Opstoken die Rosaceaeën, maar de uitzonderingen maken veel goed Het geslacht Sorbus: Appels en peren in een lijsterbes! Appels en peren in een lijsterbes, en dat is geen grapje, geachte lezers van dit feuilleton. Een dubbel gevoel, omdat de hoofdpersoon aan de ene kant een schitterende sierboom is, met een uitbundige bloeiwijze en een fantastische vruchtzetting, maar anderzijds een groot deel van de makkers in dit geslacht eigenlijk gewoon klotebomen zijn (excusez le mot) met maar één nuttig doel: opstoken in de open haard of hout- kachel. Toch maken de uitzonderingen veel goed! Auteur: Jan P. Mauritz, VRT Kenmerken die allemaal Sorbus heten. Deze aantallen zijn hoog, met forse uitzonderingen, bijvoorbeeld Zoals gezegd, behoort het geslacht Sorbus tot wat lastig, omdat er totaal onbekende rakkers struiken tot meerstammige struikachtige bomen, de Rosaceaeën. Een aantal lezers die mij kennen, tussen zitten en bij een aantal species geen soort- maar ook grote bomen tot ca. 20 meter hoog; zit al te wachten op een door mij regelmatig naam vermeld staat en de CV-naam direct achter deze maat uitsluitend in hun natuurlijke versprei- gebezigde uitspraak: ‘Opstoken, die rotzooi, de geslachtsnaam gekoppeld is. Zoals u weet uit dingsgebied. Rosaceaeën zijn geen bomen; weg ermee!’ En vorige delen van het feuilleton, is uw schrijver Taxonomisch gezien, ‘Daar zijn ze weer…… dat is voor een groot aantal species binnen de het pertinent oneens met deze naamgeving en !!!! en ik stop er direct mee, geachte lezers, zie verschillende geslachten van de rozenfamilie nog verzet hij zich daar hevig tegen. ‘Zwaar zondigen het vorige deel Amelanchier !!, ik word alweer altijd aan de orde; zo ook bij het geslacht lijs- tegen de regels van de grote meester Linnaeus. witheet, stoom uit m’n oren en G…….. , waar is terbes. De geslachtsnaam Sorbus is gegeven op Een plant, welke dan ook, heeft minimaal twee mijn buks!” basis van het Latijnse sorbus, de naam van de in namen: een geslachtsnaam en een soortnaam, en Midden- en Zuid-Europa inheemse boom Sorbus dan kan er nog iets achteraan komen, zoals een De meeste lijsterbessen vormen van nature een domestica. Het natuurlijke verspreidingsgebied var., een ssp. of een CV-naam. Bij Sorbus is dat ronde tot eironde kroon. Een aantal soorten, strekt zich uit over de gematigde tot subtropische niet anders, en zeker de helft van deze makkers met name de selecties in de soorten, leveren zone, over het gehele noordelijk halfrond van kan rechtstreeks naar de stookhoop.’ Het mooie, de meer opgaande en breed piramidale kro- Noord-Amerika de wereld rond, tot weer Noord- veelvuldig oranjekleurige hout brandt fantastisch, nen op. Lijsterbessen hebben veelal een gladde Amerika. Het bladverliezende geslacht omvat maar is ook heel goed bruikbaar voor ornamen- stamschors, meestal in grijstinten, van zilvergrijs ongeveer 80 soorten, een hele bos hybriden en ten, houtsnijwerk, kleine meubels en onderdelen tot bruingrijs, op latere leeftijd licht tot matig een kleine honderd CV’s. Als je de Hillier Manual voor werktuigen, zoals houtdraaibanken en gegroefd. Een aantal heeft of krijgt op latere of Trees and Shrubs openslaat, zie je veel meer knoppen van… Het zijn overwegend kleine tot leeftijd schors die in plaatjes afvalt. Er zijn weinig soorten staan, tot wel 150 verschillende makkers middelgrote bomen, zo tussen de 7 en 15 