ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ TATLI SU ĠSTAKOZU Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823)’UN DĠġĠ ÜREME SĠSTEMĠNĠN GELĠġĠMĠ ÇAĞDAġ ÜNĠġ Biyoloji Anabilim Dalı Zooloji Programı DanıĢman Prof.Dr. Melike ERKAN Ocak, 2011 ĠSTANBUL ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ TATLI SU ĠSTAKOZU Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823)’UN DĠġĠ ÜREME SĠSTEMĠNĠN GELĠġĠMĠ ÇAĞDAġ ÜNĠġ Biyoloji Anabilim Dalı Zooloji Programı DanıĢman Prof.Dr. Melike ERKAN Ocak, 2011 ĠSTANBUL ĠSTANBUL ii Bu çalıĢma Ġstanbul Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Yürütücü Sekreterliğinin T-4289 numaralı projesi ile desteklenmiĢtir. iii ÖNSÖZ Bu çalıĢma, hem yüksek besin değeri hem de ekonomik önemi nedeni ile ülkemizin baĢta gelen su ürünlerinden biri olan ve tatlı su istakozu Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823)‟un diĢi üreme sisteminin geliĢimini açığa çıkarılması amacıyla yapılmıĢtır. Tüm lisansüstü eğitimim boyunca hem engin bilgi ve tecrübeleriyle hem de sonsuz manevi desteğiyle her zaman yanımda olan ve yetiĢmemde büyük emeği geçen çok değerli danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Melike ERKAN‟a en içten teĢekkürlerimi sunarım. ÇalıĢmalarım sırasında her zaman yanımda olup desteğini esirgemeyen çok sevgili arkadaĢım AraĢ. Gör. Yasemin TUNALI-AYUN‟a ve tezimin tamamlanması sürecindeki yardımları için arkadaĢlarım Uzm. Biyolog Simge KARA, Biyolog Emine ġEN‟e teĢekkür ederim. Hayatımın en güzel günlerini paylaĢtığım ve hayatımın sonuna kadar da birlikte olmayı dilediğim Fen ve Teknoloji Öğretmeni Nihan YĠĞEN‟e tez çalıĢmam sırasında ve her zor zamanımdaki manevi desteğinden ötürü çok teĢekkür ederim. Tüm yaĢamım boyunca olduğu gibi lisansüstü eğitimim boyunca da sonsuz teĢvik ve emekleriyle bugüne gelmemi sağlayan, maddi ve manevi destekleri ile her zaman yanımda olan çok sevgili ANNEM ve BABAM‟a ve ayrıca yokluğuna hiçbir zaman alıĢamayacak olsam da yeri kalbimde ve hayatımda asla doldurulamayacak olan canım TEYZEM‟e sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. Ocak, 2011 ÇağdaĢ ÜNĠġ iv ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ .......................................................................................................................... IV ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................. V ġEKĠL LĠSTESĠ ........................................................................................................... VI TABLO LĠSTESĠ ....................................................................................................... VII ÖZET .......................................................................................................................... VIII SUMMARY .................................................................................................................. IX 1. GĠRĠġ .......................................................................................................................... 1 2. GENEL KISIMLAR .................................................................................................. 4 3.MALZEME VE YÖNTEM ...................................................................................... 13 3.1.HĠSTOLOJĠK YÖNTEMLER .......................................................................................... 13 4. BULGULAR ............................................................................................................. 15 4.1.HĠSTOLOJĠK BULGULAR ............................................................................................. 15 4.2. Ovaryumun GeliĢim Evreleri .......................................................................... 22 4.2.1. GeliĢimin I. Evresi ....................................................................................... 22 4.2.2. GeliĢimin II. Evresi ...................................................................................... 24 4.2.3. GeliĢimin III. Evresi ..................................................................................... 28 4.2.4. GeliĢimin IV. Evresi .................................................................................... 31 5. TARTIġMA VE SONUÇ ......................................................................................... 37 6. KAYNAKLAR ......................................................................................................... 49 ÖZGEÇMĠġ .................................................................................................................. 60 v ġEKĠL LĠSTESĠ ġekil 2.1.1 : Astacoidea ovaryumunun Ģematik olarak gösterimi ......................... 5 ġekil 4.1.1 : Olgun bir bireyin ovaryumunun total olarak görünümü.. ............... 16 ġekil 4.1.2 : Olgun bir ovaryumunun total olarak görünümü. ............................. 