PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz WOLSZTYN (540) Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Bajorek*, Izabela Bojakowska**, Aleksandra Dusza**, Rafał Pająk **, Anna Piaseczna**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Wojciech Woliński* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne SA w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp (W. Woliń ski).......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Woliński )............................................. 5 III. Budowa geologiczna (W. Woliń ski) .................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (J. Bajorek)............................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Bajorek).............................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Bajorek)......................................... 15 VII. Warunki wodne (W. Woliń ski) ........................................................................................ 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby (A. Piaseczna, A, Dusza) ................................................................................... 19 2. Osady wodne (I. Bojakowska)...................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 24 IX. Składowanie odpadów (R. Pają k) ................................................................................... 26 X. Warunki podłoża budowlanego (W. Woliń ski)................................................................ 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (W. Woliń ski) ................................................................ 37 XII. Zabytki kultury (W. Woliń ski)......................................................................................... 42 XIII. Podsumowanie (W. Woliń ski) ......................................................................................... 43 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wstęp Arkusz Wolsztyn (540) Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wyko- nano w 2005 roku w Przedsiębiorstwie Geologicznym S. A. w Krakowie zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Wolsztyn Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym przez Przedsiębiorstwo Geologiczne w Katowicach (Trzepla, Drozd, 2000). Mapa składa się z dwóch plansz i jest wykonywana w wersji cyfrowej. Pierwsza zawie- ra informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami, na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inżynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabyt- ków kultury. Druga poświęcona jest zagadnieniom związanym z geochemią środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustawy o zagospodarowaniu prze- strzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje zebrane między innymi w: Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, archiwach Urzędów wojewódzkich w Poznaniu i Zielonej Górze, Inspektora- tach Ochrony Środowiska w Poznaniu i Zielonej Górze, urzędach powiatowych w Wolsztynie i Grodzisku Wielkopolskim, urzędach miast i gmin: Wolsztyn, Siedlec, Przymęt i Rakoniewi- ce, oraz Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Korzystano również z informacji Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS” Państwowego Instytutu Geologicznego. Zebrane materiały zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotyczące złóż kopalin zostały zawarte w kartach informacyjnych złóż, sporządzonych dla komputerowej bazy danych o złożach, powiązanej z Mapą geośro- dowiskową Polski. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Wolsztyn znajduje się między 52º00’ a 52º10’ szerokości geograficznej północnej i między 16°00` a 16°15` długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie ob- szar arkusza należy do województwa wielkopolskiego, a w nim do powiatów wolsztyńskiego (z miastem Wolsztyn oraz gminami: Wolsztyn, Siedlec, Przemęt), grodziskiego (z gminą Ra- koniewice) i województwa lubuskiego, a w nim do powiatu zielonogórskiego (z gminą Kar- gowa) oraz powiatu nowosolskiego (z gminą Sława). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 1998), północna część ob- szaru arkusza znajduje się w makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego, centralna i połu- dniowo-zachodnia część arkusza leży w makroregionie Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej (powszechnie zwanej Warszawsko-Berlińska), a południowa znajduje się na Pojezierzu Lesz- czyńskim (Fig. 1). Wszystkie wymienione powyżej mezoregiony wchodzą w skład podpro- wincji Pojezierzy Południowobałtyckich, prowincji Niżu Środkowo-Europejskiego. Omawiany obszar leży w brzeżnej strefie maksymalnego zasięgu zlodowacenia Wisły. Główne elementy rzeźby powierzchni związane są z wysoczyzną morenową i Pradoliną War- ciańsko-Odrzańską. Pojezierze Poznańskie należące do makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego, to wyso- czyzna morenowa, przeważnie płaska. Na jej powierzchni widoczne są liczne drobne zagłę- bienia zajęte często przez małe jeziora i drobne cieki. Wysokości bezwzględne w opisanym makroregionie wynoszą 85-108 m n.p.m. Pradolina Warciańsko-Odrzańska ma charakter szerokiej, płaskiej równiny, słabo od- graniczającej się od Bruzdy Zbąszyńskiej i obniżonej w stosunku do niej o 5-8 m. Widoczne na tej równinie są doliny rzek, obecnie uregulowanych i skanalizowanych. Opisana jednostka osiąga wysokość bezwzględną 58-61 m n.p.m. Urozmaiceniem powierzchni są wydmy o wy- sokości względnej dochodzącej do 25 m. Obszar Pojezierza Sławskiego wznosi się około 15 m nad Pradoliną Warciańsko-Od- rzańską. Ma on charakter wysoczyzny falistej. Wysokości bezwzględne wynoszą tu od 80 do 87 m n.p.m. Pod względem gospodarczym opisywany obszar ma charakter rolniczo-przemysłowy. Największym ośrodkiem przemysłowym jest Wolsztyn, stanowiący ważny węzeł kolejowy. Skupiają się tu zakłady przemysłu metalowego, meblarskiego i spożywczego. Przemysł spo- żywczy istnieje także w Obrze, Powodowie i Mochach. Są to: mleczarnie, gorzelnie, prze- twórnie owoców i warzyw oraz zakłady mięsne. W Świętnie istnieje duży tartak. Ośrodkami 5 przemysłu materiałów budowlanych są: Powodowo, Rostarzewo, Krutla, Nowa Wieś. Rolnic- two to przeważnie gospodarstwa dobrze wyposażone technicznie o dużym areale, spółdziel- cze lub prywatne często dzierżawione od Agencji Rynku Rolnego. Działalności rolniczej sprzyja znaczny obszar zajęty przez zagospodarowanie rolnicze a także panujący tu łagodny klimat z długim okresem wegetacji. Fig. 1 Położenie arkusza Wolsztyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; 4 - jeziora Mezoregiony Pojezierza Lubuskiego: 315.44 – Bruzda Zbąszyńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.51 – Pojezierze Poznańskie Mezoregiony Pradoliny Warciańsko – Odrzańskiej: 315.62 – Kotlina Kargowska, 315.63 – Dolina Środkowej Obry Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 – Pojezierze Sławskie, 315.82 – Pojezierze Krzywińskie, 315.83 – Równina Kościańska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska Mezoregiony Obniżenia Milicko – Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska Większość gruntów użytkowanych rolniczo to grunty orne z uprawą zbóż, roślin pa- stewnych i plantacjami roślin przemysłowych. Dużą powierzchnię zajmują łąki i pastwiska, rozwinięta jest hodowla bydła i trzody chlewnej. Rozwinięte jest też sadownictwo i ogrodnictwo. Na jeziorach: Berzyńskim, Wolsztyńskim i Obrzańskim, prowadzona jest go- 6 spodarka rybacka. Lasy zajmują około połowy obszaru arkusza. Rosną tu przeważnie bory sosnowe z dość