Załącznik nr 2 do Uchwały Nr III-8/10 Rady Gminy Łapsze Niżne z dn. 30 grudnia 2010 roku PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Łapsze Wyżne na lata 2008-2016 Łapsze Wyżne Opracowanie: Kraków, maj 2008 Koordynacja merytoryczna: dr Edyta Bieniek-Białas Prowadzenie sesji strategicznych: dr Edyta Bieniek-Białas mgr Wacław Klepacki Opracowanie dokumentu: Zespół IDE-Innowac ja dr Edyta Bieniek-Białas mgr Wacław Klepacki mgr Barbara Smagur Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 2 z 42 – Dyrekcja oraz pracownicy Instytutu Doradztwa Europejskiego – Innowacja składają na ręce Wójta Gminy Łapsze Niżne serdeczne podziękowania dla Sołtysa i wszystkich mieszkańców miejscowości Łapsze Wyżne uczestniczących w przygotowaniu niniejszego Planu. Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 3 z 42 – Spis treści Wstęp ........................................................................ 5 1. Charakterystyka miejscowości Łapsze Wyżne ............................ 7 2. Marketing miejsca ....................................................... 19 3. Analiza SWOT ........................................................... 25 4. Wizja i misja miejscowości Łapsze Wyżne .............................. 28 5. Cele strategiczne wsi Łapsze Wyżne .................................... 30 6. Zadania służące poprawie sytuacji we wsi Łapsze Wyżne – plan działania .............................................................................. 31 7. Opis planowanych przedsięwzięć ........................................ 33 8. Opis i charakterystyka obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie i cechy funkcjonalno-przestrzenne ............................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Załącznik nr 1. Lista obecności z sesji strategicznej z dnia 12 sierpnia 2007 roku ...................................................................... 4038 Załącznik nr 2. Protokół z posiedzenia rady sołeckiej i radnych z dnia 6 sierpnia 2007 roku. ......................................................... 42 Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 4 z 42 – Wstęp Niniejszy Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Wyżne opracowany został w celu stworzenia spójnego dokumentu planistycznego, zbierającego potrzeby rozwoju miejscowości Łapsze Wyżne i wskazującego główne kierunki działań w najbliższych latach. Opracowany dokument stanowić będzie również wymagany załącznik do wniosku o dofinansowanie w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013” (PROW), 5.3.3. OŚ 3 „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej”, działanie „Odnowa i rozwój wsi”. Dokument powstał na podstawie dostępnych informacji o Gminie i planowanych projektach pochodzących z: Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Łapsze Niżne, Jan Budz : Zamagurze Spiskie (1999) Tadeusz M, Trajdos: Perła spiskiego rokoka (o kościele w Łapszach Wyżnych) Gazeta “Na Spiszu" Nr 3-4 (49- 50 ) rok 2003 Kapliczki polskiego i słowackiego Spisza (2007) Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000- 2015 (2000) oraz Na podstawie informacji zawartych na stronach internetowych www na podstawie analiz przeprowadzonych podczas sesji strategicznych w dniach 12 sierpnia 2007 r. z udziałem Sołtysa, Radnych i innych przedstawicieli miejscowości Łapsze Wyżne. Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 5 z 42 – Uczestnicy sesji strategicznej z dnia 12 sierpnia 2007 roku: Antoni Sołtys Danuta Krzysik Helena Bylina Krystyna Kołodziej Jan Stańczak Danuta Stańczak Dominik Sołtys Leszek Szwarc Mateusz Gryglak Jan Gryglak Roman Stańczak Piotr Kuruc Maciej Piotrowski Grzegorz Bylina Tomasz Bylina Franciszek Sołtys Jan Krzysik Józef Mazurek Krzysztof Krzysik Józef Swoczyk Marek Gogola Małgorzata Gryglak Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 6 z 42 – 1. Charakterystyka miejscowości Łapsze Wyżne Miejscowość Łapsze Wyżne jest jednym z dziewięciu sołectw Gminy Łapsze 2 Niżne. Cała gmina zajmuje powierzchnię 125 km – niemal cały obszar polskiego Spisza (Zamagurza Spiskiego). Pozostałe sołectwa to: Łapsze Niżne, Kacwin, Niedzica, Niedzica-Zamek, Falsztyn, Frydman, Trybsz i Łapszanka. Rysunek 1. Gmina Łapsze Niżne i jej sołectwa Źródło: www.lapszenizne.pl Historia i zabytki Wieś Łapsze Wyżne wybudowana została nad rzeką Łapszanką, przy drodze biegnącej z Nowego Targu przez Groń, Trybsz do granicy państwowej Niedzica- Lysa nad Dunajcem. Łapsze Wyżne leżą na terenie Zamagurza Spiskiego, którego granice określają: od południa grzbiet Magury Spiskiej, od zachodu koryto rzeki Białki, od północy - rzeki Dunajca, od południowego wschodu pasmo Pienin. Wieś powstała na Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 7 z 42 – prawie niemieckim około połowy XV wieku (wzmianka 1463 r.) złożona przez Schwarzów, Berzewiczych. W roku 1589 