2012 ISSN 1505-2176, NR 17, ROK 2012 Jednodniówka wydana staraniem Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej PONURY-NURT i Obwodu Świętokrzyskiego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej W numerze: strona 2 – Niezależne i niepokorne harcerstwo w Polsce lat 1980-1989 strona 3 Młodzieńcze lata – Wykus i piłka nożna strona 4 – Zgrupowania Partyzanckie AK „Ponury” w świetle instrukcji dla „Kedywu” Jana Piwnika strona 5 – ppor. Karol Niedzielski „Dobosz” Ostatniego dnia sierpnia 1912 roku o godzinie 3 w nocy w niewielkiej chacie strona 6 we wsi Janowice około 15 kilometrów na południowy zachód od Ostrowca – Albert Hugo Schuster Świętokrzyskiego, przyszedł na świat Jan Piwnik. Następnego dnia ojciec strona 7 – Teczka wojskowa E. Kaszyńskiego nowo narodzonego w towarzystwie dwóch mieszkańców Janowic: Jana Ślu- strona 8 sarza – lat 50 oraz Marcina Kłonicy – lat 33, udali się do kościoła pw. św. – Rekonstrukcja grobu „Jędrka” Wojciecha Biskupa i Męczennika w Mominie, gdzie ksiądz Józef Czernikie- strona 9 wicz sporządził akt urodzenia. W tym samym kościele odbył się również – „Bajkowe” otwarcie chrzest, przy którym obecni byli rodzice chrzestni w osobach Pawła Ślusa- strona 10 rza oraz Marianny Haraźnej. – kpt. Jerzy Antoni Bartnik ps. „Magik” strona 11 Ojciec Piwnika, również Jan, rocznik 1877, po- – Imiona polskości chodził z oddalonych od Janowic o około 10 km Mir- strona 12 – Wielka ucieczka do Szwecji kowic, natomiast matka Zofia z domu Kłonica, rocz- – X Wrześniowe Spotkania Dzieci i Młodzieży nik 1888, była rodowitą Janowiczanką. Piwnikowie na Wykusie byli prostymi, choć dość zamożnymi gospodarzami, strona 13 dla których praca była sensem życia, a ziemia oraz – Śladami żołnierzy oraz miejsc męczeństwa inwentarz żywy głównym źródłem utrzymania. Jan strona 14 nie był ich jedynym dzieckiem. Starsza od niego – Święto Patrona była siostra Agnieszka (1909 r.), natomiast w póź- – Michniów – wieś symbol strona 15 niejszym czasie przybyła jeszcze druga siostra Ka- – Zułów – Miejscem Pamięci Narodowej tarzyna (1917 r.) oraz brat Józef (1921 r.). Oprócz tego, trzy córki zmarły we wczesnym dzieciństwie: czteroletnia Marysia na udar słoneczny, półroczna Zosia na żółtaczkę, a trzecia dziewczynka przeżyła jedynie kilka dni. Od wczesnych lat Jan był przyuczany do pracy ... Choć z dala swą mamy w gospodarstwie. Początkowo zajmował się pasa- niem krów, a gdy trochę zmężniał wykonywał już Jan Piwnik w wieku 18 lat (fotografia pochodzi rodzinę i bliskich, wszelkie prace przeznaczone dla dorosłych. Była to z Kwatery majora „Ponurego” w Janowicach). My polscy żołnierze twarda lekcja życia, wyrabiająca wielkie poczucie obowiązku i silny charakter, za co w późniejszym wszechnej), zdołali zadbać, aby ich dzieci otrzymały od Gór Świętokrzyskich ... czasie będzie wielokrotnie chwalony przez wojsko- odpowiednie wykształcenie, o co w tamtych latach wych i policyjnych przełożonych. Jego rodzice, mimo nie było łatwo. Najpierw posłali do szkół Agnieszkę, Andrzej Gawroński że sami byli niemal pozbawieni edukacji (razem a następnie Jana. „Więc szumcie nam jodły piosenkę” nie mieli ukończonych nawet trzech klas szkoły po- dokończenie na str. 3 Niezależne i niepokorne