Biodiversiteit van Gewervelden Les 9 – Lepidosauromorpha Prof. Dr. Dominique Adriaens 2e Bachelor Biologie Vakgroep Biologie Synapsida Mammalia Parareptilia † Ichthyopterygia † Placodontia † Nothosauria † Plesiosauria † Rhynchocephalia Squamata Testudines Crocodylomorpha Pterosauria † Dinosauria Les 9 2/33 1 Sauropsida - Lepidosauria RHYNCHOCEPHALIA Les 9 3/33 Sphenodontida diapside schedel onderbroken onderste temporale brug pineale opening Les 9 4/33 2 Sphenodontida – brughagedissen • Kenmerken – primitieve hagedisachtige • akinetische schedel – onderste temporale brug • derde oog – diapside schedel Les 9 5/33 Sphenodontida – brughagedissen • 2 species – Sphenodon punctatus – Sphenodon guntheri Nieuw Zeeland Les 9 6/33 3 Sauropsida - Lepidosauria SQUAMATA Les 9 7/33 Squamata – bouwplan • Lichaamsbouw – lichaamsverlenging • onafhankelijk ontstaan – poten • 4, 2, 0 • “squamae” of hoornschubben – soms verlengd tot stekels – soms osteodermen Les 9 8/33 4 Squamata – bouwplan • Schedel – diapsied – kinetisch • intracraniaal gewricht – niet bij slangen • streptostylie – quadratum beweeglijk • mobiel verhemelte beenderen – Serpentes Les 9 9/33 Squamata – bouwplan • Tanden – homodont/heterodont • giftanden praemaxillare maxillare pterygoid dentale maxillare dentale Les 9 10/33 5 Squamata – bouwplan • Hyobranchiaal apparaat • ophanging tong • beweging tong – kleverig - stijf – protrusie – projectie Les 9 11/33 Squamata – bouwplan • Reproductie – ovipaar • amnioot ei • dunne (lederachtige) kalkschaal – vivipaar • placentaal Les 9 12/33 6 Squamata Les 9 13/33 Sauropsida - Squamata HAGEDISACHTIGEN Les 9 14/33 7 Sauria - hagedisachtigen • Lichaamsgrootte – grootste • komodovaraan – 3 m, 130 kg, 37 km/h – kleinste • dwerggekko (16 mm) • dwergkameleons (16 mm) Les 9 15/33 Sauria - hagedisachtigen • Locomotie – quadrupedaal rennen – quadrupedaal ‘kleven’ – bipedaal rennen – apodaal glijden/graven – zweven Les 9 16/33 8 Sauria - hagedisachtigen • Belgische fauna – Lacertidae • Zootoca vivipara – levendbarende hagedis • Lacerta agilis – zandhagedis • Podarcis muralis – muurhagedis – Anguidae • Anguis fragilis - hazelworm Les 9 17/33 Sauria - hagedisachtigen Bron: Waarnemingen.be Levendbarende hagedis Hazelworm Zandhagedis Muurhagedis Les 9 18/33 9 Sauropsida - Squamata SERPENTES Les 9 19/33 Serpentes - bouwplan • Locomotie – via undulaties • groot aantal wervels – tot 10 m lang (netpython) ! • verlenging romp Les 9 20/33 10 Serpentes - bouwplan • Locomotie ilium femur – pootloos • rudiment bij boa’s – toch klimmen ischium+pubis spoor Les 9 21/33 Serpentes - bouwplan • Voedselopname – wurgslang • véél tanden • uiterst kinetische schedel – ‘pterygoid walk’ • zeer krachtige lichaamsspieren quadratum maxillare pterygoid Les 9 22/33 11 Serpentes – pterygoid walk Les 9 23/33 Serpentes - Dasypeltis Les 9 24/33 12 Serpentes - bouwplan • Voedselopname – van macrostomate wurgslangen tot gifslangen Les 9 25/33 Serpentes - bouwplan • Voedselopname quadratum – gifslang • minder tanden • gifapparaat maxillare – giftanden – gifklier • uiterst kinetische schedel – stangensysteem pterygoid Les 9 26/33 13 Serpentes - slangen • Belgische fauna – Colubridae • Natrix natrix – ringslang • Coronella austriaca – gladde slang – Viperidae • Vipera berus - adder Les 9 27/33 Sauropsida - Squamata AMPHISBAENIA Les 9 28/33 14 Amphisbaenia - wormhagedissen • Kenmerken – aangepast aan graven • secundair pootloos – uitz. Bipes • lichaam verlengd • graven met kop – zéér stevige schedel – kleine ogen Les 9 29/33 Sauropsida - Lepidosauromorpha SAUROPTERYGIA Les 9 30/33 15 Synapsida Mammalia Parareptilia † Ichthyopterygia † Placodontia † Nothosauria † Plesiosauria † Rhynchocephalia Squamata Testudines Crocodylomorpha Pterosauria † Dinosauria Les 9 31/33 Placodontia placodonte tanden osteodermen gastralia bovenste temporaal venster CYAMODONTOIDEA PLACODONTOIDEA Les 9 32/33 16 Plesiosauria appendiculaire zwemmers hyperfalangie (tot 15 m lang) gastralia forse pectorale gordel forse pelvische gordel lange (stijve) nek PLIOSAUROIDEA Albertonectes PLESIOSAUROIDEA Les 9 33/33 17.