Michał Ostoja-Lniski: Wiejska kobieta fragment rzeźby figuralnej fot. Janusz I ,andowski, 2000 r. cvą. W NUMERZE 2 Z redakcyjnego biurka DREPTANIE POD KONTROLĄ 3 Alicja Słyszewska, Kazimierz Ickiewicz PAMIĘTAJĄC O SPUŚCIŹNIE • Wokół dziedzictwa kulturowego tczewskiego Kociewia 5 Anna W. Brzezińska ŚWIĘCONA WODA W ŻYCIU CODZIENNYM KOCIEWIAKÓW 7 Wacław Krakowski • ROCZNICA 7 ZBRODNIA KATYŃSKA (uzupełnienie) 8 Zdzisław Mrozek • POCHODZENIE NAZWY PELPLIN 9 Adam Samulewicz • Tczew w latach międzywojennych ŻYCIE SPOŁECZNO-POLITYCZNE Kwartalnik spoleczno-kulturalny 14 Krzysztof Korda • GDY MIASTO UPADŁO Zdobycie Tczewa przez Krzyżaków w 1308 roku Nr 2 (33) lato 2001 • PL ISSN 0860-1917 16 Natalia Jarecka MAŁY GORZĘDZIEJ OCALONY OD ZAPOMNIENIA WYDANO ZE ŚRODKÓW BUDŻETU MIASTA TCZEWA 17 Małgorzata Glinka LIGNOWSKI ZNACZY NAJWIĘKSZY RADA PROGRAMOWA 20 Adam Bloch Kazimierz Ickiewicz - przewodniczący PIECAMI SŁYNĄCY ŁASKI PIEC oraz Irena Brucka, Andrzej Grzyb, prof. MariaPająkowska-Kensik. 22 Lektury naszych przodków Roman Szulc, Dariusz Zimny, Józef Ziółkowski. ÓSMY ZJAZD DELEGATÓW TOWARZYSTW PRZEMYSŁOWYCH W CZERSKU REDAGUJĄ 24 DZIEŃ ŚREDNIOWIECZNY Roman Landowski redaktor naczelny NA ZAMKU W GNIEWIE Wanda Kotucka sekretarz w obiektywie Krzysztofa Kucy Magdalena Pawłowska skład 26 Maria Liczynek KOCIEWSKI ŚLAD IZYDORA GULGOWSKIEGO Halina Rudko łamanie O izbie pamięci w Iwicznie PRZEDSTAWICIELE TERENOWI 28 PODRÓŻ PO KOCIEWIU TCZEWSKIM recenzja albumu Andrzej Solecki (Gniew), Marek Śliwa (Nowe) 30 Witold Wiesław Banacki WYDAWCA LATA KTÓRE PRZEMINĘŁY • wspomnienia Kociewski Kantor Edytorski 34 Bogdan Bieliński Sekcja Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej ORNASSOWIE Z RAJKÓW im. Aleksandra Skulteta w Tczewie 38 Maria Wygocka • RODZINA JEST JAK DRZEWO dyrektor Urszula Wierycho V edycja konkursu 39 Mirela Jaroszyńska ADRES REDAKCJI I WYDAWCY KIERMASZ KOCIEWSKI 83-100 Tczew, ul. J. Dąbrowskiego 6, tel. (058) 531 35 50 40 Nowości z regionu Z DZIEJÓW KOŚCIOŁA Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów, zmiany tytułów KOLEJNY Z WIELU ALBUMÓW oraz poprawek stylistyczno-językowych w nadesłanych tekstach. 41 Zygmunt Bukowski Teksty oraz zdjęcia zamieszczone w niniejszym GDY ŻEŃCY RUSZYLI DO ŻNIWA numerze zostały przekazane przez autorów Z moich lat chłopięcych nieodpłatnie. 43 Magdalena Molesztak • JONKA 44 Nasze promocje • ILONA ROSZAK MONTAŻ I DRUK Drukarnia Wydawnictwa Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum" 45 Andrzej Grzyb • BALANGA NA LEŚNYM PARKINGU, Pelplin, ul. Biskupa K. Dominika 11 WYŻEJ MIESZKAJĄ SMOKI (bajki) i dwa wiersze: MANEKIN, TOMASZ Nakład: 1000 egz. 46 Maria Roszak • KOWALJIK Objętość: 6 ark. druk. Z cyklu bajek gwarą „Ptaszki" 47 Roman Landowski • miniatury literackie MIEJSCE POROŚNIĘTE TRAWĄ NA OKŁADCE LITANIA DO LASU Rozlewiska kanału w Lubikach leżących w granicach miasta Czarna Woda 48 Retroskarby fot. Janusz Landowski PIEC W DAWNYM BANKU Z redakcyjnego biurka Dreptanie pod kontrolą Z perspektywy małych regionów, tudzież również Kociewia, stan polskiego państwa jawi się jako tako - dzień po dniu jakoś się toczy. Jednak to, o czym dowiadujemy się z tzw. mediów i publikatorów przedstawia obraz kraju raczej w