Υπουργείο Περιβάλλοντος Ειδική Γραμματεία Υδάτων ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Οδηγία Πλαίσιο για την Θαλάσσια Στρατηγική (2008/56/EK) Πρώτος εξαετής κύκλος εφαρμογής (2012-2018) Άρθρο 8: Καταγραφή της κατάστασης των θαλασσίων υδάτων Άρθρα 9 & 10: Προσδιορισμός της Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης και Περιβαλλοντικοί στόχοι Τελικό Προσχέδιο Αθήνα, Οκτώβριος 2018 ii Πίνακας Περιεχομένων σελίδα ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 NON-TECHNICAL SUMMARY 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Εισαγωγή 15 I.1 Δράσεις κατά τον πρώτο κύκλο εφαρμογής της Οδηγίας 2008/56/ΕK 15 I.2 Η νέα Οδηγία 2017/845/EK 15 I.3 Σκοπός της παρούσας Τεχνικής Έκθεσης 17 I.4 Περιοχές αναφοράς στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ Άρθρο 8: Δομή, λειτουργίες και διεργασίες στα θαλάσσια 31 οικοσυστήματα της Ελλάδας και ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές πιέσεις II.1 Βιοποικιλότητα 31 II.2 Ξενικά είδη 110 II.3 Αλιεία 119 II.4 Χημική Ρύπανση 131 II.5 Στερεά απορρίματα 140 II.6 Υποθαλάσσιος θόρυβος 142 II.7 Αλλαγές στις υδρογραφικές συνθήκες 151 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ Άρθρα 9 & 10: Προσδιορισμός της Καλής Περιβαλλοντικής 157 Κατάστασης και Περιβαλλοντικοί Στόχοι ΙΙΙ.1 Περιγραφέας 1: Βιοποικιλότητα 157 IΙΙ.2 Περιγραφέας 2: Ξενικά είδη 171 IΙΙ.3 Περιγραφέας 3: Εμπορικά εκμεταλλεύσιμα αλιεύματα 173 IΙΙ.4 Περιγραφέας 4: Τροφικά πλέγματα 189 IΙΙ.5 Περιγραφέας 5: Ευτροφισμός 194 IΙΙ.6 Περιγραφέας 6: Ακεραιότητα του βυθού 206 iii IΙΙ.7 Περιγραφέας 7: Αλλαγές στις υδρογραφικές συνθήκες 224 IΙΙ.8 Περιγραφέας 8: Χημικοί ρύποι 226 IΙΙ.9 Περιγραφέας 9: Συγκεντρώσεις ρύπων σε εδώδιμα είδη 237 IΙΙ.10 Περιγραφέας 10: Θαλάσσια απορρίμματα 245 IΙΙ.11 Περιγραφέας 11: Υποθαλάσσιος θόρυβος 254 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV Σύνοψη - Συμπεράσματα 275 ΙV.1 Διοικητικά βήματα προς την εφαρμογή της ΟΠΘΣ και πεδίο εφαρμογής 275 ΙV.2 Αναφορά στο άρθρο 8 της ΟΠΘΣ 276 ΙV.3 Αναφορά στα άρθρα 9 και 10 της ΟΠΘΣ 277 IV.4 Γενικό συμπέρασμα και σύνοψη 283 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 293 Παράρτημα 1 295 Παράρτημα 2 307 Βιβλιογραφία 323 iv ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ / ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ Ελληνικά ΑΟΖ = Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ΕΓΥ = Ειδική Γραμματεία Υδάτων ΕΕ = Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚ = Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ΕΟΚ = Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ΕΛΚΕΘΕ = Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών ΙΝΑΛΕ = Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών ΚΠΚ = Καλή Περιβαλλοντική Κατάσταση ΟΠΘΣ = Οδηγία Πλαίσιο για την Θαλάσσια Στρατηγική ΟΠΥ = Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα Αγγλικά EQS = Ecological