P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STARA KISZEWA (0128) Warszawa 2009 Autorzy: WŁADYSŁAW ŚLUSAREK*, JERZY G ĄGOL*, IZABELA BOJAKOWSKA*, ANNA PASIECZNA*, PAWEŁ KWECKO*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*,KRYSTYNA WOJCIECHOWSKA** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA * Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI * Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI * Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA * * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne Polgeol SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – W. Ślusarek .......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – W. Ślusarek ............................................. 3 III. Budowa geologiczna – W. Ślusarek .................................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin – W. Ślusarek, J . G ągol ............................................................................. 8 1. Kopaliny okruchowe .............................................................................................. 10 2. Kopaliny w ęglanowe.............................................................................................. 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – W. Ślusarek ........................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – W. Ślusarek ...................................... 13 VII. Warunki wodne – W. Ślusarek ........................................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 18 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko .......................................................................... 18 2. Osady – I. Bojakowska ........................................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ........................................ 23 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – W. Ślusarek ................................................................ 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – W. Ślusarek ................................................................ 32 XII. Zabytki kultury – W. Ślusarek ......................................................................................... 36 XIII. Podsumowanie – W. Ślusarek ......................................................................................... 37 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 38 I. Wst ęp Arkusz Stara Kiszewa Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opraco- wany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym Oddział Świ ętokrzyski w Kielcach. Map ę wraz z obja śnieniami wykonano zgodnie z Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja…, 2005) na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych 1942. Mapa obejmuje nast ępuj ące grupy tematyczne: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo ko- palin, wody, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochron ę przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, ochron ę powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowa- nie odpadów). Do wykonania niniejszej mapy wykorzystano materiały archiwalne do Mapy geologiczno-gospodarczej Polski 1:50 000, ark. Stara Kiszewa ( Ślusarek, G ągol, 2003). Po- szczególne elementy mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego w Gda ńsku, Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie oraz starostwach powiatowych i urz ędach gminnych. Zebrane informacje zosta- ły uzupełnione i zweryfikowane w czasie prac terenowych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Stara Kiszewa wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne od 18°00' do 18°15' długo ści geograficznej wschodniej oraz od 53°50' do 54°00' szeroko ści geograficznej północnej. 3 Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski, niewielka północno-wschodnia cz ęść obszaru arkusza obejmuje fragmenty dwóch mezoregionów: Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierza Starogardzkiego nale Ŝą cych do makroregionu Pojezierza Wschodniopomorskie- go, pozostała cz ęść wchodzi w obr ęb mezoregionu Bory Tucholskie przynale Ŝnego do makro- regionu Pojezierza Południowopomorskiego (Kondracki, 2001) (fig. 1). Fig.1. Poło Ŝenie arkusza Stara Kiszewa na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2001) granice: 1 – makroregionu, 2 – mezoregionów Makroregion Pojezierza Wschodniopomorskie; mezoregiony: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie, 314.52 – Pojezierze Starogardzkie; Makroregion Pojezierza Południowopomorskie; mezoregiony: 314.67 – Równina Charzykowska, 314.71 – Bory Tucholskie Rze źba terenu wykazuje cechy typowego krajobrazu młodoglacjalnego (zlodowacenia północnopolskie). Wyst ępuj ą tu formy pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego (sandry, wysoczyzny i wzgórza morenowe, rynny, kemy, zagł ębienia wytopiskowe, jeziora) oraz formy pochodzenia rzecznego (doliny i tarasy rzeczne). Dominuj ącą form ą geomorfolo- giczn ą s ą szeroko rozprzestrzenione pola sandrowe. Równina sandrowa jest zró Ŝnicowana hipsometrycznie, od 155 m n.p.m. w pobli Ŝu rynny jeziora Wygonin – na północy, do 4 125 m n.p.m. w cz ęś ci południowej. Niewielkie fragmenty wysoczyzn polodowcowych znaj- duj ą si ę na południu: w okolicy Gotelpa i na obszarze od Pieców po Lubiki i Hut ę Kaln ą, w centralnej cz ęś ci – w rejonie Bartla i na północy – mi ędzy Bartoszym Lasem a Star ą Ki- szew ą. Powierzchnia wysoczyzny ma rz ędn ą od 140 do 152 m n.p.m. Najni Ŝszy poziom znaj- duje si ę w dolinie Wdy w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza (około 102 m n.p.m.). Po- wierzchnia sandru i obszarów wysoczyznowych porozcinana jest rynnami jeziornymi i licz- nymi formami wytopiskowymi. Wi ększo ść obni Ŝeń jest wypełniona przez jeziorne osady or- ganiczne. Najwi ększe deniwelacje wzgl ędne na terenie arkusza, dochodz ące do 30 m, s ą zwi ązane z kraw ędziami du Ŝych form rynnowych i dolinnych. Obszar arkusza jest odwadniany przez dwie du Ŝe rzeki, b ędące dopływami Wisły: Wd ę na południu i Wierzyc ę na północy. Centralna cz ęść arkusza jest stosunkowo płaskim obsza- rem wododziałowym i st ąd te Ŝ sie ć rzeczna jest tu bardzo uboga. Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusza Stara Kiszewa znajduje si ę w zasi ęgu klimatu morskiego i kontynentalnego. Cech ą tego klimatu jest zmienno ść i rozmaito ść stanów pogodowych. Podstawowe elementy klimatu, ustalone na podstawie wieloletnich obserwacji, kształtuj ą si ę nast ępuj ąco: średni opad roczny w wysoko ści 550 mm, średnie roczne tempera- tury w granicach 7,2 °C. Przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie i północno-zachodnie. Bory Tucholskie znacznie wyciszaj ą silne wiatry powoduj ąc, Ŝe na terenie tym jest cz ęsto znacznie bardziej ciepło i sucho ni Ŝ w innych cz ęś ciach regionu (Kreczko, 2000). Ogromny kompleks le śny Borów Tucholskich, jeden z najwi ększych w Europie, to niemal wył ącznie bór sosnowy młody, który stanowi ponad 80% siedliska borowego. Na gle- bach Ŝyźniejszych wyst ępuj ą drzewostany mieszane: świerki, graby, buki, a nawet d ęby. Lasy pokrywaj ą około 70% powierzchni arkusza. UŜytki rolne wyst ępuj ące na obszarze arkusza, w znacznej cz ęś ci niskich klas bonita- cyjnych, wykorzystywane s ą pod upraw ę głównie Ŝyta, owsa i ziemniaków oraz lokalnie ro- ślin pastewnych. Hodowla prowadzona jest tu w bardzo ograniczonym zakresie. Głównym ośrodkiem przemysłowym na obszarze arkusza jest Czarna Woda, gdzie zlokalizowany jest najwi ększy zakład w tym regionie – Fabryka Płyt Pil śniowych. W cz ęś ci północnej obszaru znajduj ą si ę o środki wypoczynkowe, skupione nad jeziorem Wygonin. W układzie administracyjnym obszar arkusza poło Ŝony jest w województwie pomor- skim, w powiatach: ko ścierskim (gminy: Ko ścierzyna, Stara Kiszewa, Karsin),