BIULETYN MI£ONIKÓW METEORYTÓW METEORYT Nr 1 (25) Marzec 1998 W numerze: Jawor, Baszkówka, Mt Tazerzait, ¯elazo Pallasa Meteoryt Sikhote-Alin (105 g) bêd¹cy w³asnoci¹ miasta Lidzbarka Warmiñskiego. METEORYT 1/98 1 Od redaktora: Meteoryt biuletyn dla mi³o- ników meteorytów wydawany Wydarzeniem numeru jest rozwi¹zanie zagadki meteorytu przez Olsztyñskie Planetarium Jawor. Cudzys³ów podpowiada ju¿, ¿e wynik jest negatywny. Wro- i Obserwatorium Astronomicz- c³awscy naukowcy potrafili jednak dociec, czym jest kawa³ek ska³y ne, Muzeum Miko³aja Koper- le¿¹cy w muzeum w Jaworze z etykietk¹ meteoryt? i sk¹d do nika we Fromborku i Pallasite muzeum trafi³. Meteoryt czuje siê zaszczycony, ¿e to z jego ³amów Press wydawcê kwartalnika mo¿na siê o tym po raz pierwszy dowiedzieæ. Pe³ne opracowanie Meteorite! z którego pochodzi uka¿e siê w jednym z bardziej fachowych czasopism. wiêksza czêæ publikowanych Z nowym rokiem i z 25 numerem Meteoryt znów zmienia materia³ów. wygl¹d, co tradycyjnie jest zas³ug¹ Jacka Dr¹¿kowskiego. Z przy- Redaguje Andrzej S. Pilski jemnoci¹ odnotowujê te¿ powrót Micha³a Kosmulskiego do t³uma- czenia artyku³ów, oraz do³¹czenie siê Marka Muæka do grona t³uma- Sk³ad: Jacek Dr¹¿kowski czy i wspó³pracowników. Ronie te¿ grono czytelników, czyli nowy Druk: Jan, Lidzbark Warm. rok dobrze siê zapowiada. Adres redakcji: Dobrze zapowiada siê te¿ pozyskiwanie meteorytów dla kolekcjo- skr. poczt. 6, nerów, ale idzie to bardzo powoli. W kontaktach z zagranicznymi 14-530 Frombork, dealerami wystêpuje zjawisko znane naszym kolekcjonerom z kontak- tel. 0-55-243-7392. tów z ni¿ej podpisanym: wysy³a siê zamówienie i... cisza. Swiss Biuletyn wydawany jest kwartal- Meteorite Laboratory t³umaczy siê czasem, ¿e ma strasznie du¿o nie i dostêpny wy³¹cznie w pre- zamówieñ i pracy w ogóle. Ja równie¿, tylko w odwrotnej kolejnoci. numeracie. Roczna prenumerata Obecnie mo¿na ustawiaæ siê w kolejkê po trawione p³ytki okta- wynosi w 1998 roku 12 z³. Zain- edrytu Toluca. Tempo realizacji ograniczaj¹ moce przerobowe. teresowanych prosimy o wp³ace- nie tej kwoty na konto Olsztyñ- W drodze (podobno) jest Mt. Tazerzait, a bêdzie tak¿e Jilin. skiego Planetarium i Obserwato- Dla bogaczy znajd¹ siê te¿ p³ytki Esquel. Jak na ca³ym wiecie, rium Astronomicznego nr: wiêksz¹ si³ê przebicia maj¹ kolekcjonerzy zamawiaj¹cy wiêksze i dro¿sze okazy. 15401072-3724-36001-00-01 Wydarzeniem kolekcjonerskim jest repatriacja ¿elaza mete- w BO SA O/Olsztyn, orycznego rzeczyckiego. Fragment tego najbardziej zwi¹zanego zaznaczaj¹c cel wp³aty. z Polsk¹, obecnie bia³oruskiego pallasytu, trafi³ do naszych zbiorów Wczeniejsze roczniki powielane s¹ w drodze wymiany z Bia³orusk¹ Akademi¹ Nauk dziêki pomocy na zamówienie za op³at¹ równ¹ wy- dr Janusza Burcharda z Uniwersytetu £ódzkiego. Zewnêtrznie sokoci aktualnej prenumeraty. pallasyt ten do z³udzenia przypomina amerykañski Brenham. Nawet Fot. na ok³adce: Jerzy Puszcz nazwa Brahin brzmi podobnie. Andrzej S. Pilski Subscribe to Meteorite! Pallasite Press P.O. Box 33-1218 Takapuna, Auckland Okaz pallasytu NEW ZEALAND Brahin z kolekcji Bia³oruskiej 4 issues per year $US27 Akademii Nauk. (2nd class airmail) Fragment VISA & MasterCard tego okazu accepted trafi³ ostatnio do polskich zbiorów. www.meteor.co.nz 2 METEORYT 1/98 Co b³ysnê³o w Iwiêcinie Marek Muciek pi¹tek 20 lutego br., Wiado- i zgas³. Ca³y spektakl odby³ siê w zu- drzeja Pilskiego. Tu koñczy siê jego W moci TVP1 w g³ównym wy- pe³nej ciszy. Jasne wiat³o w pokoju historia jako mo¿liwego meteorytu. daniu poda³y sensacyjn¹ informacjê. zauwa¿y³ równie¿ ojciec p. Beaty. Pani Po otworzeniu paczki z kamie- W Iwiêcinie ko³o Koszalina spad³ me- Beata zapamiêta³a miejsce, gdzie ta- niem Andrzej Pilski od razu potwier- teoryt chondryt wêglisty. Wiado- jemniczy obiekt zakoñczy³ lot i wró- dzi³ s³usznoæ podejrzeñ dyrektora moæ opatrzono doæ obszernym ko- ci³a do ³ó¿ka. szko³y w Iwiêcinie, ¿e rzekomy mete- mentarzem na temat roli chondrytów Rano, oko³o godziny 10, przypo- oryt ma co wspólnego z granitami. wêglistych w dziejach wiata, ale sa- mnia³a sobie nocne widowisko. Wy- Liczne blaszki b³yszcz¹cej miki i ziar- mego bohatera pokazano zaledwie sz³a przed p³ot i w miejscu, gdzie jak na szklistego kwarcu wyklucza³y po- przez sekundê. Ka¿demu, kto kiedy- pamiêta³a spad³o wiec¹ce co, zna- zaziemskie pochodzenie kamienia. kolwiek widzia³ chondryt wêglisty, ta laz³a 280-gramowy kamieñ, spokojnie ¯aden z tych minera³ów w meteory- sekunda jednak wystarczy³a, ¿eby na- le¿¹cy w ma³ym wg³êbieniu. Wyda³ tach nie wystêpuje. Poza tym na ka- tychmiast zapomnieæ o sensacyjnej siê jej jeszcze ciep³y, z jednej strony mieniu nie by³o najmniejszych ladów wiadomoci. Pokazany kamieñ by³ by³ trochê czarniawy i jakby czuæ go skorupy, która musia³aby powstaæ w stanowczo zbyt jasny. Jednak jeszcze by³o trochê spalenizn¹. Ciep³y wyda³ wyniku obtopienia podczas spadania tego samego wieczora zacz¹³em od- siê jeszcze matce p. Beaty, która przez powietrze. Wreszcie kamieñ by³ bieraæ telefony od meteorytolubów o godzinie 14 wróci³a z pracy. Kamieñ zwietrza³y, czyli musia³ le¿eæ na zie- z g³êbi kraju z zapytaniem, czy ju¿ go zosta³ zaniesiony do dyrektora miej- mi przez wiele lat. mam. To obudzi³o moje sumienie. scowej szko³y, a ten zawiadomi³ pra- Z uwagi na swój wystêp telewi- A jeli to naprawdê jest meteoryt? sê. (Przysiêga jednak, ¿e to nie on skla- zyjny kamieñ pojecha³ do Warszawy Mieszkaæ 50 km od miejsca wypadku syfikowa³ kamieñ jako chondryt wê- na wystawê minera³ów, gdzie opatrzo- i nie sprawdziæ? Do koñca ¿ycia nie glisty, musia³ to byæ twórczy wk³ad ny etykietk¹ to nie jest meteoryt zasn¹³bym spokojnie! Najbli¿szej nie- którego z dziennikarzy). budzi³ spore zainteresowanie. Specja- dzieli wiêc, wraz z szefem koszaliñ- Przyznam siê, ¿e wys³uchawszy lici od ziemskich kamieni zastana- skiego klubu astronomicznego Ko- tej relacji zacz¹³em nerwowo przestê- wiali siê tylko, czy jest to jeszcze KON, p. Zbigniewem Bry³owskim, powaæ z nogi na nogê, nie mog¹c do- gnejs, czy te¿ raczej ³upek krystalicz- wybralimy siê na wizjê lokaln¹. Go- czekaæ siê, kiedy wreszcie zobaczê ny. Przewa¿a³y g³osy za t¹ drug¹ spodarstwo pañstwa Sowijaków odna- tajemniczy kamieñ. Z wyj¹tkiem jed- ewentualnoci¹. Po wystawie kamieñ lelimy bez trudu po³o¿one w uro- nego szczegó³u (braku jakichkolwiek powróci³ do szko³y w Iwiêcinie. czej, dwuzagrodowej