Zomer 2014 Column Leren kiezen is de uitdaging Het centrale thema van het congres van Hoe beter hij de informatie kiest, hoe scherper hij kan analyseren. de VO-raad dit jaar was: klaar voor de En een scherpe analyse is cruciaal om leerlingen te helpen en hen toekomst. Uit de speeches van Paul de opdrachten, leermiddelen en bronnen te geven die hun talenten Rosenmöller en Geert ten Dam en de uitdaagt. Tot mijn spijt is juist deze vaardigheid niet altijd bij workshops werd al snel duidelijk dat leraren aanwezig. De onderwijsverslagen van de Inspectie laten de personaliseren hierin de belangrijkste afgelopen jaren zien dat veel leraren de leerresultaten van hun trend is. Dit is natuurlijk niets nieuws. Bedrijven als Google, leerlingen onvoldoende analyseren, terwijl dit bij de ontwikkeling Wallmart en Amazon passen hun aanbod en omgeving al jaren aan op naar personaliseren juist zo nodig is! Ook staan weinig leraren stil het profiel van de klant. En wat zij kunnen, kunnen wij ook. Toch? bij hun eigen resultaten. Dit terwijl deze zelfreflectie hen juist kan Ook in het onderwijs komt personaliseren steeds meer op de helpen om effectiever les te geven en zo – samen met de bestuurder voorgrond. Ik zie bestuurders, managers en leraren zoeken naar – opbrengstgericht en doelmatig te werken. manieren om meer en beter onderwijs te bieden en elk talent tot zijn recht te laten komen. Ze willen de leerling meer centraal stellen door Bestuurder kan beter sturen leerresultaten te monitoren en het onderwijsaanbod daarop aan te Met meer informatie vanuit het onderwijs kan de bestuurder passen. Leerlingen, lera ren en bestuurders krijgen steeds meer gerichtere keuzes maken over de inzet van beschikbare middelen. informatie over het leerproces en daarmee meer keuzes. En hoe meer Hij krijgt dus middelen in handen om beter te sturen binnen zijn mogelijkheden, hoe moeilijker het wordt om te kiezen. Dat is niet instelling. Het gaat hier dan over leraren, leermiddelen en geldelijke anders dan in een elektronicawinkel of bij het afsluiten van een middelen. Hoe optimaliseert hij de verhouding tussen deze middelen telefoonabonnement. Leren kiezen is daarmee wat mij betreft de voor zijn instelling? Hoe geeft hij de leraren de middelen in handen uitdaging voor iedereen in het onderwijs. die zij nodig hebben? Ook de bestuurder moet leren kiezen. Niet alleen voor de informatie die hij nodig heeft, maar ook voor de Leerlingen steeds meer verantwoordelijk gevolgen van deze informatie voor het beleid. Leerlingen krijgen steeds meer keuze in hoe en wanneer zij leren. Met behulp van ict kunnen zij bijvoorbeeld zowel binnen als buiten Eén echte keuze: visie de school leren. En met verschillende leermiddelen. Soms werkt een Zoals ik het zie, is er maar één echte keuze: een heldere en scherpe werkboek het best, soms een adaptieve leermethode en soms onderwijsvisie. Als die ontbreekt of niet diep genoeg gaat, dan is verdiepende opdrachten. Leren kiezen betekent naar mijn idee ook: keuzestress onvermijdelijk. Visie helpt bestuurders, leraren en reflecteren op je eigen leren. Deze reflectie is namelijk input voor leerlingen om de juiste keuzes te maken en personaliseren mogelijk verdere keuzes in het leerproces. Kortom, leerlingen worden steeds te maken. Visie is daarmee de basis voor geweldig onderwijs. meer verantwoordelijk voor de manier waarop en de plaats waar zij Onderwijs dat past bij de leerkenmerken en de leerbehoefte van elke leren. Zeker naarmate zij ouder worden. Ik vind het belangrijk dat leerling, zodat elk kind wordt voorbereid op de toekomst. Alleen dan leerlingen leren om hiermee om te gaan. komen alle kinderen in de klas optimaal tot hun recht. Leraar analyseert te weinig Ook de leraar moet keuzes maken. Hoe kan hij zijn leerlingen het best Toine Maes volgen en begeleiden? Welke informatie heeft hij daarvoor nodig? Algemeen directeur Kennisnet 2 – inDruk zomer 2014 Inhoudsopgave 4 Geef het onderwijs de ruimte! 28 ‘Je moet er geen gereed schap op laten vallen!’ 7 Kiezen voor gepersonaliseerd leren, maar is er al te kiezen? 30 Creatief met elektronica 10 Datagedreven werken aan het onderwijs 34 Privacy vanzelfsprekend? 17 Trendrapport 2014 –2015 37 Privacy by Design: leerling centraal 18 Geen school kan zonder informatiemanagement 40 Kneed je rekenbrein! 21 Tablet of geen tablet? 42 Zijn jouw lessen al geflipt? 24 Voordelen aan samenwerken in de cloud 44 Nieuws 26 ‘Ik heb de nadelen nog niet gevonden!’ Colofon Hoofdredactie: Leon Mooijman Eindredactie: Marloes Bruyn van Rozenburg (Tappan Communicatie) Kennisnet inDruk is een gratis blad voor docenten, managers en schoolleiders in het Tekstbijdragen: Chris Zintel, Frans Schouwenburg, Casper van der Marel, basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. Het blad Marius van Zandwijk, Sandra ter Horst, Sabine Peterink, Marvin Leerdam, wordt digitaal verspreid en is te downloaden op indruk.kennisnet.nl. Bram Litjens, Martine Kramer, Wietse van Bruggen, Erik Woning, Job Vos, Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder het opslaan in een Erwin Bomas, Petra Balk, Patricia van der Linden, John Hanswijk, Philip Post, geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, Toine Maes, Manon Haartsen, Melissa van Amerongen. behoudens in geval de verveelvoudiging van de inhoud plaatsvindt onder de licentie Fotografie: Kennisnet ‘naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken’ als gehanteerd door Vormgeving: Tappan Communicatie Creative Commons. Reacties: [email protected] Op artikelen, foto’s en illustraties berusten auteursrechten. inDruk zomer 2014 – 3 Geef het onderwijs de ruimte! Tweede Kamerleden in debat over de toekomst van het onderwijs ‘Geef scholen en leraren de vrijheid om zelf te kiezen hoe ze met ict-toepassingen hun onderwijs verbeteren. De poli- tiek moet zich hier niet inhoudelijk mee bemoeien, maar wel zorgen voor de juiste randvoorwaarden’, aldus Tweede Kamerleden Paul van Meenen (D66), Harm Beertema (PVV), Karin Straus (VVD), Tanja Jadnanansing (PvdA), Roelof Bis- schop (SGP) en Michel Rog (CDA). Ook stellen de Kamerleden dat scholen meer moeten worden beoordeeld op kwaliteit, in plaats van kwantiteit. Zo is een groot aantal partijen vóór het flexibiliseren van de onderwijstijd. Kennisnet sprak met de politici over de toekomst van het Nederlandse onderwijs, de rol van ict en hun bijdrage hieraan. Maatwerk is de toekomst Twitteren met politici De Tweede Kamerleden zien flinke veranderingen de komende jaren: Kennisnet gaf, via #knpanel op Twitter, iedereen de kans om de leerling staat centraal, de leraar blijft belangrijk, maar zijn rol met Tweede Kamerleden in gesprek te gaan. Er werd gedebat- verandert en ict speelt een cruciale rol. Paul van Meenen (D66) vertelt teerd, er werden vragen gesteld en sommige mensen deelden zijn toekomstvisie: ‘Ik verwacht dat het onderwijs veel flexibeler en simpelweg wat hen bezighoudt in het onderwijs. De politici die gedifferentieerder zal zijn. Niet alleen in onderwijsvormen, maar deelnamen aan deze Twitteractie waren Paul van Meenen (D66), bijvoorbeeld ook in de momenten en niveaus waarop een leerling Harm Beertema (PVV), Karin Straus (VVD), Tanja Jadnanansing examen kan doen. De rol van de docent verandert, hij is didactisch (PvdA) en Roelof Bisschop (SGP) en Michel Rog (CDA). leider in het onderwijsproces. Het onderwijs moet zich blijven aanpas- sen aan nieuwe ontwikkelingen en aan de veranderende tijden waarin kinderen opgroeien.’ ‘De leraar staat naast de leerling’ Veel van de Kamerleden verbazen zich hoe sterk het onderwijs nog lijkt Paul van Meenen op het onderwijs dat ze zelf hebben gehad. In een tijd waarin onder Ict kan helpen om maatwerk en persoonlijke aandacht invloed van ict zoveel delen van de samenleving ingrijpend zijn veran- te leveren, dus erg belangrijk. #knpanel derd, zijn de verschillen tussen scholen zeer groot. De ene school haakt hier beter op in dan de andere. Karin Straus (VVD) beaamt dit: ‘Langzaam Ook Harm Beertema van de Partij voor de Vrijheid heeft een duidelijk maar zeker zie ik dat de mogelijkheden van ict worden benut. Maar dit beeld van het onderwijs in de toekomst: ‘Het onderwijs is kleinschali- kan nog veel beter. Ict is een onderdeel van ons dagelijks leven. ger, er is meer geld voor het primaire proces, de kwaliteit van de le- rarenopleidingen is verbeterd en er staan meer zelfbewuste profes- Karin Straus sionals voor de klas,’ aldus het PVV-Kamerlid. Volgens Beertema is ict Jammer dat ict keuzevak is op de pabo. Zou wat mij betreft bij elk vak van de lerarenopleiding aan de over vijf tot tien jaar een standaard hulpmiddel van de docent. ‘De orde moeten komen. #knpanel leraar is leidend bij het bepalen van de inhoud van het onderwijs. Hij moet ervoor zorgen dat leerlingen de informatie die zij op het internet De computer staat niet meer op zolder; hij zit in je broekzak.’ Volgens vinden, omzetten in kennis die ze kunnen toepassen. Hiervoor is maat- het VVD-Kamerlid wordt het onderwijs in de toekomst veel flexibeler. werk nodig, maar dit betekent niet dat leerlingen individuele, een- Als het aan Straus ligt zitten kinderen over tien jaar niet meer<de hele zame trajecten gaan volgen.’ tijd> in een klas met leeftijdsgenootjes. Maar er wordt veel meer ge- keken naar de individuele kwaliteiten van leerlingen. In haar visie Harm Beertema zitten groepen leerlingen bij elkaar rondom een bepaald onderwerp Je hebt helemaal gelijk. Ict zorgt voor verdieping en of leerdoel. Soms een grotere groep voor bijvoorbeeld instructie, soms verbreding, is geen digitale