P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz TUCZE (193) Warszawa 2009 Autorzy: Jerzy Górka*, Halina Kapera*, Gra Ŝyna Hrybowicz**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec***, Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu – Przemysław Karcz*** * – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – J. Górka .................................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Górka ...................................................... 4 III. Budowa geologiczna – J. Górka .......................................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ................................................................................................... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ................................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ........................................... 13 1. Kopaliny okruchowe ................................................................................................ 14 2. Kreda jeziorna i gytia ............................................................................................... 14 3. Torfy......................................................................................................................... 15 VII. Warunki wodne – J. Górka............................................................................................... 17 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 17 2. Wody podziemne...................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 19 1. Gleby – A. Pasieczna, P.Kwecko............................................................................. 19 2. Osady wodne – I. Bojakowska................................................................................. 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec.......................................... 25 IX. Składowanie odpadów – G.Hrybowicz .............................................................................. 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – J. Górka ......................................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Górka ........................................................................ 34 XII. Zabytki kultury – J. Górka ............................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie – J. Górka, G Hrybowicz ....................................................................... 38 XIV. Literatura......................................................................................................................... 39 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Tucze została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (plansza A), Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Tucze Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanym w 2003 roku w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geolo- gicznym „ProGeo” Sp. z o.o. w Krakowie (Kapera i in., 2003). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942 . Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B – now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi” (warstwy tema- tyczne: geochemia środowiska i składowanie odpadów). Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma in- stytucjom, samorz ądom terytorialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzenne- go. Mo Ŝe by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Zachodniopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Wojewódzkiego w Szczecinie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowi- ska, starostw powiatowych w Goleniowie, Łobzie i Stargardzie Szczeci ńskim oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Tucze okre ślają współrz ędne od 15 °15’ do 15°30’ długo ści geograficznej wschodniej i od 53 °30’ do 53 °40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza nale Ŝy do województwa zachodnio- pomorskiego. W jego granicach znajduj ą si ę fragmenty trzech powiatów – goleniowskiego (gmina Nowogard), łobeskiego (gminy Dobra, Radowo Małe, W ęgorzyno) i stargardzkiego (gmina Chociwel). Według podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (2002) centralna i południowa cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie Pojezierza I ńskiego, cz ęść północna i północno- wschodnia – w obr ębie Wysoczyzny Łobeskiej, a niewielki północno-zachodni skraj – w ob- rębie Równiny Nowogardzkiej (fig.1). Pojezierze I ńskie obejmuje stref ę moren czołowych. Cechuje go urozmaicone urze źbie- nie oraz stosunkowo du Ŝa liczba jezior. Wysoczyzna Łobeska przylega od północy do Poje- zierza I ńskiego, od którego ró Ŝni si ę mniejsz ą wysoko ści ą i mniejsz ą liczb ą jezior. Wysoczy- zn ę na obszarze arkusza rozcinaj ą dopływy Regi, wykorzystuj ące cz ęś ciowo subglacjalne rynny. Deniwelacje w obr ębie arkusza dochodz ą do 60 m. Najwy Ŝsze wzniesienie znajduje si ę w centralnej cz ęś ci arkusza, na południowy wschód od Dobrej – 121,6 m n.p.m., za ś najni Ŝej poło Ŝone s ą tereny przy północnej granicy arkusza – około 60 – 65 m n.p.m. Sie ć rzeczna nawi ązuje do przebiegu moren czołowych. Najwi ększ ą rzek ą jest Ukleja, lewobrze Ŝny dopływ Regi, wypływaj ący z jeziora Wo świn. Obszar arkusza le Ŝy na pograniczu dwóch regionów klimatycznych: pomorskiego i po- morsko-warmi ńskiego. Średnia roczna temperatura waha si ę od 7,5 do 8 °C, średnia tempera- tura półrocza zimowego wynosi od 1,5 do 2 °C, za ś półrocza letniego od 13,6 do 14 °C. Po- krywa śnie Ŝna zalega od 50 do 60 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego. Średni opad wynosi od 620 do 660 mm (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Omawiany obszar to region rolniczy z niewielkim udziałem lasów. Sie ć osiedle ńcza jest równomiernie rozło Ŝona na obszarze arkusza. Jedynym o środkiem miejskim jest centralnie połoŜone miasto Dobra (około 2,5 tys. mieszka ńców). W przeszło ści rolnictwo na tych terenach było zdominowane przez pa ństwowe gospo- darstwa rolne, obecnie średnia wielko ść gospodarstwa nie przekracza kilkunastu hektarów. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Tucze na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Podprowincja: PobrzeŜa Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.25 – Równina Goleniowska, 313.31 – Równina Pyrzycka, 313.32 – Równina Nowogardzka, 313.33 – Równina Gryficka Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.43 – Pojezierze I ńskie, 314.44 – Wysoczyzna Ło- beska, 314.45 – Pojezierze Drawskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.63 – Równina Drawska Cały obszar posiada dobrze rozwini ętą sie ć drogow ą – są to drogi lokalne. Przez połu- dniowo-wschodni skraj arkusza przebiega fragment linii kolejowej Stargard Szczeci ński – Koszalin. Kolej w ąskotorowa, ł ącz ąca miasto Dobra z miejscowo ściami w północnej i pół- nocno-wschodniej cz ęści obszaru arkusza, jest nieczynna. 5 III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Tucze przedstawiono na podstawie arkusza Tucze Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami (Kurzawa 2002). Omawiany obszar znajduje si ę na Ni Ŝu Polskim, w obr ębie niecki szczeci ńskiej