PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ANDRZEJ ROMANEK G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — S. LISICKI Koordynator regionu Polski zachodniej — J. BADURA, B. PRZYBYLSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Miêdzychód (429) (z 1 fig., 1 tab. i 2 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2009 Autor: Andrzej ROMANEK Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, Oddzia³ ŒwiêtokrzyskI ul. Zgoda 21, 25–953 Kielce Redakcja merytoryczna: Zofia STAÑCZAK Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-616-5 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2009 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K SPIS TREŒCI I.Wstêp..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ..........................................8 III. Budowa geologiczna .................................................10 A. Stratygrafia.....................................................10 1. Kreda ......................................................10 a. Kreda górna .................................................10 Kampan ..................................................10 2. Paleogen ....................................................11 a. Eocen – oligocen ..............................................11 Eocen górny–oligocen dolny .......................................11 b. Oligocen...................................................12 Oligocen dolny (rupel)...........................................12 Oligocen górny (szat) ...........................................13 3. Neogen .....................................................13 a. Miocen ...................................................13 Miocen dolny ...............................................13 Miocen œrodkowy ...........................................15 Miocen œrodkowy – miocen górny...................................16 4. Czwartorzêd ..................................................17 a. Plejstocen ..................................................17 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................18 Zlodowacenie Nidy + Sanu 1 .....................................18 Interglacja³ ferdynandowski ......................................20 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................21 Interglacja³ wielki .............................................23 3 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................23 Zlodowacenie Odry ..........................................23 Interglacja³ lubawski ..........................................25 Zlodowacenie Warty ..........................................25 Interglacja³ eemski .............................................26 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................27 Zlodowacenie Wis³y ..........................................27 Stadia³ górny ............................................27 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................34 c. Holocen ...................................................35 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................40 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................42 IV. Podsumowanie ....................................................50 Literatura ......................................................51 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Obszar arkusza Miêdzychód po³o¿ony miêdzy 15°45'i16°00' d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 52°30'i52°40' szerokoœci geograficznej pó³nocnej rozpoœciera siê na pograniczu Wielkopolski i Ziemi Lubu- skiej. Zgodnie z aktualnym podzia³em administracyjnym wschodnia czêœæ terenu arkusza obejmuje fragment województwa wielkopolskiego, powiatu miêdzychodzkiego i gminy Miêdzychód. Zachodnia czêœæ nale¿y do województwa lubuskiego, powiatu skwierzyñskiego i gmin: Skwierzyna, Pszczew i Przytoczna. Pod wzglêdem geomorfologicznym omawiany obszar ³¹czy fragmenty dwóch jednostek: Poje- zierza Poznañskiego i Kotliny Gorzowskiej (Kondracki, 2002). Teren arkusza nale¿y do bloku Gorzowa — regionalnego fragmentu permomezozoicznego kompleksu strukturalnego charakteryzuj¹cego siê wzglêdnie spokojn¹ budow¹ geologiczn¹, nielicz- nymi uskokami i stosunkowo s³abo wysklepionymi poduszkami solnymi wraz z towarzysz¹cymi im strukturami (Dadlez, 1979, 1980, 1997). Utwory wspomnianego kompleksu rozpoznane by³y na obszarze arkusza otworem wiertniczym Miêdzychód 2 (Strychy) (otw. 70), którym na g³êbokoœci 3450,0 m osi¹gniêto utwory czerwonego sp¹gowca (w nich, 314,5 m ni¿ej otwór utkn¹³, nie dowiercaj¹c pod³o¿a kompleksu). Profil m³odszych osadów permskich i mezozoicznych