Quality Status (Κατάσταση Οικολογικής Ποιότητας) GES = Good Environmental Status (Καλή Περιβαλλοντική Κατάσταση) SSW = Special Secretariat for Water (Ειδική Γραμματεία Υδάτων) MSFD = Marine Strategy Framework Directive (Οδηγία Πλαίσιο για την Θαλάσσια Στρατηγική) WFD = Water Framework Directive (Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα) v ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Επιμέλεια: Παναγιωτίδης Π., Πάγκου Κ., ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Συντονιστές: Πάγκου Κ., ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Βασιλοπούλου Β., ΕΛΚΕΘΕ- ΙΘΑΒΙΠΕΥ Ορφανίδης Σ., ΙΝΑΛΕ Συνεργάτες: Ομάδα Περιγραφέα 1 «ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Σύμπουρα Ν., Παναγιωτίδης Π., Σαλωμίδη Μ., Γερακάρης Β., Λάρδη Π., Τσιάμης Κ., Χρήστου Ε., Ζερβουδάκη Τ., Πάγκου Κ., Βαρκιτζή Ι., ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Λευκαδίτου Ε., Γιαννουλάκη Μ., Καπίρης Κ. ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΓ Αρβανιτίδης Χ. ΙΝΑΛΕ Ορφανίδης Σ., Παπαθανασίου Β. Ομάδα Περιγραφέα 2 «ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Σαλωμίδη Μ., Σύμπουρα Ν., Corsini-Φωκά M. ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Ζενέτου Α., Καραχλέ Π., Λευκαδίτου Ε., Περιστεράκη Π. ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΓ Γεροβασιλείου Β. ΙΝΑΛΕ Κυπαρίσης Σ., Ορφανίδης Σ. Ομάδα Περιγραφέα 3 «ΑΛΙΕΙΑ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Δαμαλάς Δ., Τσερπές Γ., Γιαννουλάκη Μ., Καβαδάς Σ. ΙΝΑΛΕ Μαντζούνη Ι., Αδαμίδου Α. vi Ομάδα Περιγραφέα 4 «ΤΡΟΦΙΚΑ ΠΛΕΓΜΑΤΑ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Γιαννακούρου Α., Ζερβουδάκη Σ., Βαρκιτζή Ι., Πάγκου Κ. ΕΛΚΕΘΕ/ΙΘΑΒΙΠΕΥ Τσαγκαράκης Κ., Σωμαράκης Σ., Τσερπές Γ, Μαχιάς Α. ΙΝΑΛΕ Αδαμίδου Α. Ομάδα Περιγραφέα 5 «ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Πάγκου Κ., Παυλίδου Α., Ασημακοπούλου Γ., Βαρκιτζή Ι., Γιαννακούρου Α., Ψαρρά Σ., Παναγιωτίδης Π. ΙΝΑΛΕ Ορφανίδης Σ. Ομάδα Περιγραφέα 6 «ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΥΘΟΥ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Σύμπουρα Ν., Σαλωμίδη Μ., Σακελαρίου Δ., Δρακοπούλου Π., Λαμπαδαρίου Ν. ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Smith Ch., Παπαδοπούλου Ν., Καβαδάς Σ., Μάινα Ι. ΙΝΑΛΕ Παπαθανασίου Β. Ομάδα Περιγραφέα 7 «ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Κοντογιάννης Χ., Βελαώρας Δ., Περιβολιώτης Λ., Ψαρρά Σ., Σουβερμέζογλου Α. Παναγιωτίδης Π. Ομάδα Περιγραφέα 8 «ΡΥΠΟΙ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Χατζηανέστης Ι., Ζέρη Χ., Τσαγκάρη Κ. Στρογγυλούδη Ε., Καμπέρη Ε., Τσαπάκης Ε., Τσαμπάρης Χ., Πάγκου Κ. Ομάδα Περιγραφέα 9 «ΡΥΠΟΙ ΣΤΟΥΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Τσαγκάρη Κ., Στρογγυλούδη Ε., Χατζηανέστης Ι. ΙΝΑΛΕ Σταμάτης Ν. vii Ομάδα Περιγραφέα 10 «ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΑ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Ζέρη