ciemnych barwach, w których zaginął całkowicie kolorowy horyzont demonstrowany na starcie przez rządzących. W końcu ich sytuacja nie jest do pozazdroszczenia, bowiem odpadły już wszelkie ustrojowe argumenty. Nie sposób już dzisiaj własnej nieudolności zwalać nadal na grzechy „komuny" i rządy „moskiewskich pachołków". Niemal codziennie społeczeństwo dowiaduje się o nowych przykła­ dach korupcji i jawnego złodziejstwa, o tym jak to któryś z wysokich dostojników rządowych więcej wydał na własne luksusy niż zarobił, a parlament ustanowił symboliczne dodatki ro­ dzinne - bez względu na stan majątkowy. Tak więc owe 115 złotych otrzyma także latorośl owego defraudanta, bo wszystkie dzieci są równe. Ale jednak nie pod każdym względem. Dzieci dygnita­ rzy nie mają wszawicy ani świerzbu. Przy okazji: stan sanitarny niektórych regionów Polski po­ równywany jest do krajów Trzeciego Świata. Z komunikatów Biblioteki Narodowej i innych ośrodków badań społecznych wynika, że 80% Polaków nie czyta książek. W tej grupie przeważają ci bogaci, którzy czytają tylko własne księgi kasowe, tudzież książeczki czekowe i informatory z giełd. Ten smutny przejaw ostatnich czasów nie powinien rządzących martwić, ponieważ społeczeństwem intelektualnie mniej rozwiniętym tatwiej rządzić. Wystarczy kilka programów typu „Big Brother" i „Amazonki" i od czasu do ozasu wypowiedź - koniecznie uśmiechniętego - pierwszego urzędnika RP o tym, że wszystko jest w porządku, nic się nie dzieje, bo znajduje się pod kontrolą. Rzeczywistość jest jednak inna. Zamiast wielkiego skoku w przyszłość (na miarę tygrysa Euro­ py) mamy ciągłe do czynienia z dreptaniem w miejscu, gdzie zdarzają się też duże kroki w tył, o których się jednak społeczeństwa nie informuje. Wystarczy wspomnieć ciągle rosnące bezrobo­ cie, skutki nieudanych reform społecznych, coraz częstsze dowody na umacnianie się zorganizo­ wanej przestępczości, jawną korupcję... W tej sytuacji coraz więcej osób zaczyna rozumieć, dlaczego w tej kolejce do Europy spadliśmy na ostatnie miejsce. Ale to nic strasznego, wszystko jest kontrolowane. Redaktor o KITIR ALICJA SŁYSZEWSKA KAZIMIERZ ICKIEWICZ Pamiętając o spuściźnie Wokół dziedzictwa kulturowego tczewskiego Kociewia bogactwie dziedzictwa kulturowego każdego re­ Środowisko przyrodniczo-geograficzne, historia i zabyt­ gionu świadczą pozostawione przez czas i pamię­ ki, ale przede wszystkim ludzie, tworzą współczesne oblicze cią otoczone kościoły. Na Kociewiu zachowało się ich sporo naszej „małej ojczyzny". Dziedzictwo kulturowe staje się z okresu średniowiecza. Gotyckie świątynie, budowane z ce­ coraz większą wartością dla zaakcentowania tożsamości lo­ gły i kamienia polnego, są jednonawowe i trójnawowe. kalnej. Dominuje w nich układ halowy, typowy dlatego okresu bu­ Przemiany społeczno-gospodarcze i administracyjne downictwa średniowiecznego, rzadziej bazylikalny. Spo­ ostatniego dziesięciolecia wzbogaciły umiejętność właściwe­ tyka się kościoły zarówno ze stropami drewnianymi jak go postrzegania i określania roli dziedzictwa kulturowego. i sklepione. Interesujące są konstrukcje uwzględniające Uwarunkowania historyczno-kulturowe i społeczne, sfera układ mieszany, gdzie nawy główne pozostawiono z