Polska PRZEDWOJENNA PRE-WAR POLAND Spis treści TABLE OF CONTENTS Przedmowa 6 PREFACE Pod zaborami 14 UNDER THE PARTITIONS Droga do niepodległości 24 THE ROAD TO INDEPENDENCE W Drugiej Rzeczpospolitej 34 IN THE SECOND POLISH REPUBLIC Miasta 36 CITIES Warszawa 40 WARSAW Lwów 52 LVIV Kraków 62 KRAKÓW Poznań 70 POZNAŃ Kurorty 130 RESORTS Gdynia 76 GDYNIA Wilno 80 VILNIUS Zakopane 134 ZAKOPANE Katowice i Sosnowiec 84 KATOWICE AND SOSNOWIEC Krynica 140 KRYNICA Łódź 88 ŁÓDŹ Druskieniki 144 DRUSKININKAI Huculszczyzna 146 HUTSULSHCHYNA Dwory i wieś 90 MANSIONS AND VILLAGES Truskawiec 148 TRUSKAVETS Mazowsze 94 MAZOVIA Wybrzeże 152 THE COAST Kresy 96 EASTERN BORDERLANDS Przemysł 154 INDUSTRY Małopolska 100 LESSER POLAND Wielkopolska 104 GREATER POLAND Wojsko 164 MILITARY Kaszuby 108 KASHUBIA Kultura 170 CULTURE Komunikacja 110 TRANSPORTATION Sport 178 SPORTS Kolej 114 RAILWAYS Samochody i autobusy 118 CARS AND BUSES Samoloty 122 AIRCRAFT Statki 126 SHIPS Przedmowa PREFACE FOTOGRAFIA — NAJPIERW ZRESZTĄ W POSTACI DAGEROTYPU — ZACZĘŁA TOWARZYSZYĆ NASZYM DZIEJOM od drugiej połowy XIX stulecia, a więc w okresie, kiedy Polska miała już za sobą przeszło osiemFset lat niepodległego bytu i blisko sto lat narodowej niewoli. Podobnie jak pierwsze książki starały się naśladować dawne rękopisy, a pierwsze wagony stanowiły imitację dyliżansów, tak i fotografia, zwłaszcza portretowa, przez długi czas była kontynuacją malarstwa. Portrety stopniowo traciły na znaczeniu, skoro postacie ludzkie lepiej, bo dokładniej i wyraziściej od pędzla malarza, ukazywała doskonalona w szybkim tempie kamera aparatu fotograficznego. Jednak jeszcze w pierwszej połowie ubiegłego wieku ludzie ustawiani są do zdjęć podobnie jak na obrazach. Zarówno w ujęciach grupowych, jak i indywidualnie fotografowano się z poważnym, „odświętnym” wyrazem twarzy i w takimże stroju. Fotografia chętniej też ukazywała wielkich tego świata oraz ich siedziby niż szarego człowieka, jego miejsca pracy czy mieszkania. W okresie Polski Ludowej bardzo starano się zatrzeć pamięć o kulturze ziemiańskiej, a jednak zachowało się wiele zdjęć zamków i pałaców, dworów i dworków, gdy tymczasem tak zwane czworaki, w których mieszkała służba folwarczna, znamy głównie z opisów literackich. PHOTOGRAPHY – FIRST IN THE FORM OF DAGUERREOTYPE – BEGAN TO ACCOMPANY POLISH HISTORY in the second half of the 19th century, at a time when Poland had already enjoyed more than eight hundrPed years of independent existence and endured nearly a century of foreign domination. Just as the first books tried to imitate ancient manuscripts, and the first cars were imitations of stagecoaches, so photography, especially portraits, was for a long time a continuation of painting. Portraits gradually lost their importance, since human figures were shown with the rapidly perfected camera in a better, more accurate and distinct way than with the painter’s brush. However, in the first half of the last century, people lined up for photos as in paintings. Both in group shots and individually they were photographed with a serious, “formal” look on their face and in formal dress. Photographers also preferred to show the great and good of this world, and their locations, rather than the average man, his workplace, or home. In the Polish People’s Republic they really tried