harcerstwo w Polsce lat 1980-1989 Dużym ruchem społecznym młodzieży lat osiem- Środowiska harcerstwa „niepokornego” i niezależnego Bractwo Skautowe, Związek Drużyn Rzeczypospolitej dziesiątych było niezależne od władzy harcerstwo. Od prowadziły ożywioną działalność wydawniczą wydając (Wrocław) I Niezależna Drużyna Harcerstwa Polskiego końca 1979 roku w kilkunastu „niepokornych” środo- poza zasięgiem cenzury liczne czasopisma, druki zwarte (Piotrków Trybunalski), drużyny niezależne, m.in. z To- wiskach harcerskich (głównie z Warszawy, Krakowa, i ulotne. W czerwcu 1983 roku, 2-3 tys. harcerek i har- runia, Zamościa i Przeworska oraz Związek Harcerstwa Lublina, Gdańska), funkcjonujących w ramach oficjal- cerzy uczestniczyło w tzw. Białej Służbie, wspomagając Rzeczypospolitej w Trójmieście (tzw. mały ZHR, 13 paź- nego Związku Harcerstwa Polskiego, ale wbrew jego organizacyjnie (służba sanitarna, porządkowa, informa- dziernika 1988 r.). Ich rozwój oraz stosunkowo duża po- statutowi i programowi wychowawczemu, kiełkowała cyjna) przeprowadzenie pielgrzymki Jana Pawła II do pularność oznaczała porażkę władz komunistycznych, myśl odrodzenia harcerstwa w tradycyjnym, przedwo- Polski. W tym samym roku środowiska „niepokornego” od 1945 roku zmierzających do wychowania młodzieży jennym kształcie. Strajki sierpniowe i powstanie NSZZ harcerstwa powołały Ruch Harcerski (przewodniczący harcerskiej wyłącznie w duchu ideologii komunizmu. „Solidarność” umożliwiły koordynacje tych działań. hm. Jan Parzyński, naczelnik hm. Krzysztof Krzyżanow- 12 lutego 1989 roku w Warszawie powołano 25 października 1980 r. w Warszawie powstały Kręgi ski) – konspiracyjną strukturę w ramach ZHP o charakte- ZHR (tzw. duży ZHR, przewodniczący hm. Tomasz Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, rze kadrowym, ukierunkowaną na koordynowanie pracy Strzembosz), grupujący niezależne i „niepokorne” środowiska harcerskie z całego kraju. Na skutek różnicy zdań wśród instruktorów na temat dróg od- budowy autentycznego harcerstwa, w marcu 1989 roku w Krakowie powstał ZHP rok założenia 1918, próbujący przejąć rolę oficjalnego ZHP (tzw. ZHP 1956). Jesienią 1989 roku w wielu miastach sponta- nicznie powstały Komitety Odrodzenia ZHP, usiłują- ce odsunąć od władzy ówczesne kierownictwo ZHP. Ich przedstawiciele powołali (w grudniu 1989 roku) Krajowy Komitet Odrodzenia ZHP (przewodniczą- cy hm. Stanisław Broniewski, „Orsza”). Działania KKO spowodowały m.in. okupację siedziby Głównej Kwatery ZHP (marzec 1990 roku), lecz nie przynio- sły oczekiwanych rezultatów. Ustalenia „Okrągłego Stołu”, przyznające oficjalnemu ZHP monopol na stawiające sobie za cel odnowę opanowanego przez wychowawczej drużyn wbrew oficjalnemu programowi symbole harcerskie (krzyż harcerski i lilijkę) i har- komunistów Związku Harcerstwa Polskiego. Przewod- ZHP. Jego struktury objęły obszar całego kraju, niefor- cerską działalność wychowawczą wśród dzieci i mło- niczącym Rady Porozumienia KIHAM wybrano hm. Sta- malnie kierując pracą kilkuset drużyn. dzieży spowodowały, że ZHR oraz inne organizacje nisław Czopowicza. W latach 1980-1981 należało do W 1985 roku powstało Krajowe Duszpasterstwo harcerskie (POH, ZHP-1918, HRL – od grudnia 