kolonii w szcze- efektów dwiêkowych) ca³a opowieæ Niestety, nowej Baszkówki nie rym polu, 2 km za wsi¹. brzmia³a bardzo sugestywnie. Co ma. Przypuszczalnie p. Beata Sowi- Kobieca intuicja jest faktem prawda lodowiec obficie obsia³ kamie- jak pope³ni³a b³¹d w ocenie odleg³o- sprawdzonym. Ale czy posiadaj¹ j¹ niami okoliczne pola, ale w miejscu ci bolidu. Prawdziwy sprawca zamie- równie¿ kobiety 4-miesiêczne? Wyda- gdzie znaleziono ten kamieñ, poprzed- szania albo le¿y spokojnie gdzie da- je siê, ¿e tak. Pani Beata Sowijak ma niego lata ros³a marchewka. Kto tê lej, albo wypali³ siê doszczêtnie i nie córkê w³anie w tym wieku. Jak wia- grzêdê kopa³, zasiewa³, plewi³ czy ma go wcale. Szkoda. domo, ma³e dzieci maj¹ zwyczaj ja- mo¿liwe, ¿eby taki spory kamulec nie Jednak, jak mawiaj¹ Anglicy, ka¿- dania o najdziwniejszych porach doby. zosta³ zauwa¿ony, podniesiony i od- da chmura ma srebrn¹ podszewkê. Tym razem, a dzia³o siê to w rodê rzucony pod p³ot? Fakt, ¿e nie by³o I z tej historii mo¿na wyci¹gn¹æ opty- 18 lutego, g³ód obudzi³ m³od¹ damê widaæ ¿adnych ladów uderzenia nie mistyczny wniosek. Odwo³ajmy siê o 4 rano. Matka, obudzona odpowied- jest specjalnie niepokoj¹cy. Wszak znowu do artyku³u o ¯elazie Pallasa. nim sygna³em, zaczê³a po ciemku znacznie wiêksze meteoryty spada³y Piotr Simon Pallas, cz³owiek gruntow- przygotowywaæ stosowny posi³ek. nie tworz¹c nawet najmniejszych kra- nie wykszta³cony, akademik i nauczy- W tym momencie w pokoju zrobi³o terów. (patrz np. artyku³ o ¯elazie Pal- ciel cara, mia³ w rêku pó³tonow¹ siê zupe³nie jasno. Pani Beata wyjrza- lasa w tym numerze Meteorytu). bry³ê autentycznego pallasytu i nie ³a przez okno. Podwórko owietlone Mój zapa³ jednak wyparowa³ ca³ko- móg³ uwierzyæ w jego pozaziemskie by³o jasnym, ¿ó³tawym wiat³em. P³ot wicie, gdy zobaczy³em meteoryt. pochodzenie. Dzi prosta, wiejska i rosn¹ca przy nim grusza by³y owie- Na moje oko by³ to po prostu polny dziewczyna bez trudu przyjmuje do tlone z przodu, a pole w tle by³o ciem- kamieñ, rodem nie z pasa planetoid wiadomoci pomys³, ¿e kamieñ, któ- ne, nie odwrotnie. To znaczy³oby, ¿e lecz z gór Skandynawii. Poniewa¿ jed- ry znalaz³a w ogrodzie, przyby³ z ko- ród³o wiat³a znajdowa³o siê nad lub nak nie czujê siê ekspertem i nie chcia- smosu. Trzeba przyznaæ, ¿e przez te za domem. wiec¹cy obiekt przelecia³ ³em psuæ radosnego podniecenia go- 200 lat (zaledwie!) powszechna wia- pionowym ³ukiem tu¿ za p³otem, nad spodarzy, doradzi³em wys³anie kamie- domoæ naukowa dokona³a ogromne- sam¹ ziemi¹ rozjarzy³ siê trzykrotnie nia do prawdziwego znawcy, p. An- go postêpu. ß METEORYT 1/98 3 Pseudometeoryt Jawor Tadeusz Przylibski, Pawe³ Zago¿d¿on jednym z korytarzy Muzeum Regionalnego w Ja- za niemieck¹ notatk¹, jako okolice Jawora. Ju¿ pobie¿ne W worze znajduje siê blisko 120-kilogramowa bry³a, obserwacje pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e w jego sk³adzie do- która do niedawna by³a opisana jako meteoryt? (fot. 1). minuje metal. Analizy chemiczne przeprowadzone przez Kilkakrotnie, w ró¿nym czasie, pobierano z niej próbki J. Pokrzywnickiego wykaza³y zbyt nisk¹, jak na meteoryt, do badañ, jednak¿e o ich efektach nic nie wiadomo.