Ewa i Włodzimierz Bagieńscy Fotografie współczesneFotografie Bagieńska Iwona Cmentarz parafialny w Piasecznie Historia cmentarza Dawniej tradycyjnie grzebano zmarłych przy za miastem byli zakonnicy ze Zgromadzenia kościołach. Zwyczaj taki wprowadził Sobór Księży Misjonarzy, którzy dysponując obszer- Rzymski z 1059 r., nakazując w czasie bu- nymi gruntami próbowali ok. 1745 r. podjąć, dowania kościołów zostawianie wokół nich jednak bez powodzenia, taką budowę. Do ini- przestrzeni grzebalnej. W dawnych czasach cjatywy wrócił w sierpniu 1770 r. marszałek groby nie miały charakteru trwałego, często wielki koronny Stanisław Lubomirski. Alar- nie stawiano na nich nawet krzyży. W tym mował on: „Od wielu mieszkańców z pobli- samym miejscu, wraz z upływem czasu, cho- skości cmentarzów, miejsc ku grzebaniu zmar- wano kolejnych zmarłych. Osoby znaczniejsze łych destynowanych, mam nieustanne uża- upamiętniano tablicą epitafijną lub nagrob- lenia, iż mnóstwo pogrzebionych w zacisku kiem w kościele. Zwyczaj stawiania krzyży na miejsc do tego wyznaczonych, w opasanych cmentarzach przykościelnych wywodzi się z i wysokich murach, z zamknięciem zdrowe- przełomu XVIII i XIX w. W tym samym okre- go powietrza, świeżej nie dopuszczając wen- sie coraz powszechniej dostrzegano proble- tylacji, sprawują fetor nader przykry i zepsu- my wynikające z tej wielowiekowej tradycji. cie aury w zdrowiu szkodzącej, ci jest mi po- Cmentarze były przepełnione, nie miały moż- twierdzeniem, przez delegowanych ode mnie liwości powiększenia, powodowały zagroże- do weryfikacji”. Apel kierował do władz ko- nie epidemiczne i nieznośny dla wszystkich ścielnych, aby wzorem innych krajów, zwłasz- fetor. Grzebanie zmarłych stanowiło taki sam cza Francji, wyznaczyć nowe miejsca na problem w różnych miastach tak w Paryżu, cmentarze. Inicjatywę Lubomirskiego podjął, jak i w Warszawie. We Francji już w 1776 r. choć z pewnym opóźnieniem, biskup Andrzej specjalny edykt króla Ludwika XVI kładł kres Stanisław Młodziejowski. Z jego inspiracji pochówkom na cmentarzach przykościelnych. księża misjonarze warszawscy w 1783 r. po- Edykt ten bardzo szybko został przetłumaczo- święcili cmentarz „Świętokrzyski”. Przez ny na język polski, bo problem doskwierał też długi czas trudno było jednak przekonać polskim miastom. Pierwszymi, którzy w War- wiernych do zaakceptowania nowego miej- szawie podjęli myśl o założeniu cmentarza sca pochówków. Sprzeciw budziło chowanie Plan gruntów wywłaszczonych przy cmentarzu, pod budowę linii kolejowej do Góry Kalwarii z „Smentarz” na planie Piaseczna z 1825 r. Wg Bar- 1899 r. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, toszewicz A., Bartoszewicz H., Kartografia miast Kancelaria Marka Borkowskiego notariusza w Mazowsza i ziemi dobrzyńskiej do końca XIX wie- Warszawie, 1899, załącznik przy akcie nr reper- ku, Warszawa – Pułtusk, 2006. torium 4752. TO WARTO ZOBACZYĆ 3 13. 1917 – Leopold Klauss. Nagrobek weterana powsta- nia styczniowego. 14. Kwatera Zgromadze- nia Sióstr Pasterzanek. 16. Zofia Regiel i Antoni Regiel, ro- dzina Stanisława Regiela właściciela młyna w Sokolimowie, ofiary napadu rabunkowego. Nagrobek z piaskowca z płaskorzeźbą przedstawiającą anioła modlącego się pod złamanym drzewem. Pomnik wykonała firma: B. Sypniew- ski, Warszawa, ul. Powązkowska 28. Sektor IV 15. 