Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem Wickerwork Centre in Rudnik on San Program pt. „Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem” jest współnanso- wany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżet państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem Wickerwork Centre in Rudnik on San Rudnik 2007 Wydano na zlecenie Gminy i Miasta w Rudniku nad Sanem Commissioned by The Town and Commune of Rudnik Projekt i zdjęcia / Design and photographs by: Adam Krzykwa Zdjęcia Pawilonu EXPO: Urszula Bałutowska, Ingarden&Ewy Tekst polski opr. / Polish text by: Anna Garbacz Kartki z historii Rudnika na podst. książki: Zoa i Zdzisław Chmiel, Historia jednego miasta nad Sanem, Rudnik 1998. Cards of the history of Rudnik Town based on the book of Zoa and Zdzisław Chmiel, The history of the one Town on San, Rudnik 1998. Tekst angielski / English text by: Marek Wiatrowicz Korekta/Proof-reading: Danuta Nowak Skład / Typeset by: Marian Grzybowski © Wydawnictwo / Published by: IMAGE Adam Krzykwa Stalowa Wola tel. 015 844 12 91 ISBN 987-83-912854-4-8 CENTRUM WIKLINIARSTWA 37-420 Rudnik nad Sanem, ul. Mickiewicza 41 tel. (015) 876 16 46 [email protected] KARTKI Z HISTORII RUDNIKA CHAPTERS IN THE HISTORY OF RUDNIK CITY The city of three women Rudnik takes pride in its 400-year history. the squads of the famous Polish commander At the beginning of it history we can nd three Stefan Czarniecki, were coming from the neigh- Miasto trzech kobiet women. The rst one, Katarzyna Gnojeńska in bourhood of Przemyśl towards Sandomierz. One Rudnik szczyci się ponad 400-letnią historią. Czarnieckiego, szły spod Przemyśla w kierunku the middle of the 16th century founded the evening the Swedish troops stopped at Rudnik U jej początków znajdujemy trzy kobiety. Pierw- Sandomierza. Pewnego wieczoru zatrzymały town on the grounds of her own Kopki Village. for the night, and the Swedish King chose him- sza to Katarzyna Gnojeńska, która w połowie się na nocleg w Rudniku, a król szwedzki obrał The second one is her daughter and heiress, self a quarter in the Rudnik manse. On the next XVI wieku założyła miasto Rudnik na gruntach sobie kwaterę na rudnickiej plebanii. Nazajutrz Anna Kormanicka, the foundress of the Rudnik day a young village boy Michałko, a servant at swojej wsi Kopki. Druga to jej córka i sukcesorka, wiejski wyrostek, Michałko, służący u proboszcza, Parish. The third woman is Anna’s sister, Katarzy- the rectory, let Polish troops know that the main Anna Kormanicka, fundatorka rudnickiej parai. z własnej inicjatywy dał znać polskim wojskom, że na Ulińska, who inherited the town after the Swedish forces had left Rudnik, while the mon- Trzecia to siostra Anny, Katarzyna Ulińska, która główne siły szwedzkie opuściły Rudnik, a monar- heirless death of her sister and bestowed privi- arch with a smaller party remained in his lodg- odziedziczyła miasto po bezpotomnej śmierci cha z mniejszym oddziałem pozostał jeszcze na leges upon the townsmen in 1598, what began ings. Then the company under the command of siostry i nadała w 1598 r. przywileje mieszcza- kwaterze. Wówczas chorągiew rotmistrza Szan- the development of Rudnik. The trade, craft and a cavalry captain Szandarowski attacked the rear nom, zapoczątkowując rozwój Rudnika. W mie- darowskiego zaatakowała tylną straż szwedzką rafting #ourished in the town then. guard protecting of the king. Charles Gustavus had near escape, and brave Michałko gained ście kwitł handel, rzemiosło i #isactwo. ochraniającą króla. Karol Gustaw ledwie uszedł The run-away king z życiem, a dzielny Michałko w walce zdobył nie- not only the enemy standard in a ght, but his th Uciekający król przyjacielski sztandar – i szlachectwo. Tak pisał The 17 century is known in the history of nobility, too. This is what Sienkiewicz wrote. The Wiek XVII zaznaczył się w dziejach Polski Sienkiewicz. Historycy sceptycznie odnoszą się Poland for numerous wars, and rst of all with historians are skeptical about the ctional per- licznymi wojnami, a przede wszystkim potopem do postaci powieściowego Michałka, nie kwe- „the Swedish Deluge” – the war of Sweden son of Michałko, but the fact that the Swedish szwedzkim. Walki nie ominęły także Rudnika, stionują jednak, że szwedzki monarcha w wiel- against Poland. Fights did not omit Rudnik, ei- monarch escaped from Rudnik in great panic is przynosząc mu z czasem sławę literacką, sam kim popłochu z Rudnika uciekał. Po Szwedach, ther bringing with time the literary fame, be- unquestionable. bowiem Sienkiewicz przedstawił w Trylogii nie- w 1657 r. Rudnik zaatakowały wojska Rakoczego. cause a famous Polish writer Henryk Sienkiewicz After the Swedes, in 1657, the Transylvanian zwykły epizod wojenny, jaki zdarzył się w tym Splądrowały miasto, a przy tej okazji księgę miej- himself, described in his “Trilogy” an unusual war army of Ferenc Rakoczy attacked Rudnik. They miasteczku: otóż niewiele brakowało, by polska ską jeden z napastników przebił kozacką spisą: episode, which took place in that little town. plundered the city, and one of the aggressors chorągiew wzięła tu do niewoli szwedzkiego „od tejże (212) karty aż do deski” jak zapisano póź- It could easily happen that a Polish troop took pierced with the Cossack lance the municipal króla Karola Gustawa. Wiosną 1656 roku wojska niej na pamiątkę. prisoner the Swedish King Charles Gustavus. book at that opportunity: „from this (212) card szwedzkie, wyczerpane długotrwałym nękaniem In spring of 1656 the Swedish army, ex- unto the board”, as it was recorded later in mem- z ukrycia przez postępujące za nimi oddziały hausted with the long-lasting hard pressure by ory of that event. 