to erase the memory of the culture of the landed gentry, and yet many images of castles and palaces, mansions and manor houses were preserved, while the accommodations where the homestead service lived are known mainly from literary descriptions. a t s a i M A N N E J O ZAPREZENTOWANIE NAJWIĘKSZYCH I NAJWAŻNIEJSZYCH MIAST DRUGIEJ RZECZPOSPOLITEJ W D E Z na 50 stronach niniejszego albumu nie było zadaniem łatwym. Najwięcej miejsca R P poświęciliśmy rzecz jasna stołecznej Warszawie. Już w 1926 roku liczba warszawiaków A Z K S osiągnęła okrągły milion. Ludność miasta szybko zwiększała się, gdyż w centralnych L O P urzędach administracji państwowej zatrudniano ciągle nowych urzędników. Tu rozgrywały N 38 się najważniejsze wydarzenia polityczne i kulturalne, tutaj organizowano uroczystości państwowe i wizyty zagranicznych dyplomatów. Szczególne miejsce na mapie przedwojennej Polski zajmował też Lwów. Był drugim po Warszawie ośrodkiem naukowym i prawdziwą metropolią kulturalną Polski – miastem trzech katedr i trzech kultur, polskiej, ormiańskiej i ruskiej. Niezwykły jest też zbiór przedwojennych fotografii Krakowa, tu mieściła się największa w Polsce agencja prasowa Światowid i liczni fotograficy mieli zawsze pod ręką najpiękniejsze fragmenty tego królewskiego miasta. Pokazujemy także malownicze i kameralne Wilno z Ostrą Bramą – cel podróży tysięcy pielgrzymów, Poznań, który dzięki Powszechnej Wystawie Krajowej w 1929 roku stał się miastem słynącym z targów. Na kilku zdjęciach prezentujemy zamożne, choć niewielkie Katowice, a także wielką Łódź, która po bawełnianym prosperity przełomu wieków, w dwudziestoleciu bardzo zubożała. Ważną pozycję w tej panoramie miast zajmuje nowoczesna Gdynia, która przez kilkanaście lat dwudziestolecia międzywojennego przeistoczyła się z niewielkiej rybackiej wioski w tętniące życiem nowoczesne miasto portowe. PRESENTING THE LARGEST AND MOST IMPORTANT CITIES OF THE SECOND POLISH REPUBLIC on 50 pages of this album was not an easy task. Most of the space is devoted, of course, to thePcapital city of Warsaw. Already in 1926 the population of Warsaw reached a round million. That number rapidly increased, as the central government offices were constantly employing new officials. It was here that the most important political and cultural events were played out, state ceremonies and visits of foreign diplomats were organized. A special Zamek Królewski i kolumna Zygmunta w Warszawie, place on the map of pre-war Poland was also occupied by Lviv. After Warsaw, it was Poland’s 1938 rok second academic centre and a true cultural metropolis – a city of three cathedrals and Royal Castle and Sigismund’s three cultures, Polish, Armenian, and Ruthenian. Also unusual is the collection of pre-war Column in Warsaw, 1938 photographs of Kraków, where Poland’s largest press agency – Światowid – was located NA STRONACH 36–37 and many photographers always had the most beautiful parts of this royal city at hand. Pętla autobusowa na placu Teatralnym w Warszawie, We also show the picturesque and intimate Vilnius with its Gate of Dawn – the destination 1928 rok of thousands of pilgrims; Poznań, which, thanks to the National Exhibition in 1929, ON PAGES 36–37 Bus terminus became a city renowned for its trade fairs. We present a few of photographs of wealthy, at