PINNGORTITALERIFFIK · GRØNLANDS NATURINSTITUT Ukiumoortumik nalunaarut 2019 Imarisai Aallaqqaasiut . 3. Assigiinngitsut . 27 Nunani allani ataatsimiinnerit . 27 Pinngortitaleriffiup sinaakkutai . 4 Nunatsinni ataatsimiinnerit . 30 Anguniagaq . 4 Ataatsimiinnissanut allakkiat . 32 Aaqqissuussaaneq . 5 Ilisimatuussutsikkut allaaserisat . 35 Aningaasalersorneqarnera . 6 Nalunaarusiat . 41 Immikkoortortaqarfiit suliaat . 8 Allakkatigut paasissutissiissutit allat . 43 Aalisakkanut Qalerualinnullu Immikkoortor- Oqalugiarnerit apersorneqarnerillu . 45 taqarfik . 8 Ingerlassimasat allat . 52 Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortor- Ilisimatusarnermi killiffigisamik naliliiffigine- taqarfik . 9 qarneq . 53 Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortor- Naalisaanerit isumaat . 54 taqarfik . 10 Kalaallit Nunaannit Silap Pissusianik Ilisimatu- Ornigulluni sulinerit . 56 sarfik . 11 Attaveqarnermut Allatseqarfik . 13 Klaus Nygaard nersornaasigaasoq . 60 Illutat atortuutillu . 15 Illutat . 15 Asimi misissuisarfiit . 16 Umiarsuit umiatsiaaqqallu . 17 lllu angallataasivik quersuarlu . 18 Suliniutinut avataaniit aningaasaliissutit . 20 Sulisut . 22 Ukiumoortumik nalunaarut 2019 Aaqqissuisut: Emma Kristensen & Else Løvstrøm, Pinngortitaleriffik Ilioqqarnera: Else Løvstrøm & Marina Reimer Saqqaani assimik assiliisoq: Fernando Ugarte (Pinngortitaleriffik) ISSN 1397-6109 Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat qarasaasiakkuugassanngorluni saqqummersitaavoq. Ukiumoortu- mik nalunaarut Pdf-inngugaq uannga aaneqarsinnaavoq https://natur.gl/om-os/aarsberetninger/ Pinngortitaleriffik · Grønlands Naturinstitut · Greenland Institute of Natural Ressources Postboks 570 · 3900 Nuuk * tlf. +299 361200 · e-mail: [email protected] · www.natur.gl 3 Aallaqqaasiut Pinngortitaleriffiup piunerani pisut annersaattut Pinngortitaleriffiup illutaani laboratoriat marluk aamma 2019-imi spaniamiut umiarsualiorfianni Balenciagomi iluarsartorneqarlutillu nutarterneqarput. 2019-imi ilisimatuussutsikkut avataasiutitut umiarsuassap sana- ilisimatuussutsikkut ingerlataqarluartoqaqaaq, ilisima- neqarnissaa atsioqatigiissutaavoq. Namminersorlutik tuussutsikkut allaaserinnittoqaqaluni uppernarsaasik- Oqartussanit Aage V . Jensens Fondemiillu sananissamut kanillu allaaserinnittoqarluarluni, Pinngortitaleriffiup aningaasaliissuteqarnerisigut tamanna piviusunngor- pingaarnertut siunertaa malillugu: Ilisimatuussutsikkut sinnaasimavoq . Sananeqarnissaanullu aningaasat 235 tunngaveqartumik piujuartitsisumillu pinngortitap mio. kr atugassanngortinneqarput. Umiarsuup 2020-p pisuussutaanik atuilluartoqarlunilu pinngortamik qulak- naalernerani tunniunneqarnissaa pilersaarutaavoq keerinninnissaq . 2021-milu angallatigineqalersussaalluni. Avatangiisinut Aatsitassanullu immikkoortortaqarfitta Suliffeqarfiup umiarsuassaa ”Pâmiut”-ninngarnit piorsaavigeqqinneratigut suliassagut annertuseqqipput ingerlataqarsinnaanerusussaavoq, taamaasillunilu ingammik aatsitassarsiornerup tungaatigut avatangiisit suliffeqarfik immap naqqaniittunik immallu ikeraneer- eqqarsaatigalugit. Silap Pissusianik Ilisimatusarfik ukiuni tunik alaatsinaallunilu ilisimatuussutsikkut suliaqar- qulinngortorsiorpoq ilaatigut ulloqartitsinikkut