Station Amsterdam Hispeed Amsterdam Zuid of Amsterdam Centraal als aanlandingsplaats voor de HST ? John Baggen en Mig de Jong Stelling: Amsterdam Centraal is voor de middellange termijn het meest geschikte station voor hogesnelheids- treinen in Amsterdam Amsterdam Zuid biedt op lange termijn, na voltooiing van de Zuidas, een betrouwbaarder hogesnelheidstreindienst [email protected] [email protected] Technische Universiteit Delft Paper voor de Plandag 2010 1 Inleiding Amsterdam is in de afgelopen jaren vertrek- en aankomstpunt geworden van een reeks hogesnelheids- treinen waaronder Thalys, ICE International en de nationale Fyra. Met de verdere ingebruikname van de HSL-Zuid zal het netwerk in de nabije toekomst verder uitgebreid worden. NS Hispeed (voorheen NS Internationaal) zet genoemde treinen in de markt, samen met de IC Brussel en de IC Berlijn. Historisch gezien is het Amsterdamse internationale vertrek- en aankomststation altijd Amsterdam Centraal geweest. Ook nu is Amsterdam Centraal nog het brandpunt van het internationale treinver- keer. Alleen de IC Berlijn is enkele jaren geleden verplaatst naar de stations Amsterdam Zuid en Schiphol. Het door Cuypers ontworpen laat-19e-eeuwse stationsgebouw is een representatief decor voor deze prestigieuze treinverbindingen. Eind januari zijn plannen gepresenteerd voor een omvangrijke renova- tie en modernisering van het Stationseiland Amsterdam Centraal waar ook al aan de Noord-Zuidlijn en een nieuw busstation gewerkt wordt. Een dag later werden echter de nieuwe plannen voor de Zuid- as gepresenteerd. Zij voorzien in een nieuw station Amsterdam Zuid in 2028, mét voorzieningen voor hogesnelheidstreinen. Een interessante vraag is nu welk station het meest geschikt is als aanlandingspunt voor (inter)natio- nale hogesnelheidstreinen in Amsterdam: Station Amsterdam Centraal of Station Amsterdam Zuid (§1)? Deze bijdrage gaat in op de locatiekeuze voor het internationaal HST-station in Amsterdam en doet dat vanuit een tweetal perspectieven: een ruimtelijk-stedenbouwkundig (§2) en een verkeers- kundig (§3) perspectief. Station Amsterdam Centraal en het Stationseiland Het centraal station is gebouwd tussen 1882 en 1884, waarna enkel de kap nog gebouwd moest worden. Geheel in Amsterdamse traditie traden er verzakkingen op bij de aanleg van het dak, die breed in de pers werden uitgemeten. Na vele discussies en zelfs plannen om het hele project maar af te blazen, werd onder leiding van de minister van Waterstaat tussen 1887 en het fundament verzwaard, waarna het gebouw alsnog volgens de oorspronkelijke plannen van architect P.J.H. Cuypers opgeleverd in 1889. [1] Dagelijks telt Amsterdam Centraal ongeveer 250.000 in- en uitstappers, waarmee het een van de drukste stations van Nederland is; er wordt een groei verwacht naar zo’n 300.000 in- en uitstappers per dag. [2a] Sinds 1997 wordt er gewerkt aan de grote verbouwing van Amsterdam Centraal, terwijl de laatste aanpassingen rond 2015 afgerond moeten zijn. [2a] Het Stationseiland omvat het station en de directe omgeving. Rondom het stationseiland worden verschillende zaken aangelegd: • onder de grond wordt gebouwd aan de Noord-Zuidlijn, welke de stad van Amsterdam Noord tot aan station Amsterdam Zuid zal verbinden. De oplevering hiervan zal echter niet voor 2017 plaatsvinden. • een nieuw busstation onder een boogkap aan de achterzijde van het station, aan het IJ. In 2009 werd het station gedeeltelijk in gebruik genomen, zodra het rond 2012 voltooid is zullen alle bussen hier hun eindhalte krijgen. [3a] Op 27 januari 2010 presenteerden NS Poort, ProRail en de gemeente Amsterdam de gezamenlijke ambities en bijbehorende extra investering door NS en ProRail van circa € 230 miljoen voor de renovatie en modernisering van het Stationseiland Amsterdam Centraal. Tevens tekenden zij een samenwerkingsconvenant. Met deze investering geven partijen aan dat ze, ook in tijden van recessie, de ontwikkeling van de stationsomgeving en het station van groot belang vinden. [4] Station Amsterdam Zuid en de Zuidas Station Amsterdam Zuid, reeds op de huidige plaats geprojecteerd in het Plan Zuid van Berlage uit 1915, werd geopend in 1978 als onderdeel van de indertijd nieuw aangelegde Schiphollijn. Eigenlijk was het station een noodoplossing, omdat de NS liever een centraler station gehad had als eindpunt voor de Schiphollijn, bij voorkeur onder het museumplein. Later is de Schiphollijn alsnog via het westelijke ringspoor naar Amsterdam Central gelegd. In 1993 werd de zogenoemde Zuidtak verlengd van station RAI, via Duivendrecht en Diemen Zuid naar Weesp. In de periode 2005-2006 is het station met een tweede eilandperron uitgebreid. [1] Diverse partijen willen dat de hogesnelheidstreinen op termijn station Amsterdam Zuid zullen aandoen. Volgens de Nederlandse Spoorwegen