View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE provided by Suleyman Demirel University Research Repository T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI CENTO MERKEZİ ANTLAŞMA TEŞKİLATI (1959-1979) YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Prof. Dr. Bayram KODAMAN Hazırlayan Ayşegül ŞENTÜRK Isparta - 2001 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...................................................................................................................V KISALTMALAR....................................................................................................VII GİRİŞ TÜRK DIŞ POLİTİKASININ GENEL ÖZELLİKLERİ I. 1923 – 1939 DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI ............................................... 1 II. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI .................................... 4 III. SAVAŞ SONRASI YENİ YAPILANMA VE TÜRKİYE’NİN BU YENİ ................. YAPILANMA İÇİNDEKİ YERİ .......................................................................... 7 A. SAVAŞ SONRASI GELİŞMELERİ VE BLOKLAŞMA .....................................................................................7 B. TRUMAN DOKTİRİNİ ...............................................................................................................................9 C. TÜRKİYE’NİN İTTİFAKLAR SİSTEMİNE GİRİŞİ........................................................................................11 1. Türk Dış Politikasına Truman Doktrini’nin Etkisi......................................................... 11 2. Türkiye’nin NATO’ya Giriş Süreci ................................................................................. 14 a. Orta Doğu Komutanlığı Projesi ve Türkiye ................................................................... 14 b. Türkiye'nin NATO’ ya Girişi ......................................................................................... 16 BİRİNCİ BÖLÜM BAĞDAT PAKTI ( 1955 - 1959 ) I. BAĞDAT PAKTININ KURULUŞU ................................................................. 21 A. BAĞDAT PAKTI ÖNCESİ ABD'NİN FAALİYETLERİ VE TÜRK - PAKİSTAN İKİLİ İŞBİRLİĞİ ANTLAŞMASI ..21 B. 24 ŞUBAT 1955 TARİHLİ TÜRK - IRAK İŞBİRLİĞİ ANTLAŞMASI ............................................................24 II. ÜLKELERİN PAKTTAN BEKLENTİLERİ VE PAKTIN AMAÇLARI.............. 27 A. TÜRKİYE'NİN PAKTTAN BEKLENTİLERİ.................................................................................................27 B. IRAK'İN PAKTTAN BEKLENTİLERİ .........................................................................................................28 C. İNGİLTERE'NİN PAKTA GİRİŞİ ................................................................................................................29 D. ABD'NİN PAKTTAN BEKLENTİLERİ ........................................................................................................30 E. PAKİSTAN VE İRAN'IN BAĞDAT PAKTINA KATILMASI...........................................................................32 F. PAKTIN AMAÇLARI ...............................................................................................................................34 III. BAĞDAT PAKTI TOPLANTILARI ................................................................. 35 IV. BAĞDAT PAKTINA ARAP ÜLKELERİNİN TEPKİLERİ................................ 36 V. BAĞDAT PAKTINI SONA ERDİREN BUHRANLAR..................................... 38 A. SÜVEYŞ BUHRANI .................................................................................................................................38 B. 1957 SURİYE BUHRANI.........................................................................................................................41 C. 1958 IRAK İHTİLALİ .............................................................................................................................42 D. BAĞDAT PAKTININ SONA ERMESİ.........................................................................................................44 VI. BAĞDAT PAKTININ ÜLKELER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ......... 45 A. BAĞDAT PAKTI VE ABD ........................................................................................................................45 B. BAĞDAT PAKTI VE SSCB .......................................................................................................................46 C. BAĞDAT PAKTI KARŞISINDA FRANSA VE İSRAİL .................................................................................47 D. BAĞDAT PAKTI VE TÜRKİYE.................................................................................................................48 E. BAĞDAT PAKTI SONUCUNDA İNGİLTERE, IRAK, İRAN VE PAKİSTAN ....................................................52 İKİNCİ BÖLÜM CENTO MERKEZİ ANTLAŞMA TEŞKİLATI ( 1959 - 1979 ) I. 5 MART 1959 TARİHİNDE ABD İLE YAPILAN İKİLİ İŞBİRLİĞİ ANTLAŞMALARI VE CENTO'NUN KURULUŞU........................................................................... 54 II. CENTO'NUN AMAÇLARI .............................................................................. 58 III. CENTO TOPLANTILARI................................................................................ 59 IV. CENTO'NUN YAPISI...................................................................................... 63 A. KONSEY ................................................................................................................................................63 B. KONSEYİN KOMİTELERİ ........................................................................................................................66 1. Ekonomik Komite............................................................................................................. 66 2. Yıkıcı Faaliyetlerle Mücadele Komitesi .......................................................................... 66 3. İrtibat Komitesi................................................................................................................. 67 4. Askeri Komite................................................................................................................... 67 C. SEKRETERLİK........................................................................................................................................69 1. Siyasi ve İdari İşler Dairesi.............................................................................................. 69 2. Ekonomik İşler Dairesi .................................................................................................... 69 3. Dış İlişkiler Dairesi ........................................................................................................... 70 4. Güvenlik Dairesi............................................................................................................... 70 V. CENTO ÇALIŞMALARI ................................................................................. 70 A. ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME TESİSLERİ ..............................................................................................71 1. CENTO Demiryolu............................................................................................................ 72 2. CENTO Karayolu .............................................................................................................. 73 3. Telekomünikasyon, Yüksek Frekans ............................................................................. 74 4. CENTO Havayolu ve Sivil Havacılık ............................................................................... 75 5. CENTO Limanları.............................................................................................................. 75 B. KALKINMA YOLUNDA DİĞER ÇALIŞMALAR..........................................................................................76 1. Tarım ve Hayvancılık ....................................................................................................... 76 2. Sağlık................................................................................................................................. 76 3. Bilim .................................................................................................................................. 77 4. Madenlerin Aranması ve İşletilmesi ............................................................................... 77 5. Kültürde İşbirliği............................................................................................................... 78 6. Çok Taraflı Teknik İşbirliği Fonu .................................................................................... 78 VI. ORTA DOĞUDAKİ SİYASİ GELİŞMELERDE CENTO VE TÜRKİYE ( 1959-1979 ) ....................................................................................................................... 79 A. TÜKİYE-ABD İLİŞKİLERİ VE TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA ÇOK YÖNLÜLÜĞE GEÇİŞ ................................79 B. 1965-1971 PAKİSTAN-HİNDİSTAN SAVAŞLARI .....................................................................................85 C. 1967 ARAP-İSRAİL SAVAŞI ...................................................................................................................89 D. İSLAM ZİRVE KONFERANSI ...................................................................................................................93 E. ÜRDÜN OLAYLARI ................................................................................................................................95 VII.İRAN OLAYLARI VE CENTO'NUN SONA ERMESİ ...................................... 96 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CENTO İLE İLGİLİ TEŞKİLATLAR RCD