assigiinn- sinnaanngussaaq . Umiarsuaq 61 meterinik takissusilik gitsunillu aaqqissuussinermigut . sikusiutaasinnaagami Kalaallit Nunaat tamakkerlugu Silap Pissusianik Ilisimatusarfik suliffeqarfimmut sulisinnaasussaavoq. Ilisimatusarnermut atortutigut atalluinnaqqissaarpoq silap allanngoriartoneranut laboratoriatigullu umiarsuaq atortugissaartussaavoq tunngasut aallaavigalugit issittormiunut sunniutissaasa inunnillu 32-nik ilaasoqarsinnaassalluni . Ilisimatusartar- kingunerisinnaasai sammisarlugit, ilisimatuussutsikkul- tut arlallit ataatsikkut angalaqatigiittarsinnaasussaap- lu suliat immikkoortortaqarfinnut tamanut tunngasut put, taamaasillunilu angalaneq tamakkiisumik atorne- ilanngussuiffigisarlugit. qarsinnaasassalluni, imarsiornermik ilinniartitsinissamut suliffimmillu misiliillutik sulisussanit aamma umiarsuaq Attaveqatigiinnerup tungaatigut nittartagaq mobiili sungiusaatitut atorneqarsinnaasussaavoq. atorlugu iserfigineqarsinnaasoq suliarineqarpoq, nunat- sinnilu qarasaasiatigut attaveqaataanerpaaq Facebook Suliffeqarfiup Nuummi atortui aamma 2019-imi pitsann- atorneqalerluni. Inuiaqatigiinnut attaveqarneq pitsann- gorsarneqarput Aage V. Jensens Fondemit tapiiffigine- goriaateqaqaaq . qartumik. Pinngortitami misissuisarfik Kangerluarsunn- guaniittoq unnuisarfittaarpoq, seqerngullu nukinganik Klaus Nygaard nukissiutitaarluni, Pinngortitaleriffiup angallataasiviata Pisortaaneq laboratoriaa avatangiisinut tunngasunut atugassaq aamma nutarterneqarpoq . 4 Pinngortitaleriffiup sinaakkutai Anguniagaq Suliassat Pinngortitaleriffik Kalaallit Nunaanni Namminer- Pinngortitaleriffiup ilisimatusarnikkut sulinera aal- sorlutik Oqartussat pinngortitaq pillugu ilisimatu- laaviit sisamat tunngavigalugit ingerlanneqarpoq: sarnernik ingerlatsivigaat inatsisartut inatsisaat nr . Ilisimatusarneq, misissuisarnerit, siunnersuineq 6, 8 . juni 1994-imeersoq tunngavigalugu piler- attaveqatigiinnerlu pingaartumik makku anguniar- sinneqarluni. Pinngortitaleriffik Kalaallit Nuna- lugit: anni eqqaanilu uumassusillit (naasut uumasullu) piujuartitsiniarnermik tunngaveqartumik iluaquti- • Piujuartitsiniarnermik tunngaveqartumik gineqarnissaat aammalu avatangiisit uumasoqas- iluaqutiginninnissaq uumasoqassutsillu sutsillu assigiinngissitaartuarnissaat pillugit ilisi- assigiinngisitaarnerisa qularnaarneqarnissaat matuussutsikkut uppernarsaatinik katersuillunilu anguniarlugu siunnersuinerit ineriartortitsissaaq. • Iluaqutigineqarsinnaasunik nalilersuinerit (pe- Ilisimasat tamakku Pinngortitaleriffiup Kalaal- qassutsinik nalilersuinerit) lit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussanik • Uumasoqatigiit siaruarfigisimasaasa killinginik siunnersuisarnerani pingaarnertut tunngaviusas- nalunaarsuineq sapput. Pinngortitaleriffiup naasunik uumasunillu aqutsinermi iluaquteqarnermilu Namminersorlutik • Uumasoqatigiit ataasiakkaat piaqqisarnerisa Oqartussat, kommunit allallu siunnersortarpai . amerliartorsinnaanerisalu nalilersorneri Naalakkersuisunut siunnersuineq pisarpoq ilaati- • Uumasoqatigiit ataasiakkaat nerisaqartarneri gut toqqaannartumik, ilaatigut aamma nunani uumasoqatigiiaallu assigiinngitsut ataqatigiiffii tamani ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiit, Kalaallit Nunaata