1989 nich ok. 1 tys. instruktorów oraz ok. 30 tys. harcerek Harcerek i Harcerzy, które sprawowało opiekę nad po- roku występujący jako Stowarzyszenie Harcerstwa i harcerzy. Wiosną 1981 roku odbył się VII Zjazd ZHP, wstającymi od 1982 roku duszpasterstwami harcerski- Katolickiego „Zawisza”, Samodzielny Hufiec Harce- który nie przyniósł oczekiwanych przez te środowiska mi w kilkudziesięciu ośrodkach na terenie kraju. Jego rzy „Dęby” z Lądu nad Wartą oraz Niezależny Krąg zmian. W związku z tym, w kwietniu tego roku z ZHP organem było czasopismo „Czuwajmy”. W czerwcu Instruktorski „Leśna Szkółka” z Trójmiasta) zosta- wystąpiły środowiska harcerskie z Lublina i Warszawy, 1987 roku na trasie III Pielgrzymki Papieskiej po raz ły zarejestrowane dopiero w kwietniu 1990 roku. tworząc Niezależny Ruch Harcerski. drugi zorganizowano „Białą Służbę” oraz spotkanie W 1992 roku nastąpiło połączenie ZHR i ZHP r.z. Po wprowadzeniu stanu wojennego kilku najbar- ok. 8 tys. harcerek, harcerzy i instruktorów z Janem 1918 w jedną organizację, występującą pod nazwą dziej aktywnych instruktorów NRH (phm. Leszek Tru- Pawłem II w Tarnowie. W 1988 roku na fali postępu- Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. chlewski, phm. Jarosław Szlendak) internowano, zaś jącej liberalizacji życia społeczno-politycznego doszło dr hab. Marek Wierzbicki praca drużyn na pewien czas zamarła. W czerwcu do ujawnienia „Ruchu Harcerskiego” pod nazwą „Ruch profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1982 roku Rada Naczelna ZHP rozwiązała KIHAM. Harcerski Rzeczypospolitej” (RHR) i przejęcia władzy W lutym 1982 roku środowisko lubelskiego NRH (hm. w kilku hufcach ZHP na terenie kraju (Kraków, Opole). Od redakcji. Michał Bobrzyński) utworzyło drużyny w ramach dusz- W latach osiemdziesiątych powstawały też środowiska Ten wielki ruch odnowy idei harcerskiej nie ominął rów- pasterstwa liturgicznej służby ołtarza, które w swojej i organizacje harcerskie niezależne od ZHP, m. in. Pol- nież Ziemi Świętokrzyskiej, na której także powstały działalności stosowały harcerską metodę wychowaw- ska Organizacja Harcerska w Koninie (1985), Grupa niezależne środowiska m.in. w Kielcach, Skarżysku-Ka- czą. Od 1985 roku określano je mianem „Harcerskim Apostolska „Betania” w Trzebini (1984), I Niezależna miennej, Starachowicach i Suchedniowie. Ok. 1,7 tys. Ruchem Liturgicznym lub „Ruchem Zawiszackim”. Drużyna Harcerska „Bór” im. płk. Lisa-Kuli w Stalo- harcerek i harcerzy z całej Polski, zrzeszonych w nie- nr 17 Od 1983 roku wznowiło działalność, założone w 1981 wej Woli (1985), Szczep Harcerski „Leśne Plemię” formalnym Ruchu Harcerskim Rzeczypospolitej (RHR), 2012 2012 roku, Niezależne Wydawnictwo Harcerskie (pwd. Ma- w Rozwadowie-Stalowej-Woli (1987), „Promieniści” uczestniczyło w dniach 10–12 czerwca 1988 r. w uro- rek Frąckowiak), a rozbite przez SB w maju 1985 roku. (Lublin), Bractwo Skautowe (Warszawa), Krakowskie czystościach pogrzebowych mjr. „Ponurego”. Wykus strona 2 Wykus — Wąchock, 16–17 czerwca 2012 r. Dokończenie ze str. 1 Młodzieńcze lata Po ukończeniu w 1923 roku mieszczącej się w Jano- wicach szkoły powszechnej starał się dostać do męskiego Gimnazjum im. Joachima Chreptowicza w Ostrowcu