3 fot. 1 Z rąk do rąk From hands to hands Podupadłe po wojnach miasto często zmie- The town, impoverished after wars, often niało właścicieli, ale większość z nich nie zapisa- changed its owners, but most of them did not ła się niczym szczególnym w dziejach Rudnika. distinguish themselves in the history of Rudnik Chyba tylko Jan Grabiński, który pod koniec with anything special. Probably the only one XVIII wieku wybudował modrzewiowy kościół was Jan Grabiński, who in late 18th century na miejscu zniszczonej świątyni, ufundowanej built a larch church in place of the destroyed jeszcze przez Annę Kormanicką. Wzniesiony old temple, founded by Anna Kormanicka. The przez Grabińskiego kościół wyposażony został church erected by Grabiński was equipped with w niezwykły dzwon: wykonany w Holandii, dro- an extraordinary bell: made in the Netherlands, gą morską przywieziony do Gdańska, a stamtąd transported to Gdańsk by sea, and from there przez #isaków sprowadzony do Rudnika. Dzwon brought to Rudnik by raftsmen. That bell was ten nosił imię Antoni i odznaczał się przepięk- given the name “Anthony” and won great re- nym dźwiękiem. nown for the most beautiful sound. fot. 2 W Galicji In Galicia Po rozbiorach Polski Rudnik znalazł się pod After the partitions of Poland, Rudnik was panowaniem Austrii. Ta część kraju otrzymała na- under the rule of Austria. That part of the coun- zwę Galicji i Lodomerii. Rudnik leżał na jej krań- try had received the name of Galicia and Lo- cach, bo granica między Austrią a Rosją przebie- domeria. Rudnik was situated on its periphery, gała w tej okolicy na Sanie i Wiśle. W roku 1830 because the border between Austria and Rus- w zaborze rosyjskim wybuchło powstanie listo- sia ran along the Vistula and the San River. In padowe. Jeden powstańczy korpus, dowodzony 1830 the November Uprising began in the Rus- przez generała Hieronima Ramorino, został roz- sian annexed land. One insurgent corps, under bity w pobliżu granicy. Powstańcy przeprawili the command of General Hieronim Ramorino, się 17 września 1831 przez Wisłę pod Chwałowi- was defeated near the border. The insurgents cami i część z nich wraz ze sztabem znalazła na crossed the Vistula River, and the part of them kilka miesięcy schronienie w Rudniku. with their sta* found a refuge in Rudnik for sev- Również wybuch w 1863 r. kolejnego zrywu eral months. niepodległościowego – powstania styczniowe- Also the outbreak of the next independ- go, wywołał żywy oddźwięk na rudnickiej ziemi. ence combat in 1863 - the January Uprising - W okolicznych lasach zorganizowano dwa obozy provoked a keen reaction in the Rudnik area. In fot. 3 powstańcze, podległe gen. Marianowi Langiewi- the neighbouring forests two insurgent camps fot.1 Budynek wzniesiony w 1890 roku przez ponad sto lat służył celom czowi, punkt przerzutowy broni i innego sprzętu were organized under supervision of General oświatowym. dla powstańców walczących w Lubelskiem i na Marian Langiewicz - a place of the smuggling The building, erected in 1890, during more then a hundred years served Podlasiu. Rudniccy powstańcy walczyli pod wsią of weapon and other equipment for insurgents to the educational needs. Potok w Sandomierskiem, pod Opatowem, w ghting in the Lublin and Podlasie regions. The Górach Świętokrzyskich i w Hrubieszowskiem. Rudnik insurgents fought near Potok Village in fot. 2 Fragment rynku z budynkiem (w środku) będącym dziś siedzibą Urzędu Gminy i Miasta. Potomni uczcili ich pomnikiem, stojącym do the Sandomierz region, near Opatów City, in dziś na rudnickim cmentarzu. the Świętokrzyskie Mountains and in the Hru- Fragment of the Market-place with the building (in the middle), which is a seat of the Commune and Town O+ce today. bieszów region. The posterity honoured them with a monument, standing in the Rudnik cem- fot. 3 Handel w Rudniku od wieków stanowił ważną dziedzinę życia. etery up to this day. Trade in Rudnik was an important sphere of life for ages. 5 Przełomowy pomysł Kiedy w połowie XIX wieku Rudnik nabyła szkoły koszykarskie, uprawiano wiklinę, produk- austriacka arystokratyczna rodzina Hompe- cja rosła. Po śmierci Ferdynanda Hompescha schów, zubożali mieszczanie i okoliczni wieśnia- wdzięczni rudniczanie wystawili mu pomnik na cy zapewne nie przypuszczali, jak bardzo zmieni rynku. Jego inicjatywa wciąż przynosiła owoce, się oblicze miasta.