MINISTERSTWO OCHRONY ŚRODOWISKA ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY Generalny Wykonawca Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000 Zakład Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej OBJAŚNIENIA DO MAPY HYDROGEOLOGICZNEJ POLSKI w skali 1 : 50 000 Arkusz UJAZD (0908) Opracowały: ..................................... DYREKTOR NACZELNY mgr Teresa Rudzińska-Zapaśnik Państwowego Instytutu Geologicznego nr upr. V-1157 Państwowy Instytut Geologiczny ..................................... mgr Anna Chmura nr upr. V-1266 Państwowy Instytut Geologiczny Redaktor arkusza: .......................................... prof. dr hab.inż. Andrzej Różkowski Państwowy Instytut Geologiczny Sfinansowano ze środków NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ ___________________________________________________________________________ Praca wykonana na zamówienie Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Copyright by PIG & MOŚZNiL Warszawa 1998 2 Spis treści I. Wprowadzenie ......................................................................................... 5 II. Lokalizacja ............................................................................................... 7 III. Klimat, wody powierzchniowe ................................................................... 10 IV. Warunki hydrogeologiczne ......................................................................... 12 V. Jakość wód podziemnych ........................................................................... 23 VI. Zagrożenie i ochrona wód podziemnych ..................................................... 27 VII. Wykorzystane materiały ............................................................................. 29 Spis rycin zamieszczonych w części tekstowej Ryc. 1. Lokalizacja ujęć wód podziemnych na tle zagospodarowania przestrzennego obszaru arkusza Ujazd. Ryc. 2. Występowanie poziomu wodonośnego czwartorzędu w stropie wydzielonych pozio- mów użytkowych w obrębie arkusza Ujazd. Ryc. 3. Położenie arkusza Ujazd Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 na tle „Mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wy- magających szczególnej ochrony w skali 1:500 000” (6). Ryc. 4. Podstawowe parametry zbiorów wybranych składników chemicznych wód podziem- nych. Ryc. 5. Histogramy i wykresy kumulacyjne ważniejszych składników chemicznych wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych. Spis tabel zamieszczonych w części tekstowej Tabela I. Charakterystyka opadów Tabela II. Podstawowe parametry hydrogeologiczne użytkowych poziomów wodonośnych w granicach arkusza Ujazd MHP 1:50 000 3 Spis tabel dołączonych do części tekstowej Tabela 1a. Reprezentatywne studnie wiercone Tabela 1b. Reprezentatywne studnie kopane Tabela 1c. Reprezentatywne źródło Tabela 2. Główne parametry jednostek hydrogeologicznych Tabela 3a. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych wykonanych dla mapy - reprezen- tatywne studnie wiercone Tabela 3b. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych wykonanych dla mapy - reprezen- tatywne studnie kopane Tabela 4. Obiekty uciążliwe dla wód podziemnych Tabela A. Otwory studzienne pominięte na planszy głównej Tabela B. Inne punkty dokumentacyjne pominięte na planszy głównej Tabela C1. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych - materiały archiwalne - reprezen- tatywne otwory studzienne Spis załączników graficznych umieszczonych w części tekstowej Zał. 1. Przekrój hydrogeologiczny I-I Zał. 2. Przekrój hydrogeologiczny II-II Zał. 3. Przekrój hydrogeologiczny III-III Zał. 4. Głębokość występowania głównego poziomu wodonośnego - mapa w skali 1:100 000 Zał. 5. Miąższość i przewodność głównego poziomu wodonośnego - mapa w skali 1:100 000 Zał. 6. Wybrane warstwy informacyjne Tablice Mapa dokumentacyjna w skali 1:50 000 – egzemplarz autorski Mapa hydrogeologiczna Polski arkusz Ujazd w skali 1:50 000 – egzemplarz autorski wraz z 12 mapami korektowymi Mapa dokumentacyjna arkusz Ujazd w skali 1:50 000 – wersja cyfrowa 4 Mapa hydrogeologiczna Polski arkusz Ujazd w skali 1:50 000 – wersja cyfrowa Głębokość występowania głównego poziomu wodonośnego w skali 1:50 000 Miąższość i przewodność głównego poziomu wodonośnego w skali 1:50 000 5 I. Wprowadzenie Arkusz Ujazd Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w latach 1996-1998 przez mgr Teresę Rudzińską-Zapaśnik z Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie i mgr Annę Chmurę z Oddziału Górnośląskiego Państwowego Insty- tutu Geologicznego w Sosnowcu. Podstawą wykonania arkusza mapy jest „Instrukcja opracowania Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1:50 000” (26) oraz „Program prac geologicznych dla opracowania arkusza Ujazd (908) Mapy hydrogeologicznej Polski 1:50 000” (29) zatwierdzony przez Ko- misję