peqataaffigisai, aqqutigalugit. • Piniutinik/aalisaatinik/sakkunik nalilersuinerit ineriartortitsinerillu Pinngortitaleriffiullu aamma nunat tamat akor- nanni pisussaaffiit ilaannut tunngassuteqartutigut • Silap pissusiata allangornerata kinguneri . Kalaallit Nunaat sinniisuuffigisarpaa. Pin- ngortita- leriffik ilisimatusaatigalugu misissuinernit paasisa- nik tamanut saqqummiussisussaatitaanermik pisussaaffeqarpoq. Pinngortitaleriffillu aamma suliassaqarfimi iluini avatangiisinik pinngortitamil- lu ilisimatusaatigalugu misissuisimaguni misissui- nernit inernernik saqqummiussisussaatitaavoq. ASSILIISOQ: FERNANDO UGARTE FERNANDO ASSILIISOQ: 5 Pinngortitaleriffik Unnuk Kulturisiorfik 2019-imut piareeqqasoq. Aaqqissuussaaneq Siulersuisut 2019-imi inuttalersugaanerat Pinngortitaleriffiup siulersuisuisa Pinngortita- • Siulersuisut siulittaasuat nakorsaqarfimmi leriffiup suliassaminik inatsisitigut aalajanger- nakorsaaneq Gert Mulvad (Dronning Ingridip Peqqissaavia) sarneqarsimasunik Aningaasanut Inatsisikkullu sinaakkusiunneqarsimasut iluini pitsaanerpaamik • Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Mette Skar- ingerlatsinissaa pingaarnertut akisussaaffigalugulu regaard Pedersen (Pinngortitamut Avatangii- qularnaagassaraat . Siulersuisut suliassanik inger- sinullu Naalakkersuisoqarfik) latsinermi siunnerfiusussat aalajangersartarpaat, • Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Jørgen Isak suliassanillu ingerlatsinissaq pillugu ukiumoortu- Olsen (Aalisarnermut, Piniarnermullu Naalak- mik pilersaarutit aningaasaqarnermilu missinger- kersuisoqarfik) suutit akuersissutigisarlugit. • Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Lone Nu- Pinngortitaleriffiup pisortaanerata Pinngortitale- kaaraq Møller (Ilinniartitaanermut Ilisimatu- sarnermullu Naalakkersuisoqarfik) riffiup ulluinnarni aqunneqarnera akisussaaffigaa Pinngortitaleriffillu avammut sinniisuuffigisarlugu. • Siulittaasoq Henrik Sandgreen (KNAPK) Pisortaanerup Pinngortitaleriffiup atugassa- • Pisortaaneq Brian Buus Pedersen (Kalaallit risaasut, siulersuisut aalajangersarsimasaasa iluini, Nunaanni Sulisitsisut) pitsaanerpaamik ingerlanissaa qularnaagassaraa . • Savaatilik Magnus Hansen (Savaatillit Sule- Pinngortitaleriffik ima aaqqissuussaavoq Aalisak- qatigiissut Peqatigiiffiata SPS-ip siulersuisuini kanut Qalerualinnut, Miluumasunut Timmissanut ilaasortaq) aamma Avatangiisinut Aatsitassanullu immikko- • Seniorrådgiver Helle Torp Christensen (Pinn- ortortaqarfeqarluni, allaffissornikkut ingerlatsive- gortitaleriffimmi sulisut sinniisaat) qarpoq attaveqatigiinnermullu allatseqarfeqarluni. Immikkoortortaqarfiit tamarmik immikkoortor- • Ilisimatusarnermi teknikeri Jukka Wagnholt (Pinngortitaleriffimmi sulisut sinniisaat) taqarfimmi, pisortaanerup ataaniittumik, pisor- taqartiterput. Attaveqatigiinnermut allatseqarfik • Pisortaaneq Klaus Nygaard (aalajangeeqata- allaffissornikkut ingerlatsiviuvoq toqqaannartumik asinnaanani peqataasoq, Pinngortitaleriffik) pisortaanerup ataani inissisimalluni . • Attaveqatigiinnermi pisortaq Else Løvstrøm (aalajangeeqataasinnaanani peqataasoq, Suliassanut immikkoortortaqarfiit saniatigut aam- Pinngortitaleriffik). ma Kalaallit Nunaanni Silap Pissusianik Ilisima- tusarfik avataaniit aningaasaliisoqartarneratigut