Title: Przestrzenie konfesji : geograficzno-luterańska identyfikacja prozy Jerzego Pilcha Author: Tomasz Gęsina Citation style: Gęsina Tomasz. (2020). Przestrzenie konfesji : geograficzno- luterańska identyfikacja prozy Jerzego Pilcha. Praca doktorska. Katowice : Uniwersytet Śląski Instytut Literaturoznawstwa Wydział Humanistyczny Uniwersytet Śląski w Katowicach Mgr Tomasz Gęsina Przestrzenie konfesji. Geograficzno-luterańska identyfikacja prozy Jerzego Pilcha Praca doktorska napisana pod kierunkiem dr. hab. Zbigniewa Kadłubka, prof. UŚ Katowice 2020 Ponieważ moje dzieciństwo było dzieciństwem wiślańsko- cieszyńsko-protestanckim, a jestem człowiekiem piszącym, to ja – choćbym na głowie stawał – a przy tym staram się do literatury podchodzić w sposób uczciwy – przed tym tematem, tym wątkiem, czy nawet aurą – nie ucieknę1. Jerzy Pilch 1 A. Kanafek: Życie jest gdzie indziej. Rozmowa z J. Pilchem, „Głos Ziemi Cieszyńskiej” 1996, nr 5, s. 52. 1 SPIS TREŚCI WSTĘP: ZJAWISKO „PILCH” ..........................................................................................................5 CZĘŚĆ I: JA – ZIEMIA ................................................................................................................... 12 ROZDZIAŁ PIERWSZY: MIEJSCE I LITERATURA. KATEGORIA PRZESTRZENI W LITERATUROZNAWSTWIE – REKONESANS ........................................................................ 13 1. Teoria i przestrzeń – najważniejsze tendencje w XX wieku ........................................................... 13 2. Początek badań nad „polską przestrzenią” – przegląd stanowisk .................................................... 22 3. Geopoetyka jako nowe narzędzie do badania przestrzeni ............................................................... 26 4. Topografia i kartografia literacka .................................................................................................. 33 5. Miejsce i auto/bio/geo/grafia ......................................................................................................... 39 ROZDZIAŁ DRUGI: ŚLĄSK CIESZYŃSKI I OKOLICE – MIEJSCE, W KTÓRYM WSZYSTKO SIĘ ZACZĘŁO ................................................................................................................................. 42 1. Śląsk Cieszyński – zarys dziejów .................................................................................................. 42 2. Wisła – wstępna charakterystyka miejscowości ............................................................................. 48 ROZDZIAŁ TRZECI: WISŁA – MIEJSCE REALNE ...................................................................... 51 1. Dzieciństwo .................................................................................................................................. 51 2. Zmiana ......................................................................................................................................... 55 3. Powroty ........................................................................................................................................ 57 4. Dom.............................................................................................................................................. 66 5. Gdzie jestem? ............................................................................................................................... 73 ROZDZIAŁ CZWARTY: (NIBY)WISŁA – MIEJSCE (NIE)REALNE ............................................ 74 1. Dlaczego (niby)Wisła? .................................................................................................................. 74 2. Literackie topografie ..................................................................................................................... 75 ROZDZIAŁ PIĄTY: GRANATOWE GÓRY I SIGŁA – MIEJSCA WYOBRAŻONE ..................... 85 1. Granatowe Góry ............................................................................................................................ 85 2. Sigła ............................................................................................................................................. 92 ROZDZIAŁ SZÓSTY: ŚRODEK ŚWIATA – MIEJSCE SZCZEGÓLNE ...................................... 101 CZĘŚĆ II: JA – LUTER ................................................................................................................. 104 ROZDZIAŁ PIERWSZY: OPOWIADAĆ (O) SOBIE. AUTOR I BIOGRAFIA – PRZEGLĄD STANOWISK ................................................................................................................................ 105 1. Autor – pierwsze odczytanie ....................................................................................................... 105 2. Czy autor umarł? ......................................................................................................................... 106 2. Kim jesteś, autorze? .................................................................................................................... 111 2 3. Optyka autora w polskich badaniach – najważniejsze tendencje................................................... 114 4. Auto/biografia w polskim literaturoznawstwie – rekonesans ........................................................ 118 5. Co dalej z auto/biografią? ............................................................................................................ 124 ROZDZIAŁ DRUGI: WIARA I TOŻSAMOŚĆ. LUTERANIZM NA ŚLĄSKU CIESZYŃSKIM .. 126 1. Marcin Luter – buntownik z Wittenbergi ..................................................................................... 126 2. Główne zasady luteranizmu......................................................................................................... 128 3. Etyka protestancka – podstawowe założenia ................................................................................ 131 4. Śląsk Cieszyński a luteranizm ..................................................................................................... 136 5. Tożsamość śląskich luteranów .................................................................................................... 140 ROZDZIAŁ TRZECI: JA – LUTER Z WISŁY .............................................................................. 144 1. Luterstwo .................................................................................................................................... 144 2. Wiara .......................................................................................................................................... 149 3. Zachowanie ................................................................................................................................ 155 4. Pisanie ........................................................................................................................................ 158 5. Literatura .................................................................................................................................... 162 6. Piłka nożna ................................................................................................................................. 163 7. Erotyzm ...................................................................................................................................... 165 8. Alkoholizm ................................................................................................................................. 166 9. Choroba ...................................................................................................................................... 169 10. Śmierć ...................................................................................................................................... 172 11. Tropy ........................................................................................................................................ 174 ROZDZIAŁ CZWARTY: JA/ON – LUTER Z WISŁY ................................................................... 176 1. Ja/on ........................................................................................................................................... 176 2. Inicjator ...................................................................................................................................... 178 3. Gustaw ....................................................................................................................................... 181 4. Paweł .......................................................................................................................................... 184 5. Mówca ........................................................................................................................................ 188 6. Jerzyk ......................................................................................................................................... 192 7. Juruś ........................................................................................................................................... 195 8. Patryk ......................................................................................................................................... 198 9. Suicydent .................................................................................................................................... 201 10. Patriota ..................................................................................................................................... 204 11. Siglanin