drew­ obyczajowości i pomorskiej mentalności stanowią bowiem nianymi stropami, a nawy boczne wraz z prezbiterium pokryto nieocenione źródło budowania potencjału twórczego miesz­ sklepieniem. Nieliczne tylko świątynie mają sklepienia kańców regionu. W ciągu ostatniego dziesięciolecia zrobio­ we wszystkich nawach i prezbiterium. no sporo, choć jeszcze wiele problemów czeka na rozwiąza­ W nielicznych miejscowościach stoją kościoły baroko­ nie, również w dziedzinie kultury. we, wznoszone najczęściej w miejscu starych, drewnianych Z materialnym dorobkiem nierozerwalnie związana jest świątyń z czasów średniowiecza albo zbudowane na nowym sztuka i kultura ludowa. Istotne miejsce zajmująw tej dziedzi­ fundamencie po wyznaczeniu samodzielnych parafii. nie: tradycyjne budownictwo drewniane, owe charakterystyczne Bogaty wystrój wnętrz budowli sakralnych pochodzi dla naszego regionu chaty dwuspadowe kryte słomą lub trzci­ z okresu baroku i wiąże się to z powszechną modą tego cza­ ną, składające się z jednej lub dwóch izb, z podcieniami oraz su, chociaż niezwykłe kurdybany na antepediach ołtarzy (stro­ dekoracyjnymi nadprożami, okiennicami i ościeżnicami. Taką na czołowa ich dolnej części) znajdują się tylko w Pelplinie zrekonstruowaną chatę kociewską można oglądać w części et­ i Tymawie. Z okresu średniowiecza zachowały się np. stalle nograficznej Muzeum Historii Ruchu Ludowego w Piasecz­ w katedrze pelplińskiej oraz polichromowane Madonny m.in. nie. W krajobraz wsi wpisane były kuźnie, a związane z tym w Piasecznie i Lignowach. Renesansowe płyty nagrobne i na­ rzemiosło kowalskie odradza się aktualnie w użytkowych grobki spotykamy na wewnętrznych lub zewnętrznych ścia­ formach zdobnictwa metalowego. Przykładem tego są nach kościołów w Pelplinie, Gniewie, Pieniążkowie. np. prace kowala-artysty A. Staśkowiaka z Tczewa. Ze względu na wagę duchowego posłannictwa Kościoła Innymi dziedzinami ludowego rzemiosła było zupełnie nie można pominąć istniejących na północy Kociewia sank­ zanikłe dziś garncarstwo oraz plecionkarstwo i wikliniarstwo tuariów. Władczyni Kociewia i Królowej Pomorza w Pia­ dobrze prosperujące współcześnie w okolicach Opalenia, Wi- secznie, Matki Pocieszenia w Lubiszewie oraz Św. Wojcie­ dlic i Wiosła. cha w Gorzędzieju. Te miejsca są szczególnym powodem Dawna rzeźba ludowa była zazwyczaj dziełem twór­ dumy całej społeczności kociewskiej. ców bezimiennych; dzisiaj są nam znane na tczewskim Nieocenione zbiory wyposażenia obiektów sakralnych Kociewiu prace Zbigniewa Wespy z Tczewa, Zdzisława znalazły swoje stałe miejsce w Muzeum Diecezjalnym w Pel­ Dembskiego z Gniewa oraz twórczość rzeźbiarska Jana plinie. To tu zobaczyć można dwie z sześciu istniejących na Makowskiego z Subków. Kociewskie krajobrazy uwiecz­ świecie Madonn szafkowych, pochodzących z XV wieku nia na płótnie Grzegorz Walkowski, malujący również na z Klonówki i Lubiszewa, Psałterz szkoły czeskiej z przeło­ szkle. W tej ostatniej dziedzinie twórczości regionalnej mu XV/XVI stulecia, jedyny w Polsce egzemplarz Biblii wyróżnia się szczególnie Wojciech Lesiński z Tczewa, Gutenberga, XVII-wieczne tabulatury pelplińskie, obra­ wielokrotnie nagradzany na przeróżnych wystawach zy Hermana Hana, cenne