1956 – pilot Tadeusz Raj- ski, zginął w czasie lotu ćwi- czebnego. 17. Grób Rodziny Skorko. Symboliczne epitafium zamordowa- nego w Katyniu dr medycyny Aleksandra Skorko. TO WARTO ZOBACZYĆ 29 Fragment „Planu sytuacyjnego gruntów należących do Kościoła Fragment zachodniej części cmen- Rz. Katolickiego obrządku łacińskiego w m. Piasecznie” z 1928 r. tarza. Lata 30. XX w. Wysoki Archiwum parafii św. Anny. krzyż i sąsiadujący z nim pomnik obecnie nie istnieją. Kondukt pogrzebowy ks. proboszcza Antoniego Kukalskiego, w drodze na cmentarz. Ulica Kościuszki, 1938 r. Cmentarz na planie sytuacyjno– wysokościowym Piaseczna, za- twierdzonym orzeczeniem Woje- wody Warszawskiego z 30 III 1937 r. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Oddział w Grodzisku Mazowieckim, Akta miasta Pia- seczna. Uczestnicy pogrzebu proboszcza. Bramę przekracza poczet sztanda- rowy Towarzystwa Gimnastycz- nego „Sokół”. Po prawej stronie stoi ówczesny burmistrz i prezes tej or- ganizacji Mieczysław Markowski. 4 TO WARTO ZOBACZYĆ zmarłych „w polu” traktowane jako „psi wych. Wpisywano do nich imiona i nazwiska pochówek”. Uprzedzenia wiernych zostały zmarłych oraz wysokość kwoty uiszczonej za przełamane dopiero w 1788 r. wraz z pogrze- pochowanie na cmentarzu. Pieniądze pozy- bem biskupa smoleńskiego ks. Gabriela Wo- skane z tego źródła wydawane były na cele dzyńskiego, który polecił w testamencie, aby cmentarne. go pochowano na tym właśnie cmentarzu. Z ksiąg dowiadujemy się, że w 1822 r. prze- Nowe prawo: „Uniwersał dla Miast Wolnych prowadzano reperację parkanu cmentarza no- względem cmentarzy i szlachtuzów” ogłosiła wego w polu. Wówczas postawiono bramę 18 lutego 1792 roku Komisja Policji Obojga drewnianą i pomalowano ją na czarno. W la- Narodów. Przepisy tam zawarte zawierały za- tach 1823–1826 gromadzono materiały i po- kaz chowania zmarłych przy kościołach i na- stawiono parkan od strony wschodniej (dzi- kaz zakładania nowych, większych cmentarzy siejsza ulica Kościuszki). Między 1825 a 1828 pozamiejskich. Akcja miała być przeprowa- r. przeprowadzono przez Piaseczno trakt rzą- dzona w krótkim czasie, bo do 1 maja 1792 r. i dowy do Puław, który przebiegał w bliskim są- dotyczyła wszystkich wyznań. Rozporządze- siedztwie cmentarza. Być może spowodowało nie widocznie nie było respektowane, skoro je- to odstąpienie od planu reperacji pierwotne- go treść powtórzono w dokumencie z 21 marca go ogrodzenia na rzecz wzniesienia nowego, 1793 r. pt. „Urządzenie względem ciał umar- tylko z jednej strony. Reperacji „ściany” od łych”. Na bieg procesów zakładania cmenta- południa dokonano w latach 1827–1828. No- rzy miały jednak wpływ losy kraju i kolejne we, drewniane ogrodzenie spaliły wojska ro- rozbiory Polski. Piaseczno wraz z Warszawą syjskie, podczas obozowania pod miastem w i znaczną częścią Mazowsza znalazło się pod 1831 r., w czasie powstania listopadowego. W panowaniem pruskim. W Prusach obowiązy- wydatkach z pokładnego w 1832 r. pojawia wał, wydany przez króla Fryderyka Wielkiego się pozycja „Dziadom na exhumację kości z w 1777 r., zakaz grzebania zwłok w mieście. cmentarza