EKİM 2015 SAYI 16 Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin Kültür Hizmetidir. YAŞAYAN OSMANLI RUHU: MURADİYE >> s4 Yıl: 4 Sayı: 16 Ekim 2015 Değerli Bursa’da Zaman okurları, Yerel Süreli Yayın Tarihi-kültürel mirasın ihyası noktasında oldukça nızı hem de ecdadın bize bıraktığı ruhu görmek İMTİYAZ SAHİBİ Bursa Büyükşehir verimli geçen bir yılın son sayısı ile karşınızdayız. ve bir Fatiha okumak için Muradiye’ye beklediğimi Belediyesi Adına Yine çok dolu ve çok anlamlı bir çalışma gerçekleş- bildirmek isterim. Recep ALTEPE tirdi arkadaşlarımız. Bursa’da zamanı paylaştığımız değerli dostlar; YAYIN YÖNETMENİ Muradiye’yi ne kadar konuşsak, ne kadar yazsak Prof. Mustafa Kara gibi, Metin Önal Mengüşoğlu Saffet YILMAZ Sorumlu azdır diyorduk, aynı noktadayız. Takip eden okurla- gibi, Hacı Tonak gibi, Prof. Ali İhsan Karataş gibi [email protected] rımız hatırlayacaktır, restorasyon için ilk harcı çok değerli dostlarımız dergimizin bu sayısına koyduğumuzda tarihler 14 Kasım 2012’yi göste- emek verdi. Hepsine teker teker teşekkür ediyo- KATKIDA BULUNANLAR riyordu. Bursa’da son 10 yıl içinde yüzlerle ifade rum. Bunun yanı sıra, Bursamız son aylarda çok Aziz ELBAS Ahmet ERDÖNMEZ edilen sayıda ve hepsi birbirinden değerli ecdat ya- önemli tarihi kültürel organizasyonlara evsahipliği İbrahim BÜYÜKFURAN digarı yapıya ‘can’ verdik, bu yapıları şehrin sosyal yaptı. Bunların hepsini dergide bulacaksınız. Sefer GÖLTEKİN ve ekonomik yaşantısına kattık. Ama Muradiye bir Vahap DAĞKILIÇ başkaydı. Muradiye, fiziki büyüklük, taşıdığı anlam Tarihi mirasın ihyası çabalarımızda bizleri yalnız bırakmayan değerli akademisyenlere ve siz değerli FOTOĞRAFLAR ve yapı tekniği, mimarisi bakımından bugüne kadar İzzet KERİBAR ayağa kaldırdığımız eserlerin içinde bir zirveydi. okurlarımıza şükranlarımı sunuyorum. Nilay Şahinkanat İLCEBAY Bunun bilinci ile başladık. Karşımıza neler çıkmadı Hakan AYDIN ki! Burada fazla ayrıntıya girmek istemem, zira, Yunus Hakan GÜLER değerli akademisyen ve tarihçi dostlarımız çok KAPAK FOTOĞRAF değerli bilgilerini paylaştılar dergide. Hem okuma- Recep ALTEPE İzzet KERİBAR Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı (Cem Sultan Türbesi) Muradiye, 1870 YAPIM ve REDAKSİYON FG İletişim (0224) 233 70 43 www.fgiletisim.com BASKI SALMAT Matbaa (0312) 341 10 20-21-24 www.salmat.com.tr www.bursadazamandergisi.com | Nisan 2015 | Sayı 14 | Ekim 2015 | Sayı 16 1 SAYI 16 İÇİNDEKİLER s4 s46 s52 s64 s60 s68 s72 s76 s82 S4 Yaşayan Osmanlı Ruhu: Muradiye / Saffet YILMAZ S72 Bursa, Orta Asya’da Turizm Tecrübelerini Paylaştı S36 Özen ve Özensizliğimizin Tarihine Kısa Bir Yolculuk: Cem Sultan Türbesi / Hacı TONAK S76 Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi / Doç. Dr. Ali İhsan KARATAŞ S46 Kündekârî Sanatı / Doç. Dr. Doğan YAVAŞ S80 Bursa Belgeliğine Yeni Eserler / Murat KADER - Y. Mimar S50 Konstantiniyye fatihi Fatih Sultan Mehmed Han’ın atası... II. MURAD / Nilhan Sultan OSMANOĞLU S82 ‘Prusa Ad Olympos’dan ‘Ulu Şehir’e Evsaf-ı Bursa / Sefer GÖLTEKİN S52 Eylül Sonu / Prof. Dr. Mustafa KARA S88 Dünya Mirası Olma Yolunda İznik / Mehmet ESEN S54 İpekyolu Şehirleri Bursa’da Buluştu S91 Roma Tiyatrosu’nda Hummalı Çalışma S56 İpek Yolunda Yeni Arayışlar / Aziz ELBAS S92 Bithynia