Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 Tomaszów Lubelski, lipiec 2017 r. ZLECENIODAWCA WYKONAWCA Gmina Tomaszów Lubelski Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. ul 29-go Listopada 9 ul. Prymasa S. Wyszyńskiego 4 22-600 Tomaszów Lubelski 22-400 Zamość tel. 84 664 30 85, fax. 84 664 38 73 tel./fax 84 627 37 05, 512 138 998 [email protected] [email protected] www.tomaszowlubelski.pl www.doradztwoireklama.pl Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 SPIS TREŚCI Wstęp .................................................................................................................................................... 4 1. Powiązania Lokalnego Programu Rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy ........................................................................................................ 7 2. Charakterystyka Gminy ...................................................................................................... 10 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych ................................................................................................................ 13 3.1. Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji .................... 13 3.2. Metodologia ................................................................................................................... 15 3.3. Sfera społeczna – diagnoza....................................................................................... 21 3.3.1. Demografia ........................................................................................................ 21 3.3.2. Pomoc społeczna ............................................................................................. 32 3.3.3. Bezrobocie ......................................................................................................... 42 3.3.4. Edukacja ............................................................................................................. 54 3.3.5. Bezpieczeństwo publiczne .......................................................................... 62 3.3.6. Kultura ................................................................................................................ 67 3.3.7. Uczestnictwo w życiu publicznym ............................................................ 71 3.4. Sfera gospodarcza – diagnoza ................................................................................. 77 3.5. Sfera środowiskowa – diagnoza ............................................................................. 81 3.6. Sfera przestrzenno-funkcjonalna – diagnoza .................................................... 90 3.6.1. Drogi gminne wymagające remontu ........................................................ 90 3.7. Analiza opinii mieszkańców Gminy Tomaszów Lubelski .............................. 92 4. Wyznaczanie obszaru zdegradowanego ..................................................................... 104 4.1. Procedura wyznaczenia obszaru zdegradowanego ...................................... 104 4.1.1. Sfera społeczna .............................................................................................. 104 4.1.2. Sfera gospodarcza, środowiskowa oraz przestrzenno-funkcjonalna ............................................................................................................................. 105 4.2. Diagnoza zjawisk społecznych .............................................................................. 105 4.3. Diagnoza zjawisk gospodarczych, środowiskowych oraz przestrzenno- funkcjonalnych ........................................................................................................ 109 5. Identyfikacja obszaru zdegradowanego ..................................................................... 112 6. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji .............................................................................. 115 7. Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji....................................... 118 2 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 został opracowany przez firmę Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 8. Cele rewitalizacji oraz odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom rewitalizacyjnym kierunki działań ............................................................................. 120 9. Opis przedsięwzięć rewitalizacyjnych ........................................................................ 123 9.1. Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne ................................................ 123 9.2. Charakterystyka pozostałych przedsięwzięć rewitalizacyjnych .............. 129 10. Komplementarność działań oraz przedsięwzięć rewitalizacyjnych ................ 131 10.1. Komplementarność przestrzenna .................................................................... 131 10.2. Komplementarność problemowa ...................................................................... 132 10.3. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna ................................... 132 10.4. Komplementarność międzyokresowa ............................................................. 133 10.5. Komplementarność źródeł finansowania ...................................................... 133 11. Indykatywne ramy finansowe Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023..................................................................... 135 11.1. Ramy finansowe Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 ................................................................................. 135 11.2. Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych .... 136 12. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie Gminy w proces rewitalizacji (partycypacja społeczna) ............................................................................................................................ 141 13. System realizacji (wdrażania) Lokalnego Programu Rewitalizacji .................. 145 14. System monitoringu i oceny skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu. .................................. 148 15. Zasady aktualizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji ....................................... 154 SPIS TABEL ..................................................................................................................................... 155 SPIS RYSUNKÓW .......................................................................................................................... 156 SPIS WYKRESÓW .......................................................................................................................... 156 SPIS MAP ......................................................................................................................................... 158 3 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 został opracowany przez firmę Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 Wstęp Program rewitalizacji jest podstawowym instrumentem tworzącym zakres i kierunki działań rewitalizacyjnych. Jest to długoterminowy program mający na celu wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysu oraz stworzenie warunków do ich dalszego rozwoju. Objęcie danego obszaru procesem rewitalizacji, będzie wymagało uzyskania wsparcia poprzez dostępne instrumenty i narzędzia dedykowane rewitalizacji (programy UE oraz krajowe). Podstawą prawną do sporządzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 (zwanego dalej LPR) jest Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446, 1579, 1948). Zasady przygotowania dokumentu określone zostały w wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 wydanych przez Ministerstwo Rozwoju 2 sierpnia 2016 roku. Ponadto procesowi rewitalizacji poświęcona jest Ustawa z dnia 9 października o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777, z 2016 r. poz. 1020, 1250.). Zgodnie z zapisami zawartymi w rozdziale 3 pkt. 1) Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020: „Rewitalizacja – to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji.” Stan kryzysowy to stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: a) gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), 4 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 został opracowany przez firmę Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata 2016-2023 b)