na gościniec przez Rząd przezna- Dekret władz zaborczych nakazał – ze wzglę- czonego 16 złł”. Na nowe, drewniane ogrodze- dów higienicznych – przeniesienie wszelkich nie parafianie piaseczyńscy zdobyli się dopie- pochówków poza obręb miast. ro w 1839 r. Dokładnej daty powstania cmentarza piase- Dzielenie terenu cmentarza na kwatery na- czyńskiego nie znamy. Jego początki mieszczą kazały przepisy wprowadzone w Królestwie się w przedziale lat 1796–1806. Wytyczono go Polskim w 1846 r. Wprowadzono też wów- zgodnie z obowiązującym wówczas prawem czas pojęcie grobów „stałych” z nagrobkami poza zabudową miasta, „w polu”. Cmentarz i „czasowych” – ziemnych z krzyżami drew- założono na gruntach należących od średnio- nianymi. Nowe uregulowania określały oko- wiecza do parafii w Piasecznie, a ciągnących liczności zamykania cmentarzy, zapewniając się pasem od Dąbrówki do Żabieńca. ich „nietykalność” przez lat 40 od momentu W początkach XIX w. do parafii św. Anny „zwinięcia”. Ustalono, że pogrzeb powinien oprócz Piaseczna należały: Chylice, Chylicz- nastąpić najpóźniej w dwie doby od zgonu. Po ki, Dąbrówka, Lesznowola, Ludwigród (Józe- raz pierwszy zalecono sadzenie drzew i krze- fosław), Nowa Iwiczna, Nowa Wola, Piasec- wów na cmentarzach. ka Wieś, Skolimów, Stara Iwiczna i Świniary Podczas inwentaryzacji majątku kościelne- (Orężna). Zmarli z tych miejscowości chowa- go w Piasecznie, przeprowadzonej w 1857 r., ni byli na nowym cmentarzu. opisano też nekropolię: „Cmentarz grzebalny W parafii spisywano akty stanu cywilnego w polu. W roku 1839 r. nowo przez parafian zgonów i prowadzono księgi pokładnego. W oparkaniony w słupy dębowe ocapiony, bramą, archiwum parafialnym zachowały się dwie z furtką i zamkami opatrzony, na tym cmenta- nich, obejmujące lata 1819–1854 i 1855–1890. rzu znajduje się krzyż nowy. Grabarnia czyli W zasadzie miały charakter ksiąg rachunko- kosnica nowa gątami pokryta, oknem usklnio- TO WARTO ZOBACZYĆ 5 Zakład pogrzebowy Stanisława Pogrzeb proboszcza Kukalskiego. Przed złożeniem trumny do grobu. Paliwody przy Placu Piłsudskie- go 4. Okres okupacji niemieckiej. Warsztat trumniarski Stanisława Paliwody przy ul. Kościuszki 29. Parterowy budynek drewniany z szyldem, z namalowaną trumną. W tym miejscu jeszcze dziś mieszkańcy Piaseczna wieszają klepsydry. Wystrój grobu w alei głównej po pogrzebie w 1945 r. Regina z Sierańskich Kijewska zmarła w piwnicy domu, w Warszawie 18 VIII 1944 r. Pogrzeb powtórny po ekshumacji. Karawan firmy Stanisława Paliwody, zlikwidowanej pod koniec lat 40. XX w. Kwatera wojenna przed 1959 r. 6 TO WARTO ZOBACZYĆ na, opatrzona drzwiami i zamkiem”. Wysta- Gmina Wilanów: Dąbrówka – 24 (21 rolni- wiono ją około 1837 r. Po wielu latach użyt- ków, dzierżawca wiatraka, karczmarz i cieśla). kowania, w 1873 r. parafia zatrudniła cieślę We wsi Mysiadło włościan wyznania rzym- do remontu „trupiarni”. Zlecono mu wymia- skokatolickiego nie było. nę posadzki, naprawę drzwi i wstawienie kra- Gmina Nowo–Iwiczna: Staro–Iwiczna – 8 ty. W następnym roku gubernator warszaw- rolników, Nowa Wola – 29 rolników, Leszno- ski zezwolił na postawienie dwóch nowych, wola – 35 rolników, karczmarz i właściciel drewnianych krzyży w miejsce starych. wiatraka,