono gatunki lub odmiany nowe dla czerwonej listy grzybów w Polsce (Wojewoda mykobioty Polski, PN – park narodowy, PK i Ławrynowicz 2006). Dane o rozmieszcze- – park krajobrazowy, RL – gatunek umiesz- niu w naszym kraju zestawiono korzystając czony na czerwonej liście w Polsce w na- z krytycznych list grzybów (Wojewoda 2003, stępujących kategoriach: Ex – wymarły lub Chmiel 2006, Mułenko et al. 2008), bazy my- prawdopodobnie wymarły, E – zagrożony,