ds. Opracowań Kartograficznych przy Ministrze OŚZNiL. Mapa przedstawia warunki hydrogeologiczne obszaru z wydzieleniem głównych użytkowych poziomów wodonośnych, ich charakterystykę ilościową i jakościową oraz ocenę stopnia zagrożenia zasobów wód podziemnych. Podstawą opracowania było zebranie i analiza danych geologicznych i hydrogeolo- gicznych uzyskanych: 1) z Banku HYDRO; 2) z projektów i dokumentacji geologicznych i hydrogeologicznych, otworowych i regionalnych, zgromadzonych w archiwach: Państwo- wego Instytutu Geologicznego (CAG), Urzędów Wojewódzkich w Katowicach i Opolu, urzę- dów gminnych; 3) od użytkowników wód w terenie; 4) z publikowanych opracowań dot. ob- szaru arkusza; 5) w wyniku przeprowadzenia prac terenowych w okresie czerwiec - grudzień 1997 r. przewidzianych „Programem prac ...”. Przeanalizowano kilkadziesiąt dokumentacji otworowych i regionalnych oraz in- nych opracowań i publikacji, z których najważniejsze zamieszczono w wykazie na końcu tekstu (rozdział VII), a także kilkadziesiąt profili otworów poszukiwawczych za kruszy- wem naturalnym. W ramach przewidzianych „Instrukcją” i „Programem” prac terenowych wykonano: 1. kartowanie hydrogeologiczne części obszaru celem wyznaczenia użytkowego poziomu wodonośnego czwartorzędu i uściślenia jego parametrów hydrogeologicznych; 2. przeprowadzono kontrolę większości ujęć, sprawdzając ich lokalizację i status (czynne, nieczynne), dokonując pomiaru głębokości zwierciadła wody i rejestrując pobór; 6 3. kartowanie sozologiczne, celem rozpoznania potencjalnych ognisk zanieczyszczeń wód pierwszego użytkowego poziomu wodonośnego, charakteru stwierdzonych ognisk zanie- czyszczeń i ich trwałości w kontekście ochrony zasobów wód; zarejestrowano 59 obiektów uciążliwych; 4. opróbowanie hydrochemiczne wód pierwszego i głębszych poziomów wodonośnych; pobrano 31 prób wody, w tym 10 ze studni kopanych. W efekcie całości prac wybrano 160 otworów i umieszczono je na mapie doku- mentacyjnej, z czego: – 66 studni wierconych i 10 studni kopanych wytypowano jako reprezentatywne, do- kumentujące parametry danego poziomu użytkowego lub jego zasięg (odpowiednio tabela 1a i 1b); – 42 inne studnie wiercone zestawiono w tabeli A; – 42 otwory badawcze lub piezometry zestawiono w tabeli B; większość z nich dokumentuje obecność nieużytkowanego obecnie – z powodu jego degradacji – poziomu wodonośnego czwartorzędu w rejonie Kędzierzyna-Koźla. Wyniki analiz chemicznych wód opróbowanych dla celów mapy, zestawione w tabelach 3a i 3b, uzupełniono w miarę możliwości wynikami analiz wód z ostatnich lat z pozostałych re- prezentatywnych otworów studziennych (tabela C1). Celem zachowania aktualnego obrazu jako- ści wód występujących w poziomach wodonośnych w obrębie omawianego arkusza, nie brano pod uwagę archiwalnych analiz chemicznych wód z okresu wiercenia otworów studziennych (w większości przypadków, poza rejonem Kędzierzyna-Koźla, są to jedyne analizy chemiczne wód z tych otworów) lub powtarzanych cyklicznie (co roku lub co kilka lat) serii analiz chemicz- nych wód ze studni i piezometrów rejonu Kędzierzyna-Koźla. Analizę statystyczną wyników analiz chemicznych wody opracował mgr Tomasz Gmurczyk. Opracowanie komputerowe mapy w systemie INTERGRAPH wykonała mgr inż. Dorota Jakubicz. II. Lokalizacja 7 Pod względem administracyjnym omawiany arkusz położony jest na pograniczu województw: opolskiego i katowickiego, obejmując swym zasięgiem części następujących gmin: w obrębie województwa opolskiego – gminy: Strzelce Opolskie, Jemielnica, Leśnica, Ujazd, Kędzierzyn-Koźle i Bierawa, w obrębie województwa katowickiego – gminy: Wielowieś, Toszek i Rudziniec. W układzie współrzędnych geograficznych arkusz Ujazd Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 zawarty jest pomiędzy 18o15’ a 18o30’ długości geograficznej wschodniej oraz 50o20’ a 50o30’ szerokości geograficznej północnej. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (8) omawiany obszar położony jest w zasięgu dwóch mezoregionów: 1. mezoregionu Chełm (341.11), zbudowanego z węglanowych utworów triasu, należącego do makroregionu Wyżyny Śląskiej (341.1), wchodzącej w skład podprowincji Wyżyny Śląsko-Krakowskiej (341) oraz 2. mezoregionu: Kotlina Raciborska (318.59), najdalej na południe wysuniętej części makro- regionu Niziny Śląskiej (318.5), wchodzącej w skład podprowincji Nizin Środkowopol- skich (318). Cały omawiany obszar należy do zlewni Odry, głównie jej prawobrzeżnego dopływu – Kłodnicy oraz ciągnącego się wzdłuż niej Kanału Gliwickiego i Kłodnickiego. W północnej części arkusza, k/Błotnicy Strzeleckiej, bierze początek rzeka Chrząstawa (Jemielnica), naj- większy dopływ Małej Panwi. Zlewnie Kłodnicy i Chrząstawy oddzielone są wododziałem 2 rzędu. Obszar arkusza Ujazd znajduje się w zasięgu trzech dużych alpejskich struktur tek- tonicznych (9):