17 ġekil 4.1.3 A-B : Ovaryum Epiteli. ............................................................................. 18 ġekil 4.1.4 A-B : Oviduktun yapısı ............................................................................. 19 ġekil 4.1.4 C-D : Oviduktun yapısı ........................................................................... 20 ġekil 4.1.5 : GeliĢimin ikinci evresindeki ovaryumun histolojik görünümü ...... 21 ġekil 4.2.1.6 A-B : Birinci geliĢim evresinde ovaryumun yapısı ................................. 23 ġekil 4.2.2.7 : Ġkinci geliĢim evresindeki bireyin total ovaryumu. ......................... 24 ġekil 4.2.2.8 A-C : Ġkinci geliĢim evresindeki ovaryumun yapısı. ................................ 26 ġekil 4.2.2.8 A-C : Ġkinci geliĢim evresindeki ovaryumun yapısı. ................................ 27 ġekil 4.2.3.8 A-D : Üçüncü geliĢim evresindeki ovaryumun yapsı. .............................. 29 ġekil 4.2.3.8 A-D : Üçüncü geliĢim evresindeki ovaryumun yapsı ............................... 30 ġekil 4.2.4.9 A-D : Dördüncü geliĢim evresindeki ovaryumun yapsı. .......................... 32 ġekil 4.2.4.9 A-D : Dördüncü geliĢim evresindeki ovaryumun yapsı. .......................... 33 ġekil 4.2.10 : Ovaryum geliĢimindeki birinci evrede bulunan oositler ................. 35 ġekil 4.2.11 : Ovaryum geliĢimindeki ikinci evrede bulunan oositler .................. 35 ġekil 4.2.12 : Ovaryum geliĢimindeki üçüncü evrede bulunan oositler ................ 36 ġekil 4.2.13 : Ovaryum geliĢimindeki dördüncü evrede bulunan oositler ............ 36 vi TABLO LĠSTESĠ Tablo 4.2.1 : Ovaryumun geliĢim evrelerine göre TB, TA, GA ve GSI ........................ 34 vii ÖZET TATLI SU ĠSTAKOZU Astacus leptodactylus leptodactylus(Eschscholtz, 1823)‘UN DĠġĠ ÜREME SĠSTEMĠNĠN GELĠġĠMĠ Bu çalıĢmada Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823)‟un ovaryumun ilk farklılaĢmaya baĢladığı genç dönemden, olgunlaĢıp geliĢimini tamamladığı ergin döneme kadar ovaryumda meydana gelen boyut, renk, Ģekil gibi morfolojik değiĢimlerin ve ovaryumda yer alan farklı boyut, Ģekil ve içeriğe sahip olan ve değiĢik oranlarda bulunan hücre tiplerinin ıĢık mikroskobu düzeyinde incelenmesi ile açığa çıkarılan histolojik değiĢimlerin belirlenmesi sonucu elde edilen veriler ile diĢi üreme sisteminin geliĢiminin araĢtırılması amaçlanmaktadır. Bu çalıĢmada Haziran 2009-Nisan 2010 tarihleri arası Terkos gölünde belirli alanlardan, belirli boylarda örnekler toplanmıĢtır. Toplanan örneklerden alınan ovaryumlardan histolojik yöntemler kullanılarak parafin bloklar yapılmıĢtır. Yapılan bloklardan alınan 5-6 µm kalınlığındaki kesitler histolojik boyalar ile boyanmıĢtır. Farklı boylardaki örneklerden hazırlanan bu kesitler, ovaryum yapısı, boyu ve içerdiği hücre tiplerine göre incelenerek, diĢi üreme sisteminin ana geliĢim evreleri belirlenmiĢtir. Ovaryum, hayvanın sefalotoraksında dorsale yakın, kalbin hemen altında hepatopankreasın üsütnde yer alır ve anteriyöründe iki, posteriyöründe tek lobdan oluĢmak üzere üç loblu ve Y Ģeklindedir. Ovaryum dıĢtan içe doğru ince bir epitel ve bağ doku tabakası ile sarılı olup bu bağ dokunun içinde halkasal ve boyuna yerleĢmiĢ kollagen fibriller mevcuttur ve bağ doku tabakasının hemen altında ise oositleri sarmaya baĢlayan tek sıra folikül hücreleri bulunur. Oviduktlar ise anteriyördeki iki lobun kaynaĢtığı bölgenin hemen altından çıkarak üçüncü çift yürüme ayağının tabanındaki genital açıklığa bağlanır ve yumurtalar buradan dıĢarıya atılır. Ovaryum geliĢiminde dört ana evre gözlenir. Her bir geliĢim evresinde ovaryum farklı boy, Ģekil ve renge sahip olup, içeriği, büyüklüğü ve yerleĢimi değiĢiklik gösteren farklı geliĢim evrelerindeki oositleri içinde bulundurur. Uygulanan farklı histolojik boyalar ile hücrelerin içerikleri ayırt edilmiĢ ve yapılan ölçümlerle boyları hesaplanmıĢtır. Böylece ovaryumun geliĢim evreleri belirlenebilmiĢtir. ÇalıĢmamızda, Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823)‟un ovaryumunun histolojik yapısı, ıĢık mikroskobu düzeyinde açığa çıkarılarak geliĢim evreleri belirlenmiĢ böylece bu canlının diĢi üreme sisteminin geliĢimi açığa çıkarılmıĢtır. Bu çalıĢma özgün bir çalıĢma olup, iç sularımızda yaĢayan en önemli su ürünlerimizden biri olan ve birçok yönden çalıĢılmıĢ olan Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823)‟un diĢi üreme sistemi ile ilgili bir çalıĢma bulunmamaktadır. viii SUMMARY DEVELOPMENT OF THE FEMALE REPRODUCTĠVE SYSTEM IN THE FRESHWATER CRAYFISH Astacus leptodactylus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) The aim of this study is to investigate the development of the female reproductive system of Astacus leptodatylus leptodatylus (Eschscholtz, 1823) by defining the morphological changes in size, colour, shape of the ovary and the histological changes revealed