T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SEBEP VE SONUÇLARIYLA BİR KISIR DÖNGÜ: DARBELER. ARJANTİN, BREZİLYA, ŞİLİ VE TÜRKİYE ÜZERİNE BİR İNCELEME. YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Dr. Öğr. Üyesi Süleyman EKİCİ Nuri GÖK MALATYA - 2018 MALATYA-2018 i T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SEBEP VE SONUÇLARIYLA BİR KISIR DÖNGÜ: DARBELER. ARJANTİN, BREZİLYA, ŞİLİ VE TÜRKİYE ÜZERİNE BİR İNCELEME. YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN Nuri GÖK DANIŞMAN Dr. Öğr. Üyesi Süleyman EKİCİ MALATYA - 2018 ii T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Sebep ve Sonuçlarıyla Bir Kısır Döngii: Darbeler. Arjantin, Brezilya, Şili ve Türkiye Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi DANIŞMAN HAZIRLAYAN DANIŞMANIN UNVANI ADI SOY ADI ÖGRENCİNİN ADI SOYADI Dr. Öğr. Üyesi Süleyman EKİCİ Nuri GÖK Jürimiz n<t�Oh... 20J.8.' .... tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda bu yüksek lisans/ . · · do 1,· tor:;ı tezını•• ( oy b.ır 1·ı g•ı /o� ·yot:ı�1 I . ı.) ı·1 e b aşarı I ı bu I unara k· lll..ı�lar<W•.................... 01?1.J(Ana er bı1 ım, ............. Bilim dalında yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Jüri Üyelerinin Unvan Ad Soyadı imzası ı. .P.o::b.. Dr.ı.. �.çn-��.J�� e.-( �A. \ ıf\ " � ' O � 2. t':'f:-..0 .y.\l,v-\'l. .. �.'1rl.. ��. ��tO" • • �'Cf'- c-') -- 3. l)r... ©._r.. .. Üı.teJ:r... G.ı.1,gk�oLGLl � 4 ........................................ 5 ......................................................................... İnönü Ünhcrsitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulunun ................ tarih ve ............ sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır. Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ONUR SÖZÜ Bu tez çalışması, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Yazım Yönergesine uygun olarak hazırlanmıştır. Bu yüksek lisans tez çalışmasının; • Akademik ve etik kurallar çerçevesinde hazırladığını, • Çalışmada yer alan tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçların bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunulduğunu, • Tez çalışmasında yararlanılan eserlerin tümüne atıfta bulunularak kaynak gösterildiğini, • Bu tezde sunulan çalışmanın özgün olduğunu bildirir, Aksi bir durum söz konusu halinde aleyhime olabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. iv BİLDİRİM Hazırladığım tezin/raporun tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kâğıt ve elektronik kopyalarının İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım. X Tezimin / Raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir. Tezim/Raporum sadece İnönü Üniversitesi yerleşkelerinde erişime açılabilir. Tezimin/Raporumum ………… yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin / raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir. 22.06.2018 _______________________________ Nuri GÖK v TEŞEKKÜR 28 Şubat dönemini askeri okulda geçiren ve etrafımızda dönen tuhaflıkları anlamlandırmaya çalışan genç bir lise öğrencisi olarak askeri kültür ve darbe meselesine o dönemden itibaren kafa yormaya başlamıştım. Devam eden yıllarda bu ilgim artarak, bu konuda ortaya bir şeyler koyma isteğine dönüştü. Bu dileğimi hayata geçirme olanağı bulmamı sağlayan İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Bölümüne müteşekkirim. Çalışma esnasında veriler yorumlanırken, çeyrek yüzyıla yakın askeri tecrübem, tezin hazırlanmasında ilave bir boyut katmıştır. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında pek çok kişi katkıda bulunmuş ve hepsi de teşekkürü hak etmektedir. Ancak, özellikle tez çalışması ile ilgili okumalar ve yazım aşamasında gerekli vakti ayıramadığım aileme, eşim Aydanur ve kızlarım Perihan Şevval ile Nehir’e teşekkürü bir borç bilirim. Umarım büyüdüklerinde bu en güzel çocukluk dönemlerinde kendilerine ayırmam gereken zamandan kısıtlamaya giderek bu çalışmayı tamamlamamı anlayacaklardır. Ayrıca, çalışma esnasında bana yol gösteren tez danışmanım Dr.Öğr.Üyesi Süleyman EKİCİ’ye ve akademik deneyimleri ile bana her türlü desteği sağlayan kardeşim Dr. Öğr.Üyesi Zehra GÖK METİN’e de teşekkürlerimi arz etmek isterim. Nuri GÖK vi ÖZET Latin Amerika ülkeleri olan Arjantin, Brezilya ve Şili ile Türkiye’de yaşanılan darbelere tarihsel süreç içinde sebep sonuç ilişkisiyle bakıldığında, gerek dönemsellik gerekse de ortaya çıkış nedenleri açısından ciddi benzerlikler görülmektedir. Ordular, bu ülkelerin kuruluşunda ve modernleşmesinde öncülük etmeleriyle siyasal sistem içinde ağırlıklı bir konum kazanmışlardır. Bu konum sayesinde askerler sistemi kendi önceliklerine göre şekillendirmiş ve sivilleri bu sınırlar içerisinde hareket etmeye zorlamışlardır. Darbeler genel olarak orduların tarihsel olarak oynadıkları patrimonyal role uygun olarak, kriz ya da kriz olarak algılanan durumlarda müdahaleleri sonucu meydana gelmiş ve her defasında siyasal ve ekonomik hayat ile devlet kurumlarında ciddi tahribatlar yaratarak tarihe geçmişlerdir. Büyük insan hakları ihlallerinin yaşandığı darbe dönemlerinin yarattığı ortam çoğunlukla bir sonraki darbenin nedeni olmuş ve bu durum bir kısır döngü halini almıştır. Avrupa’daki gibi burjuva sınıfı üzerinden uluslaşma tecrübesi yaşanmayan bu ülkelerde, ordu pek çok sorunu çözebilecek yegâne kurum olarak görülmüştür. Askerler, bu algılar ve komünizmin yayılmasını engellemeye çalışan ABD’nin desteği ile Soğuk Savaş döneminde pek çok darbe gerçekleştirmiş ve askeri yönetimler kurmuştur. 