Balanceren van belangen: de Onderwijsraad over beroepsgericht opleiden Acquis middelbaar beroepsonderwijs, volwassenen- educatie en een leven lang leren 2003-2013 Colofon Titel Balanceren van belangen: de Onderwijsraad over beroepsgericht opleiden. Acquis middelbaar beroepsonderwijs, volwasseneneducatie en een leven lang leren 2003-2013 Auteurs Anneke Westerhuis, Ingrid Christoffels, Wil van Esch en Marc Vermeulen Datum 20 mei 2015 Projectnummer 30357.01 / ecbo.15-218 Expertisecentrum Beroepsonderwijs Postbus 1585 5200 BP ’s-Hertogenbosch T 073 687 25 00 www.ecbo.nl © ecbo 2015 Overname van teksten, ideeën en resultaten uit deze publicatie is toegestaan, mits met bronvermelding. Inhoudsopgave 1 Inleiding en afbakening ..................................................................................... 5 1.1 Inleiding ........................................................................................................5 1.2 Leeswijzer ......................................................................................................6 2 Aanpak en methodologie ................................................................................... 7 2.1 Inleiding ........................................................................................................7 2.2 De eerste integrale analyse .............................................................................7 2.3 Vaststellen van de analysethema’s ...................................................................8 2.4 Deskresearch naar de doorwerking van adviezen .............................................9 2.5 Analyse van de grote lijnen en samenstellen van de concepttekst van het acquis .......................................................................................................... 10 2.6 Expertraadpleging ........................................................................................ 11 2.7 Samenstellen van de eindversie van het acquis .............................................. 11 3 Nederland en het beroepsonderwijs ................................................................13 3.1 Inleiding ...................................................................................................... 13 3.2 Nederland aan het begin van de 21ste eeuw ................................................... 13 3.3 Ondertussen in het onderwijsbeleid ............................................................... 16 3.4 Ontwikkelingen in het mbo, de volwasseneneducatie en een leven lang leren .. 18 3.5 Het geheel overziend .................................................................................... 20 4 Drievoudig kwalificeren als richtsnoer voor beroepsgericht onderwijs ..........23 4.1 Inleiding ...................................................................................................... 23 4.2 De Onderwijsraad over drievoudig kwalificeren .............................................. 23 4.3 Drievoudig kwalificeren en een leven lang leren ............................................. 25 4.4 De grote lijnen in de opvattingen van de Onderwijsraad ................................. 25 4.5 Overheidsreacties ......................................................................................... 26 5 Structuur en stelsel ..........................................................................................27 5.1 Inleiding ...................................................................................................... 27 5.2 De Onderwijsraad over verantwoordelijkheid en financiering ........................... 27 5.3 De grote lijnen in de opvattingen van de Onderwijsraad ................................. 29 5.4 Overheidsreacties ......................................................................................... 29 6 Doorstroom tussen schooltypen ......................................................................33 6.1 Inleiding ...................................................................................................... 33 6.2 De Onderwijsraad over doorstroom ............................................................... 33 6.3 De grote lijnen in de opvattingen van de Onderwijsraad ................................. 36 6.4 Overheidsreacties ......................................................................................... 36 Balanceren van belangen ecbo 3 7 Maatwerk, flexibiliteit, kwaliteit en samenstelling van het aanbod ............... 39 7.1 Inleiding ......................................................................................................39 7.2 De Onderwijsraad over maatwerk, flexibiliteit, kwaliteit en samenstelling van het aanbod ........................................................................................................40 7.3 De grote lijnen in de opvattingen van de raad ................................................44 7.4 Overheidsreacties .........................................................................................44 8 Macrodoelmatigheid van het aanbod .............................................................. 