Historia do 1918 roku Perspektywa kulturowo-cywilizacyjna Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Instytut Nauk Politycznych Wojciech Jakubowski Mariusz Włodarczyk Bartłomiej Zdaniuk Historia do 1918 roku Perspektywa kulturowo-cywilizacyjna Warszawa 2014 Projekt okładki Tomasz Kasperczyk Redakcja Zespół Skład i łamanie Zakład Grafi czny UW Recenzenci: prof. dr hab. Sergiusz Wasiuta (UWM) dr hab. Ewa Maria Marciniak (MEN) dr hab. Piotr Załęski (UW) © Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotografi cznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. Ilość arkuszy: 31 Wydawca: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00–927 Warszawa tel./fax (48–22) 55 22 952 www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl ISBN: 978-83-63183-54-7 Druk i oprawa: Zakład Grafi czny UW. Zam. 56/2014 Spis treści Wstęp . 23 CZĘŚĆ I WIELOŚĆ PORZĄDKÓW KULTUROWYCH ŚWIATA ANTYCZNEGO Rozdział I – Zanim nastała Europa . 29 1. Najdawniejsze dzieje człowieka . 29 2. Starożytna Mezopotamia . 37 3. Starożytny Egipt. 42 4. Kultura Indii i Chin . 47 5. Systemy religijno-fi lozofi czne Wschodu . 51 Rozdział II – Cywilizacje śródziemnomorskie . 59 1. Basen Morza Śródziemnego . 59 2. Dzieje starożytnej Grecji . 61 3. Polis i jej funkcjonowanie . 65 4. Kultura i sztuka starożytnej Grecji . 71 5. Państwo macedońskie i kultura hellenistyczna . 78 6. Dzieje Imperium Romanum . 81 7. Rzym – państwo i społeczeństwo . 85 8. Kultura i sztuka starożytnego Rzymu . 92 9. Powstanie i rozwój chrześcijaństwa . 96 CZĘŚĆ II ŚREDNIOWIECZE Rozdział III – Cywilizacje wieków średnich . 105 1. Cywilizacja bizantyńska . 105 2. Cywilizacja islamska . 111 3. Cywilizacja chrześcijańskiej Europy . 118 4. Architektura i sztuka średniowiecza . 122 5. Cywilizacje Dalekiego Wschodu . 127 Rozdział IV – Średniowieczne korzenie cywilizacji europejskiej . 132 1. Budowanie jedności politycznej średniowiecznej Europy . 132 6 Spis treści 2. Rola Kościoła w życiu politycznym Europy . 138 3. Europa w dobie wypraw krzyżowych . 144 4. Organizacja życia zbiorowego w średniowieczu . 151 5. Europa stanów . 157 6. Europa narodów . 162 7. Słowianie i ich państwa . 165 Rozdział V – Polska Piastów i Jagiellonów w europejskiej przestrzeni polityczno-kulturowej . 171 1. Patrymonialna monarchia pierwszych Piastów . 171 2. Kryzys i odbudowa monarchii wczesnopiastowskiej . 179 3. Monarchia bez korony . 183 4. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego . 187 5. Zjednoczenie państwa polskiego . 190 6. Polska za panowania Kazimierza Wielkiego . 195 7. Społeczeństwo i gospodarka w Polsce Piastów . 203 8. Miejsce Polski w cywilizacji Europy łacińskiej . 211 9. Od Andegawenów do Jagiellonów . 218 10. Krzyżacy w dziejach Polski Jagiellonów . 223 11. Kształtowanie się i rozwój demokracji szlacheckiej w Polsce . 228 12. Polityka dynastyczna Jagiellonów . 236 CZĘŚĆ III NOWOŻYTNOŚĆ Rozdział VI – Ewolucja cywilizacji nowożytnej Europy – renesans, barok, oświecenie . 245 1. Reformacja i wojny religijne. 245 2. Reforma katolicka . 253 3. Obraz człowieka w epoce nowożytnej . 257 4. Filozofi a i myśl społeczna Europy nowożytnej . 262 5. Wrażliwość estetyczna – kultura i sztuka nowożytna . 266 Rozdział VII – Europa i Rzeczpospolita w XVI wieku . 275 1. Wielkie odkrycia geografi czne . 275 2. Gospodarka i społeczeństwo w XVI wieku . 282 3. Gospodarka i społeczeństwo Rzeczypospolitej w XVI wieku.. 287 4. Reformacja i reforma Kościoła w Rzeczypospolitej . 293 5. Kultura Polski Złotego Wieku . 298 6. Początki Rzeczypospolitej Obojga Narodów . 303 7. Walka o hegemonię w Europie w XVI wieku . 310 Rozdział VIII – Europa i Rzeczpospolita w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku . 316 1. Wojna trzydziestoletnia . 316 2. Państwo absolutne . 321 3. Przemiany polityczne we Francji i w Anglii w XVII wieku . 325 Spis treści 7 4. Kultura polskiego baroku . 331 5. Wojny Rzeczypospolitej z Moskwą w drugiej połowie XVI i w XVII wieku . 336 6. Wojny Rzeczypospolitej ze Szwecją w XVII wieku . 343 7. Wojny Rzeczypospolitej z Turcją w XVII wieku . 348 8. Sytuacja wewnętrzna Rzeczypospolitej w XVII wieku . 353 9. Polska w czasach saskich . 359 Rozdział IX – Ład społeczno-polityczny drugiej połowy XVIII wieku. Europa napoleońska . 367 1. Państwo absolutyzmu oświeconego. Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVIII wieku . 367 2. Gospodarka i społeczeństwo Europy w II połowie XVIII wieku . 373 3. Społeczeństwo Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku . 379 4. Gospodarka Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku . 384 5. Rzeczpospolita oświecona . 388 6. Rzeczpospolita w latach 1764–1788 . 394 7. Rzeczpospolita w latach 1788–1795 . 401 8. Powstanie Stanów Zjednoczonych . 410 9. Rewolucja we Francji . 416 10. Okres napoleoński w Europie . 424 11. Sprawa polska po III rozbiorze . 426 CZĘŚĆ IV U ŹRÓDEŁ WSPÓŁCZESNOŚCI Rozdział X – Porządek polityczny XIX wieku . 435 1. Europa ponapoleońska . 435 2. Ład wiedeński na ziemiach polskich . 443 3. Polskie powstania narodowe w XIX wieku . 449 4. Kształtowanie się Europy uprzemysłowionej w I połowie XIX wieku . 462 5. Przemiany polityczne na świecie w II połowie XIX wieku. 465 6. Rozwój nowoczesnego państwa i narodziny demokracji liberalnej . 481 Rozdział XI – Kres ładu wiedeńskiego . 486 1. Masowe ruchy polityczne . 486 2. I wojna światowa (1914–1918) . 492 3. Sprawa polska w I wojnie światowej . 499 4. Rewolucja lutowa i przewrót bolszewicki w Rosji . 506 Bibliografi a selektywna . 510 Przegląd treści wg numerów bocznych CZĘŚĆ I WIELOŚĆ PORZĄDKÓW KULTUROWYCH ŚWIATA ANTYCZNEGO Rozdział I – Zanim nastała Europa . 29 1. Najdawniejsze dzieje człowieka . 29 (1) Poglądy na pochodzenie człowieka . 29 (2) Antropogeneza . 30 (3) Poglądy na genezę państwa . 31 (4) Prahistoria . ..