Reforma służb specjalnych z perspektywy 15 lat Warszawa, 07.05.2017 r. Reforma służb specjalnych Oficjalnym celem reformy firmowanej przez z perspektywy 15 lat Z. Siemiątkowskiego było dokonanie przebudowy strukturalnej polskich służb specjalnych, w celu zwiększenia ich sprawności i wydajności, a także W czerwcu br. mija 15. rocznica wprowadzenia polepszenia sposobu ich wykorzystania w życie przygotowanej przez rząd SLD-PSL reformy w działalności rządu. Faktycznym, choć cywilnych służb specjalnych, w wyniku której przestał nieeksponowanym, celem pomysłodawców zmian istnieć powołany w sierpniu 1990 r. Urząd Ochrony było dokonanie masowych zwolnień wśród kadry Państwa (UOP) a jego miejsce zajęły dwie nowe kierowniczej UOP z okresu rządów AWS, wywodzącej służby – Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego się z pokolenia funkcjonariuszy rozpoczynających (ABW) oraz Agencja Wywiadu (AW). Jest to dobra służbę po 1990 r. oraz oddanie kierownictwa nowych okazja do przypomnienia genezy tej operacji oraz służb w ręce darzonej zaufaniem przez rząd SLD okoliczności, w jakich została ona przeprowadzona, grupie funkcjonariuszy wywodzących się z SB. Okazją oraz do dokonania oceny efektów tej jak dotąd do takiej zakrojonej na szeroką skalę operacji najpoważniejszej reorganizacji systemu służb kadrowej miała być likwidacja UOP i powołanie specjalnych w Polsce po 1990 r. w jego miejsce dwóch nowych instytucji (na wzór brytyjskich MI-5 oraz MI-6). Geneza i okoliczności Reforma systemu służb specjalnych w Polsce była Złożony i rozbudowany jednym z priorytetów SLD podczas kampanii system zarządzania służbami specjalnymi wymaga wyborczej do parlamentu w 2001 r. Zaraz po organizacji wielopoziomowej kontroli jego sformowaniu rządu Leszka Millera powołany został działalności. Istniejące w Polsce instytucje, tj. NIK, specjalny zespół pod przewodnictwem Zbigniewa sądy, czy też komisja ds. służb specjalnych, jedynie Siemiątkowskiego, który rozpoczął prace nad przygotowaniem projektu regulacji prawnych. Zespół w minimalnym stopniu zapewniają realną kontrolę ten został sformowany w dużej mierze przez najistotniejszych aspektów działania służb, w tym weteranów b. Służby Bezpieczeństwa, zwolnionych tych o najbardziej delikatnej naturze, godzących w latach 1997-2001 ze służby w UOP i bazował on w prawa i swobody obywatelskie. na wynikach działalności Zespołu ds. cywilnej i demokratycznej kontroli służb specjalnych, funkcjonującego od 2000 r. w ramach Rady Krajowej Ponadto ambicją Z. Siemiątkowskiego było SLD, oraz powiązanej z nim Fundacji dokonanie przebudowy istniejących od 1992 r. Instytutu Problemów Bezpieczeństwa. Efekty jego Wojskowych Służb Informacyjnych i przejęcie ich pracy zostały opisane w broszurze zatytułowanej komponentu wywiadowczego przez AW. Wzorując „Opcja 2001”, zawierającej założenia nowego się na brytyjskim systemie zarządzania służb systemu służb specjalnych w Polsce. wywiadowczych Siemiątkowski planował utworzyć w KPRM odpowiednik brytyjskiego JIC (Joint Intelligence Committee) stanowiącego aparat www.pulaski.pl | facebook.com/FundacjaPulaskiego | twitter.com/FundPulaskiego 1 Reforma służb specjalnych z perspektywy 15 lat analityczny bezpośrednio wspomagający premiera agencjach, stanowiła w zasadzie powielenie regulacji oraz jego rząd w podejmowaniu strategicznych w dotychczasowej ustawie o UOP. Wbrew decyzji w dziedzinie bezpieczeństwa państwa. zamierzeniom Siemiątkowskiego nie udało się włączyć pionu wywiadu wojskowego do AW, Prowadzone w niezwykłym pospiechu prace pozostawiając WSI w stanie niezmienionym (wiele legislacyjne zaowocowały przygotowaniem ustawy wskazuje na to, że WSI korzystająca z „parasola” o ABW oraz AW, która pomimo licznych protestów prezydenta Kwaśniewskiego, skutecznie oparła się opozycji, ekspertów krajowych i zagranicznych, reformie Siemiątkowskiego). Nie udało się także a także niektórych zagranicznych służb partnerskich pozbawić ABW uprawnień dochodzeniowo- oraz mediów, została uchwalona w 24 maja 2002 r. śledczych i uczynić z niej (na wzór brytyjskiego MI-5) i weszła w życie 29 czerwca tego samego roku. służby operacyjno-rozpoznawczej. Pozostała (tak jak Zastrzeżenia krytyków i oponentów dotyczyły przede UOP) służbą o charakterze policji bezpieczeństwa, wszystkim poważnego ryzyka destabilizacji służb z dominującą funkcją procesową. Nowością było specjalnych w wyniku planowanej reorganizacji, powołanie w KPRM, niestety niedookreślonego, szczególnie niepożądanej w momencie wojny organu pod nazwą Wspólnota Informacyjna Rządu z terroryzmem, w którą zaangażowana była Polska (WIR). Bez zmian pozostały przepisy dotyczącego i jej służby. Zalecano raczej wzmocnienie UOP istniejącego również w ramach KPRM (od 1997 r.) i konsolidację jego wysiłków zamiast podziału Kolegium ds. Służb Specjalnych, jedynego