the Teatralny Square in Warsaw, 1928 though small, Katowice, as well as grand Łódź, which after the cotton boom of the turn of the century, was very impoverished in the 1920s. An important position in this panorama of cities is occupied by modern Gdynia, which in several years in the interwar period transformed from a small fishing village to a bustling modern port city. 5 N 2 POLSKA PRZEDWOJENNA Lwów v i v OBOK Katedra łacińska Wniebowzięcia L Najświętszej Marii Panny, widok od D N strony rynku, lata 30. XX wieku A L O NEXT TO Latin Cathedral of the P R Assumption of the Blessed Virgin A W Mary, view from the market square, - E 1930s R P N 53 Turyści po pomnikiem Adama Mickiewicza na placu Mariackim, 1929 rok Tourists at the monument of Adam Mickiewicz in St. Mary’s Square, 1929 Uroczystości z okazji obchodów rocznicy wyzwolenia miasta. Msza na Cmentarzu Obrońców Lwowa, 1929 rok Celebrations of the anniversary of the liberation of the city. Mass at the Cemetery of the Defenders of Lviv, 1929 w ó k a r K A N N E J O W D E Z R P A K S L O P N 62 Kościół Mariacki i Sukiennice na Rynku Głównym, widok z wylotu ulicy Sławkowskiej, 1932 rok St. Mary’s Church and the Cloth Hall in the Main Market Square, view from the exit of Sławkowska Street, 1932 Podróżnik i harcerz, Jerzy Jeliński (z lewej) po powrocie z ekspedycji dookoła świata. Fotografia na tle kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, 1929 rok Explorer and scout, Jerzy Jeliński (left) after returning from an expedition around the world. Photographed against the Sigismund Chapel at Wawel, 1929 w ó k a r K D N A L O P R A W - E R P N 63 Widok Wawelu z ulicy Kanoniczej, lata 20. XX wieku View of Wawel Castle from Kanonicza Street, 1920s 7 N 0 POLSKA PRZEDWOJENNA Poznań OBOK Stary Rynek, widok ń na ratusz, 1934 rok Hotel Bazar, lata 20. XX wieku a n z NEXT TO Old Market Square, Bazar Hotel, 1920s o view of the Town Hall, 1934 P D N A L O P R A W - E R P N 71 Ulica Święty Marcin, po prawej dawny zamek cesarski, 1935 rok Święty Marcin Street, on the right the former imperial castle, 1935 8 N 2 POLSKA PRZEDWOJENNA Wilno OBOK Ostra Brama, 1928 rok s u i NEXT TO Gate of Dawn, 1928 n l i V D N A L O P R Dorożki przed gmachem ratusza, 1935 rok A W - Carriages in front of the Town Hall, 1935 E R P N 83 Ulica Jatkowa w dzielnicy żydowskiej, 1935 rok Jatkowa Street in the Jewish quarter, 1935 ś e i w i y r o w D A PONAD DWIE TRZECIE OBYWATELI DRUGIEJ RZECZPOSPOLITEJ MIESZKAŁO I PRACOWAŁO NA WSI. N N E Zaniedbania okresu zaborów, zniszczenia i obciążenia wojenne, szczególnie dotkliwe we J O W wschoPdniej części kraju, sprawiły, że sytuacja rolnictwa i warunki, w jakich żyła ludność D E Z wiejska stały się poważnym problemem naszego państwa. Tylko w Wielkopolsce i na R P A Pomorzu nowoczesna struktura rolnictwa, nienaruszona przez działania wojenne, K S L zapewniała rentowność gospodarstw oraz godziwe warunki życia wszystkim utrzymującym O P się z pracy na roli – nie tylko właścicielom ziemskim, ale także robotnikom rolnym N 92 i służbie folwarcznej. Tu najwcześniej można było zobaczyć maszyny rolnicze i ciągniki pracujące na polach. Inaczej było na przeludnionej wsi galicyjskiej, gdzie tysiące karłowatych gospodarstw o powierzchni mniejszej niż dwa hektary nie mogło zapewnić nawet minimum egzystencji.