jest zbli¿ony do profili osadów permu i mezozoiku znanych z zachodniej czêœci Ni¿u Polskiego (Pokorski, 1997; Wagner, 1997; Szyperko-Teller, 1997; Gajewska, 1997a, b; Deczkowski, 1997a, b; Pieñkowski, 1997; Day- czak-Calikowska, 1997; Niemczycka, 1997; Marek, 1997a, b). Paleogeñsko-neogeñskie piêtro strukturalne obejmuje utwory oligoceñskie i mioceñskie objête s³abymi zaburzeniami tektoniki nieci¹g³ej i silnymi odkszta³ceniami glacitektonicznymi. Piêtro czwartorzêdowe jest wyraŸnie zregionalizowane na obszary o spokojnym niemal p³askim zaleganiu osadów oraz na strefy obecnoœci wybitnych struktur glacitektonicznych. Prace kartograficzne realizowano na badanym terenie zgodnie z projektem badañ geologicz- nych zatwierdzonym przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa 13.09.1996r., (KOK/47/96). 5 mn.p.m. 2 90 1 2 0 80 2 1,13 1,04 0,82 1 1 70 0 1,88 0,57 1,62 2 0 1,10 1,04 0,87 1 60 0 2 1,39 0,79 1,14 50 1 0 40 1,24 0,85 1,07 2 1 2 30 0 1 1,15 0,98 0,93 0 20 2 0,96 1,34 0,62 2 1 2 1 10 0 1 0,73 1,56 0,60 0 0,78 1,43 0,63 0 0 0,62 2,02 0,45 2 1 -10 2 0 1 0,71 1,61 0,58 -20 0 0,66 1,68 0,58 -30 -40 -50 -60 151,0 -70 -80 -90 -100 1 7 -110 2 8 3 9 -120 4 2 -130 1 10 5 0 0,71 1,61 0,58 -140 219,0 6 Fig. 1. Zestawienie otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) 1 — bruk, 2 — ¿wiry, 3 — piaski, 4 — mu³ki, 5 — gliny zwa³owe, 6 — brekcje, 7 — wêgiel brunatny, 8 — próbki ci¹g³e z glin zwa³owych, 9 — próbki punktowe, 10 — wykresy wspó³czynników petrograficznych 6 Obraz budowy geologicznej omawianego obszaru udokumentowany jest 103 profilami wierceñ archiwalnych (w tym cztery rdzeniowane), dwoma profilami otworów kartograficznych (G³a¿ewo PIG1 – otw. 91 i Kamionna PIG1 – otw. 83) (fig.1), 298 sondami rêcznymi, 188 sondami mechanicz- nymi i oko³o 100 ods³oniêciami naturalnymi i sztucznymi. Wykonano pomiary w 75 punktach sondo- wañ elektrooporowych, wzd³u¿ trzech linii, wykorzystuj¹c informacje o rozprzestrzenieniu g³ównych zespo³ów utworów czwartorzêdowych w dolinie Warty, rynnie Kamionki i w centralnej czêœci terenu na linii przekroju geologicznego A–B (Jagodziñski, Bestyñski, 2003). Litostratygrafiê glin zwa³owych i genezê pozosta³ych osadów czwartorzêdowych napotkanych w profilach otworów badawczych (kartograficznych) ustalono w oparciu o wyniki badañ litologicz- no-petrograficznych (87 próbek) tych utworów (Bugajska, 2003). Obszar arkusza Miêdzychód nie by³ dot¹d objêty terenowymi badaniami kartograficznymi. Naj- dok³adniej geologia okolic Miêdzychodu zosta³a pokazana na zakrytych i odkrytych mapach robo- czych w skali 1:50 000 arkusza Miêdzychód skompilowanych dla Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Œwiebodzin (Michalska, Nitka, 1976; Kucharewicz, Michalska, 1976). Prezentowany na tych mapach obraz budowy geologicznej uleg³ daleko posuniêtej modyfikacji w wyniku przepro- wadzonego kartowania geologicznego i badañ towarzysz¹cych. Ska³y kredowe podœcielajace wszêdzie na obszarze arkusza osady kenozoiku, nie by³y dot¹d poddane szczegó³owej analizie. Utwory pod³o¿a czwartorzêdu badano pod k¹tem poszukiwañ z³ó¿ wêgla brunatnego. Opisano je w pracach Ciuka (1955, 1970, 1974), Dyjora (1970), Piwockiego, Olko- wicz-Paprockiej (1987). Ska³y czwartorzêdowe pokrywaj¹ utwory starsze prawie na ca³ym obszarze. Materia³ów traktuj¹cych o geologii utworów czwartorzêdowych starszych ni¿ ze zlodowacenia Wis³y jest niewiele. Na temat osadów ostatniego zlodowacenia i holocenu jest znacznie wiêcej publikacji (Bartkowski, 1957, 1960, 1964, 1965, 1967, 1972; Kozarski, 1962, 1980, 1986, 1989; Krygowski, 1967, 1972, 1975; Koz³owska, 1979, 1982; Skompski, 1981; Gogo³ek, 1991, 1992, 1993; Czerwonka, Krzyszkowski, 1994). Przedstawione opracowanie wykorzystuje zgromadzon¹ dot¹d wiedzê o budowie geologicznej pokrywy kenozoicznej. Opiera siê jednak przede wszystkim na materia³ach zebranych podczas karto- wania geologicznego, profilach badawczych otworów kartograficznych i ich analizach oraz badaniach geofizycznych. Jednoczeœnie wykonywane by³y prace na obszarach arkuszy s¹siednich (Romanek, 2003a, b, c, d, e, f; Liszkowski, 1999a, b, 2000a, b; Z³onkiewicz, 2000a, b, 2002a, b; Salwa, 2002a, b; Grycko, Iciek, 2002; Micha³owska, Mas³owska, 2002a, b). Ich wyniki, w oczywisty sposób rzutuj¹ce na interpretacjê stratygraficzn¹ i tektoniczn¹, uwzglêdniono i wykorzystano podczas zestawiania i konstruowania przekroju geologicznego. 7 II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Obszar arkusza Miêdzychód jest bardzo urozmaicony. W jego obrêbie wyró¿niono cztery jed- nostki odznaczaj¹ce siê odrêbnymi cechami rzeŸby. Dwie z nich, po³o¿one na pó³nocy (Miêdzyrzecze