jak dotąd i związanego z tym chaosu. Zwracano także uwagę, organu realizującego (w ograniczonym zakresie) że skutkiem eksperymentów związanych funkcje koordynacyjne wobec służb. z reorganizacją i zwolnieniami funkcjonariuszy będzie długotrwałe obniżenie skuteczności służb we W wyniku reorganizacji kadr dotychczasowego UOP wszystkich obszarach ich działalności w dziedzinie w nowych agencjach miejsca nie znalazło prawie 500 bezpieczeństwa państwa. Krytycy reformy twierdzili funkcjonariuszy wywodzących się z generacji po ponadto, że jest ona w istocie narzędziem odwetu na 1990 r., w tym duża cześć kadry kierowniczej UOP kierownictwie UOP z okresu rządów AWS, z lat 1997-2001. Opróżnione stanowiska zajęli dokonanego przez stanowiących zaplecze rządu SLD w dużej mierze funkcjonariusze wywodzący się byłych funkcjonariuszy SB usuniętych w tym okresie z b. SB (często ponownie przyjęci do służby ze służby w Urzędzie. z emerytury) oraz obdarzeni zaufaniem przez nowy rząd SLD-PSL nieliczni funkcjonariusze pozostali Zgodnie z założeniami twórców ustawy, na jej mocy z poprzedniego okresu. likwidacji uległ UOP, a na jego miejsce powstały ABW i AW. Na ich czele stanęli politycy SLD Andrzej Barcikowski (szef ABW) oraz Zbigniew Siemiątkowski Nowy model (szef AW). W praktyce reforma sprowadziła się do wyłączenia z UOP dotychczasowego Zarządu Na pozór dość powierzchowna reorganizacja Wywiadu i przemianowanie go na AW oraz nadaniu o charakterze porządkowym (Zarząd Wywiadu od pozostałej strukturze nowej nazwy – ABW. Nowa 1990 r. funkcjonował jako całkowicie autonomiczna ustawa, zawierająca regulacje dotyczące zadań, struktura wewnątrz UOP), w rzeczywistości uprawnień oraz pragmatyki służbowej w nowych oznaczała jednak zmianę modelu systemu służb 2 www.pulaski.pl | facebook.com/FundacjaPulaskiego | twitter.com/FundPulaskiego Reforma służb specjalnych z perspektywy 15 lat specjalnych w Polsce. Dokonano bowiem pierwszego koordynatorów służb specjalnych, jednak nie był to wyłomu w modelu postkomunistycznym (będącym organ na stałe wbudowany w strukturę władzy, w praktyce kontynuacją dostosowanego do nowego a zakres zadań dotychczasowych koordynatorów był ustroju modelu sprzed 1990 r.) i wprowadzono bardzo zróżnicowany. Należy podkreślić, że nie pierwszy krok w kierunku modelu brytyjskiego. Jego dysponowali oni realnymi narzędziami prawnymi istotą w ujęciu funkcjonalnym jest rozdzielenie funkcji oraz strukturalno-instytucjonalnymi stanowiącymi informacyjnej (a zatem i zadań oraz uprawnień) służb efektywny i profesjonalny aparat wykonawczy, wywiadowczych od ich funkcji egzekucyjnej – umożliwiający realne i efektywne zarządzanie represyjnej, pozostającej wyłączną kompetencją kompleksem służb specjalnych. Wyjątkiem były służb policyjnych (law enforcement agencies). zaawansowane i bardzo obiecujące inicjatywy W aspekcie strukturalnym zaś istnienie odrębnych podjęte w latach 2006-2007 przez ówczesnego służb wywiadu zagranicznego, bezpieczeństwa ministra koordynatora Zbigniewa Wassermanna (kontrwywiadu), zagranicznego wywiadu i jego zespół, które nie znalazły jednak wojskowego i wywiadu radioelektronicznego, a także kontynuatorów. Do dzisiaj w swej hybrydowej silnego centrum koordynacyjnego usytuowanego postaci funkcjonuje ABW, łącząc w sobie zadania w Gabinecie Premiera. Dopełnieniem systemu służby kontrwywiadowczej oraz policji brytyjskiego jest złożona i wielopoziomowa struktura bezpieczeństwa, przez co stanowi relikt modelu organów kontrolujących różne aspekty działalności właściwego dla systemów antydemokratycznych, całego systemu oraz poszczególnych jego niespotykany we współczesnych państwach kultury elementów. zachodniej. Przyjęte w Polsce rozwiązanie było jednak tylko pierwszym krokiem w kierunku budowy systemu Ocena z perspektywy 15 lat opartego na filozofii działania modelu brytyjskiego. Pozostałe elementy, warunkujące jego efektywne Z perspektywy mijających 15 lat można już funkcjonowanie, do dziś nie zostały wprowadzone. sformułować zdystansowaną i chłodną ocenę Powstały wówczas układ pozostaje w swych efektów przeprowadzonych zmian, zwłaszcza założeniach niezmieniony, pomimo uzupełnienia go w kontekście celów, które przyświecały jej autorom w 2006 r. o służbę specjalną antykorupcyjną czyli oraz przyjętych przez nich założeń, a także pokusić CBA oraz powstałe na gruzach zlikwidowanych WSI, się o sporządzenie bilansu strat i korzyści związanych służby wojskowe SKW i SWW. Poza zwiększeniem z tą operacją. liczby istniejących służb o statusie ustawowym 1. Przeorientowanie modelu przyjętego w 1990 r. służby specjalnej nadal brak stałego, profesjonalnego (będącego mutacją wcześniejszego modelu centrum zarządzania całym kompleksem, autorytarnego) i kompleksowe oraz konsekwentne w szczególności realizującego zadania w zakresie wdrożenie modelu