Neresi / Fikret ALKAN S58 Arkeopark’ta Zamanda Yolculuk Başladı S94 Kara Kıtanın Mutluluk Kabilesi; Afrika / Caner ADIGÜZELLER S60 Aktopraklık Höyük Açıkhava Müzesi ve Arkeoloji Okulu Açıldı / Doç. Dr. Necmi KARUL S98 Dağcıların Artık Sığınabilecekleri Bir Yeri Var S64 Kılavuz Olmak / Aziz ELBAS S100 Reyhanpaşa Hamamı Da İhya Edildi S68 Bursa’da Yavaşlamak / Metin Önal MENGÜŞOĞLU S102 Bursa’da Zaman’ın ‘Yaz’ Halleri / Saffet YILMAZ 2 | Ekim 2015 | Sayı 16 | Ekim 2015 | Sayı 16 3 dosya / Muradiye Saffet YILMAZ YAŞAYAN OSMANLI RUHU: MURADİYE 1299 yılında tarih sahnesine çıkarak 1923 yılına kadar varlığını sürdüren Osmanlı hanedanına ait en büyük türbe topluluğu, ilk payitaht şehir olan Bursa’da, Muradiye Külliyesi’nin haziresinde yer almaktadır. Burada toplam 13 türbe yapısı mevcuttur ve bu türbelerin içinde hanedana mensup 40 kişinin defnedilmiş olduğu tespit edilmiştir. Muradiye Camii’nin haziresine ilk olarak külliyenin bânîsi Sultan 2. Murat’ın türbesi inşa edilmiş ve daha sonra 2. Selim devrine kadar, zaman içinde diğer türbeler de eklenerek burası bir hanedan kabristanı halini almıştır. Buradaki ilk mezar anıt 2. Murat türbesi, ikinci yapı ise 1442’de vefat eden oğlu Şehzade Alaaddin’in bu türbeye bitişik olarak inşa olunan türbesidir. Külliyenin son türbesinin ise; Kanuni’nin oğlu Şehzade Mustafa için Sultan II. Selim’in 1573 yılında inşa ettirdiği türbe olduğu bilinmektedir. 4 | Ekim 2015 | Sayı 16 | Ekim 2015 | Sayı 16 5 dosya / Muradiye Osmanlı ruhunun sadeliği ile zarafetini kapatılarak üzerine o günün modası olan Elbette bu çalışma kendiliğinden başlaya- Belediyesi’ne devredildi. Bursa’daki anıtsal aktarılmasının insani bir görev olduğunu aynı anda gösteren Muradiye Külliyesi’nde barok desenler işlendiği anlaşıldı ve böylece madı. Büyükşehir Belediyesi, Bursa’daki yapılarda kapsamlı restorasyon çalışması da hatırlatmak ve paylaşmak istiyorum. başlatılan restorasyon çalışmaları, heyecan 150 yıllık sıvanın altından 550 yıllık tarih ve diğer anıtsal yapı gibi Muradiye Külliyelerini böylece başlatılmış oldu. verici gelişmelere sahne oldu. Restorasyon medeniyet ortaya çıkarıldı. Batı etkisinde de ilgili kurumlardan talep etti. Dönemin Tanpınar’ın “sabrın acı meyvesi olarak” esnasında, barok desenlerle süslü sıvanın kalan, batı hayranı mimar ve yöneticilerin Kültür Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdür- Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın nitelendirdiği Muradiye ve çevresinde gö- hareketli olduğunun fark edilmesiyle; mev- 150 yıl önce yaptığı tahribat, Bursa Büyük- lüğü yetkililerinin konuya olumlu bakması Altepe’nin de ifade ettiği üzere tahribata rünen, görünmeyen, var olan ve kaybolan cut sıvanın altında Osmanlı erken dönem şehir Belediyesi’nce 2012 yılında başlatılan sonucu; Osmangazi-Orhangazi türbeleri ve uğramış, tahrip edilmiş olan ecdadımızın manevi zenginliklerin ortaya çıkarılması için tezyinatının olduğu, kubbelerin aslında ve 2015 yılında tamamlanan restorasyon şehirdeki Selatin Camileriyle birlikte Mura- yüzlerce yıllık göz nuru eserlerinin tüm ihti- Bursa Büyükşehir Belediyesi çok önemli Osmanlı motifleriyle süslü oldukları, ancak çalışmasıyla giderilmiş oldu. diye Külliyesi de, bakım, onarım ve resto- şamıyla ortaya çıkarılarak gelecek kuşaklara bir çalışma başlattı. 