moet het in de toekomst uitgroeien tot een soort tweede Centraal Station; het vijfde station van Nederland worden, met onder andere haltes voor Thalys, Fyra, ICE International en de Noord/Zuidlijn en de bestaande treindiensten en metrodiensten [3b, 3c]. Gezien de toenemende drukte zal het spoor worden uitgebreid. Ook loopt er een planstudie voor drastische verbetering van het openbaar vervoer op de corridor Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad (SAAL). De Ringweg-Zuid (A10) wordt verbreed en krijgt wellicht een nieuwe (extra) aansluiting ter hoogte van de Zuidas. Om dit allemaal te kunnen realiseren is voorzien in de uitvoering van een (veel omvangrijker) project dat OV-SAAL genoemd wordt. In de rijksbegroting [5] is daarvoor € 1,35 miljard gereserveerd. OV-SAAL (afkorting voor Openbaar Vervoer Schiphol - Amsterdam - Almere - Lelystad) is de naam van het project dat ProRail uitvoert om de capaciteit op de Flevolijn en aansluitend bij Weesp en op de Zuidtak uit te breiden. Dat is nodig omdat er steeds meer vraag is naar vervoer tussen Almere en Amsterdam, waarvoor het treinaanbod uitgebreid moet worden. Daarnaast wordt het aantal treinen in verband met de opening van de Hanzelijn toch al uitgebreid. OV-SAAL bestaat uit drie delen: een deel op de korte termijn, een deel op de middellange termijn en een deel op de lange termijn. Over de aanpassingen op de middellange en lange termijn moeten nog besluiten worden genomen. De maatregelen zullen aansluiten op de maatregelen rondom het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer. Mogelijk wordt ook een verbinding door het IJmeer, of een andere tweede oeververbinding tussen Almere en de omgeving Amsterdam gerealiseerd. [6] Dit alles betekent dat er sprake is van veel grootschalige verkeersinfrastructuur in het Zuidasgebied. De infrastructuur doorsnijdt het Zuidasgebied, waarin de bouw van diverse kantoorgebouwen in volle gang is. Het grote project Mahler4 nadert zijn voltooiing en de karakteristieke hoofdkantoren van de ING Bank en de ABN-Amro Bank zijn reeds voltooid. Zoals het Centraal Station het middelpunt vormt van de ontwikkelingen op het Stationseiland, Figuur 1 Station Zuid in het Plan Zuid van Berlage Figuur 2 Ligging van de Zuidas Zuidas ligt aan weerszijden van de Ringweg-Zuid (A10) tussen de rivieren Amstel en Schinkel in het stadsdeel Zuid. De Zuidas is een zakendistrict, ook wel bekend als de 'Financial Mile' en moet een toplocatie van Europees formaat worden. De opzet is vergelijk- baar met die van La Défense in Parijs en The Docklands in Londen. Het hele project beslaat 225 ha Amsterdamse grond. De gemeente wil dat de Zuidas een levendig stadsdeel wordt, dat ruimtelijk en functioneel deel uitmaakt van de Amsterdamse regio en de Deltametropool. 2 Ruimtelijke ontwikkeling Vanuit het perspectief van de ruimtelijke ontwikkeling zijn de twee stations totaal verschillend. De stations zijn in een totaal andere omgeving gelegen, terwijl ook de huidige en toekomstige ontwikke- ling sterk verschillen en de stations hebben een verschillende status voor verschillende partijen. Ook zijn de bezoekers van beide gebieden zeer verschillend. Centraal Station Centraal Station ligt tegen het oude stadshart aan. De stationsomgeving omhelst dan ook de rosse buurt, Chinatown, maar ook de grachtengordel, de oostelijke handelskade en omgeving, en aan de overzijde van het IJ “nabij noord”. In dit gebied wonen door de hoge dichtheden vrij veel mensen, in een radius van 2 km rondom het station wonen meer dan 120.000 mensen. [7] In de afgelopen decennia is er juist in dit gebied heel sterk verdicht. De oostelijke handelskade is, na een valse start, ontwikkeld met zowel veel woningen als bedrijven. Op Java-eiland en de westelijke eilanden zijn veel woningen ontwikkeld, terwijl ook nabij noord sterk ontwikkeld wordt. Station Amsterdam Zuid Station Amsterdam Zuid vormt het hart van de Zuidas. Dit gebied wordt al jaren ontwikkeld, al doen veel voorstanders van het Zuidasdok ons willen geloven dat de Zuidas niet zonder het ondergronds plaatsen van de infrastructuur zou kunnen. De Zuidas is ook op dit moment veruit de belangrijkste kantoorlocatie van Nederland. Hier bevinden zich de belangrijkste Nederlandse banken, althans wat er nog van over is. Naast deze sector, die veel van zijn aantrekkelijkheid verloren heeft, bevinden de belangrijkste advocatenkantoren zich in steeds grotere mate in en rondom de Zuidas. Jaarlijks verhuizen er wel 1 of 2 hoofdkantoren van Nederlandse multinationals vanuit locaties elders in Nederland naar de Zuidas, zoals onlangs Arcadis. Ook bevinden zich op de Zuidas enkele hoofdkantoren van Europese vestigingen van internationale multinationals. Nieuwe Sleutelprojecten / Wereldstations In de Nota Ruimte werden de zogenoemde Nieuwe Sleutelprojecten