80’li yıllardan itibaren artan küreselleşme ve Soğuk Savaş sonrası azalan ABD müdahaleciliği ile darbeler devri kapansa da, askerlerin müdahaleler döneminde elde ettiği imtiyazlar demokrasiye dönüş süreçlerinde en büyük engeli teşkil etmiştir. Bu çalışmada, Latin Amerika ve Türkiye’de darbeleri doğuran iç ve dış nedenler tarihsel süreç içinde değerlendirilerek, müdahaleler sonucunda bu ülkelerdeki demokrasilerin tam yerleşememesinin nedenleri analiz edilmeye çalışılmaktadır. Çalışma sonucunda darbelerin ülkelerin kuruluş süreçlerinden beri süregelen yapısal sorunlar nedeniyle meydana geldiği, meydana gelen darbelerin ülkelerin sadece siyasal hayatında değil aynı zamanda eğitimden sağlığa tüm sosyo-ekonomik hayatı olumsuz etkilediği ve demokrasiye dönüşte dahi darbe dönemi alışkanlıkların ve özerkliklerin demokratikleşmeyi geciktirdiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Askeri Özerklik, Demokratikleşme, Latin Amerika Darbeleri, Türkiye’deki Darbeler, vii ABSTRACT When the coups in Latin America countries Argentina, Brazil, Chile, and those in Turkey are analyzed with cause and effect relation, there are many striking similarities in terms of the time periods and reasons the coups stemming from in the historical process. In these countries, the armed forces gained a predominant position within the political system by leading the establishment and modernization of the countries. Thanks to this position, the soldiers have shaped the system according to their own priorities and forced the civilians to move within these boundaries. The coups generally occurred when the armies, in line with their historical patrimonial status, intervened in political system as a result of the crisis or perceived crises, and at any turn they went down in history by leaving serious havoc behind in economic life and state institutions. The conditions during coups period resulted in huge violations of human rights, and these conditions paved a way the subsequent coup and these routine ended up a vicious cycle. In these countries in which there is no nation-state building experience through the bourgeois class, such as Europe, the army is seen as the only institution that can solve any problems faced by nation. With the support of the United States, which is trying to prevent the spread of communism, the soldiers have carried out many coups in these countries during the cold war and established military rules. From 1980s, with ending the post-cold war and accelerating globalization, US interventionism has diminished. Nevertheless, the prerogatives of armies gained during the intervention era constitutes the greatest obstacle in the process of returning to democracy. The aim of this study was to analyze the internal and external structural causes which lay behind the coups in Latin America and Turkey in the historical process, and see if the military autonomy undermines the precise settlement of the democracies in these countries. As a result of the study, it was found out that the coups occurred as result of the structural problems that had been going on since the establishment of these countries, they have influenced negatively not only in political life but also in the socio-economic life of the countries, and even after the countries turned back to democracy, democratic consolidation was delayed owing to the bad habits of coup periods and military autonomy. Key Words: Democratization, Latin American Coups, Military Authonomy, Turkish Coups, viii İÇİNDEKİLER KABUL ONAY .......................................................................................................... iii ONUR SÖZÜ ............................................................................................................. iv BİLDİRİM .................................................................................................................. v TEŞEKKÜR .............................................................................................................. vi ÖZET ........................................................................................................................