Χ., Καμπέρη Ε., Τσαγκάρη Κ. ΕΛΚΕΘΕ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Αναστασοπούλου Α. ΙΝΑΛΕ Παπαθανασίου Β., Κυπαρίσσης Σ., Καμίδης Ν. Ομάδα Περιγραφέα 11 «ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΗΧΟΣ» ΕΛΚΕΘΕ-ΙΩ Προσπαθόπουλος Α., Κάσσης Δ., Αναγνώστου Μ. viii ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ (2008/56/ΕΚ) ΠΡΩΤΟΣ ΕΞΑΕΤΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ (ΑΡΘΡΑ 8, 9 & 10) ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΙΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΔΗΓΙΑΣ (2017/845/ΕΚ) ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα Τεχνική Έκθεση αναφέρεται στη χρονική περίοδο 2012-2018, που αντιστοιχεί στον πρώτο εξαετή κύκλο εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο για την Θαλάσσια Στρατηγική ΟΠΘΣ, 2008/56/ΕΚ). Ειδικότερα αναφέρεται στα άρθρα 8, 9 και 10, υπό το πρίσμα της νέας Οδηγίας 2017/845/ΕΚ με την οποία αντικαθίσταται το Παράρτημα ΙΙΙ της Οδηγίας 2008/56/ΕΚ με νέο Παράρτημα ΙΙΙ. Η παρούσα Τεχνική Έκθεση αποτελείται από τρία (3) μέρη: Το πρώτο μέρος αναφέρεται στα διαδοχικά βήματα προς την εφαρμογή της ΟΠΘΣ στις θαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου, στις οποίες έχει δικαιοδοσία η Ελλάδα. Τα βήματα προς την εφαρμογή της ΟΠΘΣ αποτελούνται από μια σειρά από Υπουργικές Αποφάσεις που ακολούθησαν την ένταξη της ΟΠΘΣ στο ελληνικό δίκαιο, με τον Νόμο 3983/2011 (ΦΕΚ Α΄ 144): - Σεπτέμβριος 2012, έγκριση της «προπαρασκευαστικής φάσης» εφαρμογής της ΟΠΘΣ, Υπουργική Απόφαση 1175/2012 (ΦΕΚ Β΄ 2939). - Νοέμβριος 2016, έγκριση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής παρακολούθησης της ΟΠΘΣ με την Υπουργική Απόφαση 126635/2016 (ΦΕΚ Β' 3799). - Ιανουάριος 2017, ορισμός του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και του Ινστιτούτου Αλιευτικών Ερευνών (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ-ΙΝΑΛΕ) ως αρμόδιων φορέων για την εφαρμογή των προγραμμάτων παρακολούθησης με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 126856/2017 (ΦΕΚ Β΄ 11). - Δεκέμβριος 2017, έγκριση Προγράμματος Μέτρων με την Υπουργική Απόφαση 142569/2017 (ΦΕΚ Β΄ 4728). Οι θαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου στις οποίες έχει χωρικά ύδατα και επομένως ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα η Ελλάδα είναι οι ακόλουθες: Αδριατική Θάλασσα Ιόνιο Πέλαγος και Κεντρική Μεσόγειος Αιγαίο Πέλαγος και Λεβαντινή Θάλασσα Στις προαναφερόμενες περιοχές η οριοθέτηση των υπο-περιοχών βασίστηκε σε υδρολογικά, ωκεανογραφικά και βιολογικά χαρακτηριστικά. Για τον καθορισμό των γεωγραφικών ορίων χρησιμοποιήθηκε το εγχειρίδιο «Όρια των Ωκεανών και των Θαλασσών» του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού (1953). Για πρακτικούς λόγους 1 η γεωγραφική αναφορά της ΟΠΘΣ στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας ακολουθεί την ίδια διαίρεση με εκείνη των υδατικών σωμάτων της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ). Έτσι το μικρό νότιο-ανατολικό τμήμα της Αδριατικής Θάλασσας στο οποίο υπάρχουν χωρικά ύδατα της Ελλάδας παρουσιάζεται μαζί με το Ιόνιο Πέλαγος. Αντίθετα, το Αιγαίο Πέλαγος και η Λεβαντινή Θάλασσα, που σύμφωνα με την Σύμβαση της Βαρκελώνης αποτελούν ενιαία υπο-περιοχή της Μεσογείου υποδιαιρούνται σε: Βόρειο Αιγαίο, Κεντρικό-Νότιο Αιγαίο και Λεβαντινή Θάλασσα. Το δεύτερο μέρος αναφέρεται στην επικαιροποίηση της αρχικής αξιολόγησης της υπάρχουσας κατάστασης (άρθρο 8 παράγραφοι α & β, της ΟΠΘΣ). Η παράγραφος γ του άρθρου 8, που αφορά στις κοινωνικοοικονομικές πτυχές, θα αποτελέσει αντικείμενο εξειδικευμένης τεχνικής έκθεσης, όταν θα συγκεντρωθούν αρκετά στοιχεία για τον ορισμό της Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης (ΚΠΚ, στα αγγλικά Good Environmental Status-GES) ανά ποιοτικό Περιγραφέα και κριτήριο (GES/Descriptor – criterion) για κάθε θαλάσσια περιοχή. Μόνο τότε μπορούν να εκτιμηθούν οι κοινωνικο- οικονομικές επιπτώσεις που θα προκύψουν για να επιτευχθεί η ΚΠΚ σε μια δεδομένη θαλάσσια περιοχή ή ποιό θα ειναι το περιβαλλοντικό κόστος από την απώλεια οικοσυστημικών υπηρεσιών (ecosystem services), στις περιοχές που δεν επιτυγχάνεται η ΚΠΚ (under-GES areas). Σύμφωνα με το άρθρο 8 (αξιολόγηση): 1. Τα Kράτη Mέλη διενεργούν επανεκτίμηση της αρχικής αξιολόγησης των θαλάσσιων υδάτων τους, για κάθε θαλάσσια περιοχή ή υποπεριοχή τους, λαμβάνοντας υπόψη τα υφιστάμενα διαθέσιμα στοιχεία, και η οποία μεταξύ άλλων καλύπτει τα ακόλουθα: α) ανάλυση των βασικών γνωρισμάτων και χαρακτηριστικών και της περιβαλλοντικής κατάστασης στα εν λόγω ύδατα με βάση τους ενδεικτικούς καταλόγους στοιχείων του Πίνακα 1 του παραρτήματος ΙΙΙ, η οποία καλύπτει τα είδη των οικολογικών ενδιαιτημάτων, τα βιολογικά στοιχεία, τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά και την υδρομορφολογία. β) ανάλυση των κυριότερων πιέσεων και επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένης κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, στην περιβαλλοντική κατάσταση των ως άνω υδάτων η οποία: i) βασίζεται στους ενδεικτικούς καταλόγους στοιχείων του πίνακα 2 του παραρτήματος ΙΙΙ, η οποία καλύπτει την ποιοτική και ποσοτική αναλογία των επιμέρους πιέσεων, καθώς και τις διακρινόμενες τάσεις, ii) καλύπτει τις κύριες αθροιστικές και συνεργειακές επιδράσεις, και iii) λαμβάνει υπόψη τις σχετικές αξιολογήσεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν βάσει της υφιστάμενης κοινοτικής νομοθεσίας. γ) οικονομική και κοινωνική ανάλυση της χρήσης των εν λόγω υδάτων και του κόστους της υποβάθμισης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. 2. Οι αναλύσεις της παραγράφου (α) λαμβάνουν δεόντως υπόψη τα στοιχεία που αφορούν τα παράκτια, μεταβατικά και χωρικά ύδατα, τα οποία καλύπτονται από την ισχύουσα κοινοτική