T. C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜZİK ANA SANAT DALI KOMPOZİSYON SANAT DALI Yüksek Lisans Tezi EVRENSEL MÜZİĞİN GELİŞİMİNDE ETNİK MÜZİK VE ENSTRÜMANLARIN ROLÜ Rahşan İZMİRLİ Okul No : 2501070445 Tez Danışmanı K. Mete SAKPINAR İSTANBUL 2010 ÖZ Başlık: Evrensel Müziğin Gelişiminde Etnik Müzik ve Enstrümanların Rolü Yazar: Rahşan İzmirli Bu tezde, etnik müzikten etkilenen bestecilerin izledikleri yolu ve bu bestecilerin kendi müziklerine olan katkılarını araştırdım. Öncelikle ele aldığım bestecilerin gerek kendi gerekse başka kültürlerin müziklerinden nasıl etkilendiklerini inceleyerek kullandıkları malzemelere dikkat ederek ortaya çıkardıkları eserlerden örnekler verdim. Hem etnik müzik hem de evrensel müzik içinde yer alan enstrümanların birbirleriyle olan bağlarına dikkat çekerek bu enstrümanların tarihsel gelişimlerini ve hangi müziklerde kullanıldıklarını araştırdım. Etniklik bağlamında ortaya çıkmış müziklerin ve bestecilerin kültürel ilişkilerinin, müzik içinde geniş bir yer tuttuğunu gördüm. Evrensel müziğin içinde yer almış bestecilerin etnik müzik ve kültürden etkilenerek kendilerine özgü tekniklerle bambaşka bir tarz oluşturdukları sonucuna vardım. Bu tez, etnik müzik ve enstrümanların, üretim süreci içinde yararlanılan en önemli unsur ve malzeme olduğunu ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. ABSTRACT Title: The Role of Ethnic Music and Instruments in the Improvement of Universal Music Written by: Rahşan İzmirli In this study, I researched the way followed by compositors, who are affected by ethnic music, and their contribution to their own music. Previously, I reviewed how such composers are affected both by their own music and other cultures’ music; paid attention to the instruments used by them; and exemplified any works created by them. By drawing attention to interaction of the instruments which take place in both ethnic and universal music, I researched their historical improvements and in which iii musics they have been used. I have recognized that ethnic musics and their composers’ cultural relationships take a large place in music. I concluded that any composers included in universal music have been affected by ethnic music and culture and created a different music style by their specific techniques. This study aims at revealing that ethnic music and instrument are critical elements and materials utilized in production process. iv ÖNSÖZ Bu tezde, tarihsel süreç içinde etnik kültürden etkilenerek eserler vermiş bestecilerin evrensel müzik içinde geniş bir yer kapsadığını göstermeyi ve oluşturulan müzik dilinin etnikliğe ne kadar bağlı olduğunu ortaya çıkarmayı amaçladım. Bu tezde, müziklerin evrensel bir boyuta taşınmasını etniklik bağlamında incelemeyi önemsedim. Ortaçağdan 20. yüzyıla kadar süregelmiş müziklerin ve bestecilerin kültürel olarak birbirleriyle etkileşimlerini ele alarak evrensel müzik içinde ortaya çıkan bir arşiv oluşturmaya çalıştım. Bu tezi hazırlarken, saflığını yitirmemiş etnik malzemeye ulaşmakta oldukça güçlük çektim. Etnik malzemenin kullanıldığı eserlerin sayıca çok fazla olmasından, örnek belirleme konusunda da seçici olmak durumunda kaldım. Konunun geniş kapsamlı olması ve yararlanılacak kaynakların çeşitliliği, güvenilir bilgiye ulaşmada ayrı bir özen göstermemi gerektirdi. Bu tezin hazırlanmasında, bilgilerini ve tecrübelerini hiç sakınmadan bana aktaran hocam ve tez danışmanım K. Mete Sakpınar’a teşekkürlerimi sunarım. Kaynak araştırmalarım sırasında yardımlarını benden esirgemeyen Doç. Şebnem Ünal, Özen Güney ve Erdem Oğuz’a, son olarak bugünlere gelmemde bana her zaman destek olan sevgili aileme çok teşekkür ederim. v İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZ/ABSTRACT ……...……………………………………………………………..iii ÖNSÖZ ………………………………………………………………………….. ….v İÇİNDEKİLER ...………………………………………………………………… …vi ŞEKİL VE RESİM LİSTESİ ...…………………………………………………….viii KISALTMALAR LİSTESİ ...……………………………………………………...xii GİRİŞ ……………………………………………………………………………..….1 1. ETNİKLİK KAVRAMI …...………………………………………………………2 1.1. Etnik .………………………………………………………………… ….2 1.2. Etnik Müzik ve Halk Müziği…………………………………………….4 2. ORTAÇAĞ VE GOTİK ÇAĞ’DA ETNİK MÜZİĞİN YERİ…………………..8 2.1. Ortaçağ’da Kullanılan Enstrümanlar…………………………………....12 2.1.1.Ortaçağ’da Telli Enstrümanlar…………………………...........12 2.1.2. Ortaçağ’da Nefesli Enstrümanlar…………………………... ...15 2.1.3. Ortaçağ’da Vurmalı Enstrümanlar…………………………....18 3. RÖNESANS VE BAROK DÖNEMDE ETNİK MÜZİĞİN YERİ……………...20 3.1. Rönesans Döneminde Etnik Müziğin Yeri……………………………..20 3.2. Rönesans ve Barok Dönemde Kullanılan Enstrümanlar……………..…20 3.2.1. Rönesans ve Barok Dönemde Telli Enstrümanlar.....................20 3.2.2. Rönesans ve Barok Dönemde Tuşlu Enstrümanlar...…….…...25 3.2.3. Rönesans ve Barok Dönemde Nefesli Enstrümanlar................26 3.2.4.Rönesans ve Barok Dönemde Vurmalı Enstrümanlar….……...30 3.3. Barok Dönemde Etnik Müzik Anlayışı…………………………….…..31 3.4. Barok Dönem Dansları……………………………………………..