2014 yılında UNESCO 19. yüzyıl sonlarına doğru bu motiflerin rasyonu yapılmak üzere Bursa Büyükşehir 6 | Ekim 2015 | Sayı 16 | Ekim 2015 | Sayı 16 7 dosya / Muradiye Ahmet Çetintaş Dünya Kültür Mirası listesine giren, yani, resesi, hamamı, Osmanlı Evi, Uluumay ve “Üstün Evrensel Değere Sahip Dünya Mira- Hüsnü Züber Evi Müzeleri de dahil edilerek sı” unvanını kazanan Muradiye Külliyeleri’de bu bölgenin Bursa’nın en önemli kültür restorasyon çalışmalarının tamamlandığı turizmi noktasına dönüştürülmesi, hem bilgisi kuşkusuz sevindiricidir. Çünkü Mura- tarihimize hem de Bursa’ya yapılmış en ha- diye, bir insanlık mirasıdır. Çünkü Muradi- yırlı iş olacaktır. Çünkü Muradiye, sadece bir ye’nin düşler bahçesinde, bütün mukaddes mezar alanı, kabristan değil aynı zamanda kitapların vadettiği cennetin küçük bir bir hafızadır; ecdadın bu dünyaya ve öteki örneğini görmek mümkündür. Muradiye; dünyaya bakışıdır. Külliye sınırları dışında kalan imareti, med- 8 | Ekim 2015 | Sayı 16 | Ekim 2015 | Sayı 16 9 dosya / Muradiye Restorasyon öncesinden Tarihin İçinde… Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş zamanını, şen ve dinç çağlarını, dolayısıyla Osmanlı Bursa’sını TV dizilerinden keşfetmeye, anlamaya çalışıyoruz. Güzel bir çaba kuşkusuz, ama zamanın balkıdığı Bursa’da, zamanın rahmetin ışığında yıkandığı Muradiye’de yaşıyoruz. Demek ki neredeyse tarihin içindeyiz, dolaysız olmasa bile tarihte olup bitenlerin tanığıyız. Çünkü gerçek tanıklarla, gerçek yaşanmışlıklarla her an yüz yüz yüzeyiz. Burada tek bir yapı, örneğin Muradiye Camii yahut Sultan Murat Türbesi tarihe dair bütün sorularımıza yanıt verebilir… Hacı Tonak 14 Kasım 2012, Restorasyon için ilk harç konuluyor. Muradiye Külliyeleri Ekim 2015’de yeniden ziyarete açıldı. 10 | Ekim 2015 | Sayı 16 | Ekim 2015 | Sayı 16 11 dosya / Muradiye SULTAN II. MURAD TÜRBESİ 18 yaşındayken tahta çıkıp, 1421 yılın- ğa verilmesini, türbesinin dört köşeli, üstü inşa edilmiş, sultanın na’şı da sanduka veya dan 1451’e kadar devletin başında kalan açık ve etrafının kapalı olmasını, yanına lâhit içine konulmadan doğrudan toprağa ve bu zaman zarfında yaptığı savaşları hiç kimsenin defnedilmemesini ve eğer Bursa gömülmüştür. Sultan’ın türbesi, babası kaybetmeyen II. Murat, devletin topraklarını dışında iken vefat ederse Bursa’ya getiri- Çelebi Mehmed’in merkadiyle ölçülemeye- genişleterek hem Anadolu’da hem de Bal- lerek Perşembe günü kabrine konmasını cek derecede sade fakat vasiyetine uygun kanlar ve Avrupa’da söz sahibi oldu. Vefat vasiyet etmektedir. olduğu kadar samimiyetini de aksettiren bir eden sultan Bursa’da inşa ettirdiği Mura- türbedir. Kesme taş, tuğla ve horasan harcı ile diye Külliyesi’ndeki camisinin bahçesine örülmüş duvarları, kurşun kaplı kubbe- Restorasyon kapsamında, II. Murat Türbe- gömüldü. 2. Murad’ın vasiyetnamesi, türbe si, Bursakârî diye tanımlayabileceğimiz si’nde yapıyı koruma altına almak ama- konusu için çok önemlidir. 1446 tarihinde kündekârî tekniğindeki eşsiz ve muhteşem cıyla temel duvarı bitim hizasında drenaj hazırlanan Türkçe vasiyetnamede II. Murad; saçağı ile 2. Murad’ın türbesi kendi vasi- çalışmaları yapıldı. Tüm dış cephe derzleri çok yakın olmamak kaydıyla oğlu Alâaddin