meter imposante stammen te zien binnen het geslacht, 38 www.boomzorg.nl Binnen de systematische indeling van het geslacht Sorbus wordt in de volksmond lijster- langs wegen. De boom stelt heel hoge eisen aan Regnum vegetabile – het Plantenrijk – behoort bes of meelbes genoemd en is een soortenrijk zijn standplaats. In bestrating is het meestal hui- het geslacht Sorbus tot de orde van de Rosales en species-rijk geslacht: ca. 180 individuen, len met de pet op, met enkele uitzonderingen. en daarbinnen tot de familie van de Rosaceae, waarvan vele net zoals Amelanchier apomicti- De laatste decennia zijn er selecties op de markt de rozenfamilie. Deze grote familie, met meer sche soorten zijn. ‘Apomictisch’ is de wijze van gekomen die wel enigszins tegen verhardingen dan 8000 species (= individuen) en ongeveer voortplanting door middel van zaden, waarbij op de wortelkluit bestand zijn, maar in zijn alge- 140 geslachten, is op basis van de vruchten de zaadkern in het stuifmeel niet met de eicel meenheid verlangt de boom een voedselrijke, onderverdeeld in een viertal onderfamilies, versmelt, zoals bij een ‘normale bevruchting, goed doorlatende grond. De ene is kalkminnend, te weten: de Rosoideae, de Spiraeoideae, de waardoor de kiemen en vervolgens de gehele de andere zuurminnend, de derde wil alleen Maloideae en de Amygdaloideae of Prunoideae. plant uitsluitend de eigenschappen van de moe- maar op veengrond, de volgende niet op de klei, In deze onderfamilies is, waar nodig, weer een derplant bevatten. Naast dit apo-gedoe kan ik enz. enz. Het zijn zeikerds, die lijsterbessen, op onderverdeling gemaakt in tribes (= stammen, u nog een hele verhandeling geven over diploïd een enkeling na dan. En dan is er ook nog ziekte- zoals bij de indianen); de hoofdpersoon behoort (2n =34) of tetraploïd (2n = 68) van verschil- gevoeligheid voor o.a. het zeer besmettelijke bac- tot de stam Maleae en de substam Malineae. lende makkers met witte vruchten, afkomstig terievuur (Erwinia amylovora) en kanker (Nectria Tot de laatste club, de Malineae, behoort het uit China en de Himalaya. Maar dat zal ik ach- galigena), en dan ook nog loodglansziekte geslacht Sorbus. Ik schrijf met opzet substam terwege laten, puur en alleen om te voorkomen (Chondrostereum purpureum), wat afstervende en niet onderstam, want dan schep ik zelf ver- dat ik wederom voor stapelgek wordt gehou- takken tot gevolg kan hebben. De schimmel tast warring op een plek waar dat niet thuis hoort! den. Vanwege deze grote rijkdom van species de boom aan via (snoei)wonden, dus schade kan Want veredelen, onderstammen, enten en spe- is het geslacht Sorbus weer verdeeld in een voorkomen worden door te snoeien in de zomer cies van Sorbus… breek me de bek niet open! zestal secties, te weten: eerste sectie Sorbus, (actieve wondafgrendeling). De volgende narig- ‘Bekend verhaal, deze taxonomische indeling’, tweede sectie Cormus, derde sectie Aria, vierde heid is schurft (Venturia spec.). De aangetaste hoor ik een aantal van u in mijn oor fluisteren. sectie Micromelis, vijfde sectie Torminaria, en bladeren, twijgen en vruchten krijgen vlekken en ‘Komt ons bekend voor.’ Inderdaad vrienden, de zesde sectie is Chamaemespilus. Daarnaast is kurkachtige misvormingen, waarna ze kunnen heel goed; de hoofdpersoon uit het vorige deel er nog een groep hybriden of bastaards. U voelt afsterven. En wat dacht u van luizen, glamijten, van dit feuilleton, de Amelanchier, is een van het al aankomen: mijn ‘vrienden’ hebben weer vraatzuchtige rupsen van o.a. de bastaard satijn- zijn broertjes. Andere nauw verwante geslach- allerlei andere indelingen en namen… vlinders enz. ‘Lekkere jongens, die lijsterbessen… ten zijn o.a. Aronia, Chaenomelis, Cotoneaster, Maar er zijn ook nog een paar goede species, Mespilus, Pyracantha en vele andere. Het vrienden; anders stopte ik hier al met dit deel van het feuilleton, geloof me!’ maar er zit wel een paar heel fraaie bij, zoals de grootte zijn en verschillende kleuren hebben: stam van Sorbus domestica. De twijgen en jonge rood, geel, wit, roze, in allemaal kleurschakerin- Het sortiment takken zijn afwijkend van kleur, van grijsbruin gen. Een echte sierboom dus, die een uitbundige Zoals al eerder gemeld, is het sortiment Sorbus tot rood-purperbruin, groenbruin, glanzend bloei tentoonspreidt en enorme hoeveelheden erg groot en uitgebreid over een groot aantal olijfgroen, noem maar op, en afhankelijk van de vruchten produceert. Lijsterbessen zijn met name soorten en kruisingen. Zoals altijd stel ik u syste- soort weinig tot viltig behaard. Er zijn in principe parkbomen of bomen in brede groenstroken matisch, in alfabetische volgorde, een aantal drie typen bladeren binnen het geslacht: de geveerde, de enkelvoudige en tussenvormen tus- sen beide genoemde varianten bij de kruisingen of hybriden. Het geveerde blad is vrijwel altijd oneven, dus een aantal bladjukken langs de bladnerf en een topblad dat vaak groter is dan de zijblaadjes. Het aantal jukken kan sterk verschil- len, per soort van één juk tot wel tien jukken met elk twee deelblaadjes, en ook nog verschillende aantallen bladjukken per individu. Dat is om het determineren te vergemakkelijken, hahaha. Bij de verschillende species die ik aan u voorstel, zal ik de kenmerken van de bladeren vermelden, daar zij in algemene zin niet goed samen te vat- ten zijn. Hetzelfde geldt voor de verschillende bloeiwijzen van de verschillende Sorbus-makkers, maar wel altijd in schermvormige tuilen met witte bloemen van verschillende grootte. Daaraan gekoppeld de vruchten in dezelfde schermvorm, die ook verschillend van vorm en Sorbus alnifolia vruchten. www.boomzorg.nl 39 species voor, met de inmiddels bekende morfolo- Sorbus aria de soort. De boom is in 1953 door boomkweker gische kenmerken en eigenschappen. De Nederlandse naam is meelbes, en dat dankt Jacques Lombarts geselecteerd uit een partij zaai- de boom aan de eetbare, maar zeer melig sma- lingen. Het is een snelgroeiende boom, de snelste Sorbus alnifolia kende bessen. Deze boom is inheems in Midden- van alle aria’s, tot wel 14 meter hoog met een De betekenis van de soortnaam kunt u inmiddels en Zuid-Europa en in Noord-Afrika. De soortnaam breed piramidale kroon. Het blad is erg groot, zelf wel invullen, hoop ik. aria is Latijns voor dor of droog. De boom heeft tot wel 25 cm lengte en 15 cm breed en aan de Deze makker komt van nature voor in Oost-Azië, een sterke voorkeur voor drogere en kalkrijke korte twijgen beduidend kleiner. Het blad is aan China, Japan, de Korea’s en Mongolië. gronden en daarom zijn deze species en zijn CV’s beide zijden witviltig behaard. Verder als de soort Het worden daar flinke bomen tot wel 15 meter wel geschikt voor gebruik als straat- en laanboom qua kleurtjes en tandjes.