Facultade de Ciencias da Educación Departamento de Didácticas Específicas Xulio Pardo de Neyra, Profesor Titular da Universidade da Coruña, Doutor en Filoloxía Galega e Historia Contemporánea pola USC e Doutor en Didáctica pola UV FAI CONSTAR Como director da Tese de Doutoramento de Carlos Gegúndez López, titulada: Canitrot e o sistema literario galego no tránsito de século. Un proxecto didáctico entre o humanismo e a estética galega, que este traballo de investigación reúne as condicións científicas necesarias para a súa presentación e defensa no Departamento de Didácticas Específicas da Universidade da Coruña. Asinado: Xulio Pardo de Neyra A Coruña, 19 de setembro de 2014 Facultade de Ciencias da Educación Departamento de Didácticas Específicas Canitrot e o sitema literario galego no tránsito de século. Un proxecto didáctico entre o humanismo e a estética galega Tese de doutoramento presentada por Carlos Gegúndez López e dirixida polo Dr. Xulio Pardo de Neyra A Coruña, setembro de 2014 Aos meus pais e á miña irmá No entiendo la lamentable costumbre que poseen muchos ó casi todos los investigadores de darnos volúmenes copiosos que se hacen insulsos, donde sobra mucho y lo bueno se oculta entre el empalagoso fárrago de una innecesaria erudición. Prudencio Canitrot Prudencio Canitrot no seu gabinete de traballo Arquivo de José Posse Canitrot Índice xeral Agradecementos……………………………………..………...…….……15 Limiar……..………………………………...……….…............................17 1. Introdución e obxectivos metodolóxicos…………………………….....21 2. Semblanza de Canitrot...................…………………………………......35 2.1. Pontevedra (1883-1902).…………….…………….............................35 2.1.1. Nacemento e xenealoxía familiar………………………………......35 2.1.2. Infancia e adolescencia……………………………………………..39 2.2. A rota bohemia (1903-1904)………….….....……..............................42 2.3. Madrid (1904-1913)…….....................................................................44 2.3.1. Polo vertedoiro de inmundicia……………………………………..44 2.3.2. Ateneísmo…………………………………………………………..47 2.3.3. Os galegos de Madrid……………………………............................49 2.3.4. A plenitude…………………………………………………………51 2.3.5. O declive…………………………………………...........................55 2.3.6. Enfermidade e morte……………………………………………….56 2.4. Homenaxes póstumas………………………………………………...61 3. Produción escrita..………………..………………….............................67 3.1. Contos………………………………………………………………...67 3.1.1. Cuentos de abades y de aldea (1909)………………………………73 3.1.2. Suevia (1911)……………………………………………………….81 3.1.3. La luz apagada (1914) e outros dispersos………………………….85 7 3.1.4. Inventario de contos……...................................…………………...88 3.2. As novelas……………………………………………………………96 3.2.1. El camino de Santiago (1909)……………………………………...96 3.2.2. El señorito rural (1910)…………………………………………....98 3.2.3. Ruinas (1910)……………………………………………………..100 3.2.4. Tragedia ridícula (1910)………………………………………….102 3.2.5. La última pirueta (1913)………………………………………….104 3.3. Prosa lírica e poesía………………………………………………....106 3.3.1. A poetización da prosa…………………..………………………..106 3.3.2. “Prosas iluminadas”………………………………………………109 3.3.3. Poesía e intertexto.........…………………………………………..113 3.4. Crónicas e artigos…………………………………………………...115 3.4.1. De viaxe…………………………………………………………...115 3.4.1.1. Rías de ensueño (1910)…………………………………………117 3.4.1.2. Inventario de crónicas de viaxe…….…………………………...121 3.4.2. De temas literarios………………………………………………...124 3.4.3. De arte……………………….........................................................126 3.4.4. De política………………………………………………………...127 3.4.5. Outras crónicas e artigos….......…………………………………..129 3.4.5.1. Semblanzas, retratos e elexías….……………………………….129 3.4.5.2. A Exposición Rexional Galega (1909)………………………….130 3.4.5.3. Artigos de costumes e impresións persoais........................……..131 4. O artista e a súa estética……………………………………………....135 4.1. Obra gráfica………………………………………………………....135 4.1.1. Pintura...…………………………………………………………..135 4.1.2. Debuxo……………………………………………………………149 4.2. Canitrot retratado……………………………………………………169 8 4.2.1. No lenzo..........................................................................................169 4.2.2. Retratos literarios............................................................................178 5. Tres proxectos de país…………...…………………………………....183 5.1. A Biblioteca galega.........................………………………………...183 5.1.1. Canitrot e a literatura rexional……………......…………………...183 5.1.2. Valle-Inclán, o referente…………………………………………..190 5.1.3. O proxecto editorial……………………………………………….193 5.1.4. Os títulos da BEG…………………………………………………198 5.2. A Exposición Rexional de Pintura Galega.…………….......……….201 5.2.1. Canitrot e a arte galega.....………………………………………...201 5.2.2. A mostra...............….……………………………………………..204 5.2.3. Os pintores da mostra...…………………………………………...208 5.3. Acción Gallega.....................………………………………………..218 5.3.1. Toma de conciencia……………………………………………….218 5.3.2. Activismo…………………………………………………………228 5.3.3. Literatura e agrarismo…………………………………………….238 6. Unidades didácticas…………………..…………………………..…...245 6.1. Introdución.........................................................................................245 6.2. UD: “Versos de fel, a poética da rebelión”........................................248 1. Marco.....................................................................................................248 2. Contextualización..................................................................................248 2.1. Xustificación......................................................................................248 2.2. Características do alumnado a quen vai dirixida................................251 2.3. Relación cos contidos da materia.......................................................252 2.4. Educación en valores..........................................................................254 9 3. Obxectivos.............................................................................................255 4. Competencias básicas............................................................................256 5. Contidos.................................................................................................257 6. Metodoloxía...........................................................................................258 6.1. Organización do tempo e o espazo.....................................................258 6.2. Principios metodolóxicos...................................................................258 6.3. Método didáctico empregado.............................................................259 6.4. Modelo de aprendizaxe......................................................................259 6.5. Profesorado.........................................................................................260 6.6. Atención á diversidade.......................................................................260 7. Temporalización....................................................................................261 8. Materiais................................................................................................261 9. Avaliación.............................................................................................264 9.1. Criterio de avaliación.........................................................................264 9.2 Procedemento de avaliación................................................................264 10. Actividades..........................................................................................265 6.3. UD: “Un paseo pola Boa Vila”. Pontevedra e Canitrot......................265 1. Marco.....................................................................................................265 2. Contextualización..................................................................................266 2.1. Xustificación......................................................................................266 2.2. Características do alumnado a quen vai dirixida................................267 2.3. Relación cos contidos da materia.......................................................268 2.4. Educación en valores..........................................................................270 3. Obxectivos.............................................................................................271 4. Competencias básicas............................................................................271 5. Contidos.................................................................................................271 6. Metodoloxía...........................................................................................272 6.1. Organización do tempo e o espazo.....................................................272 10 6.2. Principios metodolóxicos...................................................................272 6.3. Método didáctico empregado.............................................................272 6.4. Modelo de aprendizaxe......................................................................273 6.5. Profesorado.........................................................................................273 6.6. Atención á diversidade.......................................................................274 7. Temporalización....................................................................................274 8. Materiais................................................................................................275 9. Avaliación.............................................................................................275