…..33 4. KLASİK DÖNEMDE ETNİK MÜZİĞİN YERİ………………………………...43 4.1.Joseph Haydn ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı……………....….....44 4.2.Wolfgang Amadeus Mozart ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı...........47 5. ROMANTİK DÖNEMDE ETNİK MÜZİĞİN YERİ…………………………....55 5.1. Johannes Brahms ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı……….....……..56 vi 5.2. Frédéric Chopin ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı.............................57 5.3. Franz Liszt ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı.....................................61 5.4. Giacomo Puccini ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı...........................63 5.5. Gustav Mahler ve Müziğinde Etnik Müzik anlayışı................................65 5.6. George Bizet ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı..................................67 5.7. Richard Wagner ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı............................71 6. EMPRESYONİZM’DE (İZLENİMCİLİK) ETNİK MÜZİĞİN YERİ.................74 6.1 Claude Achille Debussy ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı.................75 6.2 Maurice Ravel ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı................................79 7. BELA BARTOK VE MÜZİĞİNDE ETNİK MÜZİK ANLAYIŞI........................84 8. ULUSALCILAR VE ETNİK MÜZİĞİN YERİ.....................................................86 8.1. Rus Beşleri ve Etnik Müziğin Yeri..........................................................88 8.2. Türk Beşleri ve Etnik Müziğin Yeri........................................................91 8.2.1. Cemal Reşit Rey ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı.............92 8.2.2. Hasan Ferid Alnar ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı...........94 8.2.3. Ulvi Cemal Erkin ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı............97 8.2.4. Ahmet Adnan Saygun ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı.....98 8.2.5. Necil Kazım Akses ve Müziğinde Etnik Müzik Anlayışı.......101 SONUÇ.....................................................................................................................105 KAYNAKÇA............................................................................................................106 vii ŞEKİL VE RESİM LİSTESİ Sayfa No. Şekil 2.1. Gregoryan Ezgisi…………………………………….......................8 Şekil 2.2. Trubadur Şarkısı…………………………………………………... 10 Şekil 2.3. Ortaçağ’da Arp…………………………………………………… 12 Şekil 2.4. Ortaçağ’da Fidel………………………………………………….. 13 Şekil 2.5. Ortaçağ’da Rebab………………………………………………… 13 Şekil 2.6. Ortaçağ’da Santur………………………………………………… 14 Şekil 2.7. Ortaçağ’da Laterna……………………………………………….. 14 Şekil 2.8. Ortaçağ’da Viyol…………………………………………………. 15 Şekil 2.9. Ortaçağ’da Flüt…………………………………………………… 15 Şekil 2.10. Ortaçağ’da Trompet......................................................................... 16 Şekil 2.11. Ortaçağ’da Shawm………………………………………………... 16 Şekil 2.12. Ortaçağ’da Tulum, Gayda................................................................ 16 Şekil 2.13. Ortaçağ’da Kıvrık Boynuz………………………………………... 17 Şekil 2.14. Ortaçağ’da Gemshorn…………………………………………….. 17 Şekil 2.15. Ortaçağ’da Davul………………………………………………… 18 Şekil 2.16. Ortaçağ’da Zil……………………………………………………. 18 Şekil 2.17. Ortaçağ’da Üçgen Zil…………………………………………….. 19 Şekil 2.18. Ortaçağ’da Tamburin....................................................................... 19 Şekil 3.1. Lavta………………………………………………………………. 21 Şekil 3.2. Viola de Gamba…………………………………………………... 21 Şekil 3.3. Viola d’amore…………………………………………………….. 22 Şekil 3.4. Viyolonsel........................................................................................ 23 Şekil 3.5. Mandolin…………………………………………………………. 23 Şekil 3.6. Pandora…………………………………………………………… 24 Şekil 3.7. Sitar……………………………………………………………….. 25 Şekil 3.8. Klavikord…………………………………………………………. 25 Şekil 3.9. Çembalo………………………………………………………….. 26 Şekil 3.10. Rönesans Blokflüt………………………………………………… 26 viii Şekil 3.11. Barok Blokflüt.....................................................................................27 Şekil 3.12. Orkestra Flütü......................................................................................27 Şekil 3.13. Serpent.................................................................................................28 Şekil 3.14. Doğal Korno........................................................................................28 Şekil 3.15. Korno...................................................................................................29 Şekil 3.16. Klarnet.................................................................................................30 Şekil 3.17. Çan......................................................................................................30 Şekil 3.18. Davul...................................................................................................31