P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz TRZCIANKA (312) Warszawa 2005 Autorzy: Wojciech Bobi ński *, Anna Pasieczna * Aleksandra Dusza *, Izabela Bojakowska *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Krystyna Wojciechowska * Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska * * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (W. Bobi ński)...............................................................................................................4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Bobi ński).................................................5 III. Budowa geologiczna (W. Bobi ński).....................................................................................7 IV. Zło ża kopalin (W. Bobi ński)..............................................................................................10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (W. Bobi ński) ..............................................................14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (W. Bobi ński) ........................................15 VII. Warunki wodne................................................................................................................17 1. Wody powierzchniowe (W. Bobi ński)............................................................................ 17 2. Wody podziemne (W. Bobi ński)..................................................................................... 18 VIII. Warunki podło ża budowlanego (W. Bobi ński)...............................................................36 IX. Geochemia środowiska......................................................................................................21 1. Gleby (A. Pasieczna, A. Dusza) ...................................................................................... 21 2. Osady wodne (I. Bojakowska) ........................................................................................ 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ................................................. 25 X. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska).......................................................................27 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (W. Bobi ński)...................................................................36 XII. Zabytki kultury (W. Bobi ński)..........................................................................................43 XIII. Podsumowanie (W. Bobi ński).........................................................................................44 XIV. Literatura ........................................................................................................................45 I. Wst ęp Arkusz Trzcianka Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Dolnośląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Trzcianka Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym w Kielcach (Spi żewski, Kowalik, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszych arkuszy, wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., Archiwów Wydziałów Ochrony Środowiska Urz ędów Wojewódzkich w Koszalinie i w Pile (Oddział Zamiejscowy), Urz ędów Powiato- wych w Wałczu, Czarnkowie i Trzciance oraz w Pile, Urz ędu Miasta w Trzciance, z Instytutu Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach, urz ędów gmin, Nadle śnictw Lasów Pa ń- stwowych oraz od użytkowników złó ż. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane do- tycz ące złó ż surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Trzcianka wyznaczaj ą współrz ędne 16 o15’ i 16 o30’ długo ści geogra- ficznej wschodniej i 53 o00’ oraz 53 o10’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany obszar le ży na terenie dwóch województw: zachodniopo- morskiego – powiat wałecki, gminy: Tuczno, Wałcz i Człopa (cz ęść północno-zachodnia) oraz województwa wielkopolskiego – powiat pilski, gmina Szydłowo (cz ęść północno- wschodnia) i powiat czarnkowsko-trzcianecki: miasto i gmina Trzcianka oraz Wiele ń (cz ęść centralna i południowo-wschodnia). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 1998) obszar ten wchodzi w skład prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze Południowopomorskie, mezoregionu Pojezierze Wałeckie (Fig. 1). Pojezierze Wałeckie jest to wysoczyzna z kilkoma pasmami wzgórz – moren czoło- wych. Na obszarze arkusza znajduje si ę równina sandrowa, okre ślana jako sandr trzcianecki. Równina jest łagodnie nachylona na południe i południowy zachód. Jej rz ędna zmienia si ę od około 140 m n.p.m. w cz ęś ci północnej do około 80 m n.p.m. w cz ęś ci południowej. Po- wierzchni ę sandru urozmaicaj ą liczne pagóry kemowe, ozy, wydmy, rynny subglacjalne oraz zagł ębienia wytopiskowe i doliny rzeczne. Zagł ębienia wypełnione s ą przez jeziora lub tor- fowiska. Najwy ższym wzniesieniem w obr ębie arkusza jest pagór moreny czołowej na północ od Ró ży Wielkiej o wysoko ści 163,3 m n.p.m., natomiast najni żej le ży taras zalewowy Trzcianki – 58,0 m n.p.m. Maksymalne deniwelacje terenu na opisywanym obszarze przekra- czaj ą 100 m. Klimat omawianego obszaru jest umiarkowany, o wpływach oceanicznych i kontynen- talnych. Według regionalizacji Wosia (1999) nale ży do klimatycznego regionu środkowo- pomorskiego. Średnia temperatura roku waha si ę w granicach 7,5-7,8 °C. Najchłodniejszym miesi ącem jest luty z temperatur ą -1,8 °C, za ś najcieplejszym lipiec ze średni ą temperatur ą 17,5 °C. Roczna suma opadów wynosi 580-610 mm (luty i stycze ń po 35 mm, lipiec 85- 100 mm). Przewa żaj ą wiatry z sektora zachodniego – z kierunku północno-zachodniego i za- chodniego w lecie, a w zimie obok zachodnich cz ęsto pojawiaj ą si ę wiatry wiej ące z kierunku południowo-zachodniego. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 215-220 dni na rok. Obszar obj ęty arkuszem posiada korzystne warunki bioklimatyczne. 5 Fig. 1 Poło żenie arkusza Trzcianka na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg J. Kondrackiego (1998). 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora; Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Południowopomorskie: 314.63 – Równina Drawska, 314.64 – Pojezierze Wałeckie, 314.65 – Równina Wałecka, 314.68 – Dolina Gwdy; Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: 315.33 – Kotlina Gorzowska, 315.34 – Dolina Środkowej Noteci; Makroregion Pojezierze Wielkopolskie: 315.53 – Pojezierze Chodzieskie. Na obszarze arkusza przewa żaj ą gleby piaszczyste i piaszczysto-gliniaste wykształcone na podło żu skał czwartorz ędowych. S ą to głównie gleby pseudobielicowe, brunatne wyługo- wane i kwa śne, a w dolinach rzecznych tak że organiczne: glejowe, murszowe, torfowe ni- skich klas bonitacyjnych (najcz ęś ciej IV-VI). Jedynie w północno-wschodniej cz ęś ci wyst ę- puj ą wi ększe płaty żyźniejszych kompleksów gleb płowych i brunatnych. Ze wzgl ędu na brak dostatecznej ilo ści dobrych gleb rolnictwo nie rozwin ęło si ę tu na wi ększ ą skal ę. Wi ększ ą cz ęść powierzchni arkusza pokrywaj ą zwarte kompleksy le śne, które stanowi ą fragment dawnej Puszczy Drawskiej. Lesisto ść na tym terenie dochodzi do 70%, w składzie 6 gatunkowym lasów dominuje wyra źnie sosna, jej udział w drzewostanach przekracza 93%. Domieszk ę stanowi brzoza. Lokalnie zachowały si ę niewielkie płaty lasów mieszanych, bu- czyn, ł ęgowych oraz olsów. Przewa żaj ą lasy o charakterze gospodarczym, nale żą ce do Skarbu Pa ństwa. W krajobrazie przewa żaj ą faliste równiny poro śni ęte lasami. Podstawow ą funkcj ą gospodarcz ą gmin le żą cych na tym terenie jest le śnictwo, a uzupełniaj ącą turystyka oraz rol- nictwo. Głównym i jedynym miastem jest Trzcianka, jedna ze stolic powiatu czarnkowsko-