swoją część wsi sprzedał Olbracht Łaski Györgyemu Horváthowi. Możliwe też, że przez pewien okres wieś zamieszkiwali Rusini. Pisze historyk Spisza, prof. Tadeusz M. Trajdos (1991): ,,(...) zjawili się masowo w XVI w ., zapewne z Osturni, pozostając tu ok. półtora stulecia. W środku wsi wznieśli oni drewnianą cerkiew. Późniejsze przekazy dowodzą, że ludność polska, rzymskokatolicka, nie dała się wchłonąć, tylko zastosowała model separacji - wokół własnego kościółka. (...) Najpóźniej po połowie XVII w. nastąpił masowy exodus Rusnaków...". Do 1918 roku wieś przynależała do monarchii Austro-Węgierskiej. Dzieci w szkole uczyły się po “madziarsku". Ludność wsi mówiła “po nasymu" tzn. gwarą polską. W kościele msze odprawiano po łacinie, a pieśni kościelne śpiewano po słowacku. Księża w księgach parafialnych zapisywali zaszłości w języku łacińskim, ale notatka z 26 lipca 1778 roku dotycząca granicy ogrodu plebani została zapisana językiem staro-czeskim, trudnym do zrozumienia przez współczesnych. Po l wojnie światowej, w ramach prac nad ustaleniem granicy na południu II Rzeczpospolitej Polskiej w roku 1920, Rada Ambasadorów w SPA przyznała odrodzonej po zaborach Polsce 14 wsi spiskich, w tym wieś Łapsze Wyżne. Skutkiem tego w szkołach, urzędach i kościołach zaczął obowiązywać język polski. Ludność łapszańska posługiwała się niezmiennie “nosom gwarom". Stan ten trwał do 1 września 1939 roku. Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu do Polski (IX.1939r.) wojsk niemieckich, a potem słowackich, 14 wsi polskiego Spisza zostało włączonych do powstałego dzięki Niemcom w 1938 r. Państwa Słowackiego (Slovenski Śtat). W kościele, urzędach i w szkole wprowadzono obowiązkowy język słowacki. Taki stan trwał do końca II wojny światowej, tj. do maja 1945 roku. Wielu młodych mężczyzn zostało wysłanych z wojskiem słowackim do walki z Armią Czerwoną na froncie wschodnim. Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 8 z 42 – W Łapszach Wyżnych w latach 1941 -1945 dwukrotnie szalał pożar. Pierwszy pożar wybuchł w skutek zabawy dzieci zapałkami, drugi spowodowali żołnierze niemieccy. Spłonęły drewniane domy i zabudowania gospodarskie, plebania, uszkodzona została wieża kościelna i dach kościoła. Spłonęły dwa sklepy. W sumie spaliła się zabudowa ponad połowy wsi. Parafia Łapsze Wyżne wyodrębniła się z parafii w Niedzicy przed rokiem 1655. W 1655 roku do parafii Łapsze Wyżne należały trzy wsie: Łapszanka, Rzepiska i Czarna Góra, a od roku 1700 Jurgów. Z uwagi na ogromny zasięg, parafia w Łapszach Wyżnych w początku XVIII wieku była najludniejsza na całym Zamagurzu . W roku 1760 na miejscu cerkwii wybudowano murowany kościół pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła wyposażając go w cudowny rokokowy wystrój. Rysunek 2. Kościół Św. Piotra i Pawła w Łapszach Wyżnych Źródło: http://www.jurgow.pl/index.php?id=lapsze_w Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 9 z 42 – Rysunek 3. Wnętrze Kościoła Św. Piotra i Pawła w Łapszach Wyżnych Źródło: http://www.niedzica.pl/zabytki/lapsze_wyzne/wnetrze2.jpg Fundatorem wystroju kościoła, który wykonano w latach 1760 -1776 był dziedzic baron Janna Joanelli de Toluano. Całość rokokową wnętrza tworzą: ołtarz główny z obrazem apostołów Piotra i Pawła, licznymi rzeźbami i ornamentami, boczne ołtarze przy tęczy (Niepokalanego Poczęcia i św. Mikołaja) oraz boczny ołtarz na ścianie północnej - iluzjonistyczny (malowany) św. Józefa. Dochodzą do tego obrazy, feretrony, tęcza, ambona, chór muzyczny, konfesjonał - harmonijne zgranie kompozycyjnie, kolorystycznie, optycznie. Jest to przykład możliwości stylu rokoka w zakresie organizacji całego wnętrza kościoła. W kościele znajdują się: wspaniała, późnogotycka monstrancja, gotycka puszka, barokowe i rokokowe kielichy, pięknie haftowane barokowe ornaty. Obecnie na terytorium wsi oprócz kościoła okolonego kamiennym murem znajdują się dwie kaplice - św. Antoniego (na cmentarzu grzebalnym) oraz św. Floriana zbudowane w 1787 roku. W maju, w dzień strażaka odprawiana jest tutaj Msza Święta w intencji strażaków. Pozostałe kapliczki leżące w Łapszach Wyżnych: Plan Odnowy Miejscowości Łapsze Wyżne - 10 z 42 – • Kaplica Trzeciego Upadku Pana Jezusa – położona przy głównej ulicy, w środku wsi, • Kapliczka słupowa pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej – położona przy głównej drodze, na ul. Św. Floriana, została wykonana przez nieznanego fundatora w 1913 r., • Kaplica Świętej Trójcy (II połowa XIX w.) – położona za wsią, przy drodze w kierunku Łapszanki, • Kaplica Matki Bożej z Dzieciątkiem pod Furmańcem – stoi na granicy Łapsz Niżnych z Łapszami Wyżnymi, • Kapliczki Matki Bożej i „Przy Krzyżu” – wzniesione na Grandeusie – wzgórzu otaczającym wieś od północy, z którego roztacza się piękny widok na całą okolicę. Na terenie Łapsz Wyżnych znajduje się również pomnik