49 8.1 Inleiding ......................................................................................................49 8.2 De Onderwijsraad over macrodoelmatigheid ..................................................49 8.3 De grote lijnen in de opvattingen van de Onderwijsraad .................................51 8.4 Overheidsreacties .........................................................................................51 9 Doorwerking van de Onderwijsraadsadviezen buiten de overheid ................. 53 9.1 Doorwerking in de overheidsadvisering ..........................................................53 9.2 Doorwerking bij stakeholderorganisaties ........................................................54 9.3 Doorwerking in de wetenschap ......................................................................56 10 De balans opgemaakt ...................................................................................... 59 Bijlage 1 Beschrijvingskader adviezen .................................................................. 65 Bijlage 2 Samenvatting van de bestudeerde adviezen ......................................... 67 Bijlage 3 Chronologisch overzicht van beleidsreacties op de adviezen ................ 69 Bijlage 4 Verantwoording literatuursearch SCP, WRR, CPB, StvdA, SER en RMO 87 Bijlage 5 Verantwoording literatuursearch Wetenschap ...................................... 93 Bijlage 6 Deelnemers expertraadpleging, samenvatting van de uitkomsten ....... 95 Lijst van gebruikte afkortingen ............................................................................. 99 4 ecbo Balanceren van belangen 1 Inleiding en afbakening 1.1 Inleiding De Onderwijsraad laat met enige regelmaat over periodes van ongeveer tien jaar een acquis samenstellen waarin de adviezen over een bepaald onderwerp die in deze periode zijn uitgebracht worden beschreven en geëvalueerd. Dit acquis bestrijkt de periode 2003-2013 en heeft het middelbaar beroepsonderwijs (mbo), de volwasseneneducatie (ve) en een leven lang leren tot onderwerp. Voor dit acquis heeft de Onderwijsraad tien adviezen en verkenningen geselecteerd. In overleg met de raad hebben de onderzoekers drie adviezen aan deze selectie toegevoegd die ook in deze periode zijn verschenen en eveneens op het beroepsonderwijs betrekking hebben (zie bijlage 2).1 Het acquis is uitgevoerd door het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo), dat hiervoor samenwerking heeft gezocht met TIAS School for Business and Society. De Onderwijsraad adviseert gevraagd en ongevraagd over de hoofdlijnen van beleid en wetgeving op gebied van onderwijs. De raad beoogt met zijn adviezen (en voorstudies) het denken over onderwijskwesties op een hoger plan te brengen. Door zichtbaar te maken wat al over een vraagstuk bekend is, wat niet en welke dilemma’s zich voordoen, worden de contouren geschetst waarbinnen voornemens beoordeeld moeten worden. De adviezen zijn dus gerelateerd aan planvorming en beleidsvoorbereiding en hebben vrijwel altijd een toegepast en beleidsgericht karakter. De kernvraag van dit acquis is welke centrale gedachten naar voren komen in de raadsadviezen in de onderzochte periode (2003-2013) en wat de kennis die in de adviezen is verzameld vervolgend heeft opgeleverd aan beleidsvorming en respons in de wetenschap en de onderwijspraktijk. Dit acquis wil een gestructureerd overzicht geven van de advisering van de raad op het beleidsterrein van het middelbaar beroepsonderwijs, de volwasseneneducatie en een leven lang leren. Onderzocht is hoe centrale ideeën en concepten uit de adviezen zich in de loop van deze periode hebben ontwikkeld. Daarnaast zijn reacties op de raadsadviezen van de overheid, van adviesorganen, van andere maatschappelijke organisaties en uit de wetenschap geïnventariseerd en geanalyseerd. Hoe zijn adviezen ontvangen en uitgewerkt in het onderwijsbeleid en hebben ze weerklank gevonden in wetenschappelijk onderzoek? Centraal staat de ontvangst van de ideeën die de raad geopperd heeft. Het rapport is geen evaluatie van de inhoud van de adviezen, beoordeling van het functioneren van de raad of review van de in de adviezen verwoorde wetenschappelijke kennis. 1 Twee van deze adviezen hebben betrekking op alle schooltypen in het po, vo en ho. De doorwerking van deze adviezen is alleen onderzocht op de reacties van de overheid, niet op reacties van andere stakeholders. Balanceren van belangen ecbo 5 1.2 Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft een methodologische verantwoording van de opzet en aanpak van het