BULGARCAYA TÜRKÇEDEN VE TÜRKLERDEN GEÇEN SÖZCÜKLER Bulgaristan'daki 500 y~ ll~ k Osmanl~~ egemenli~i ve Türk varl~~~, Bul- garcaya Türkçeden ve Türklerden çok say~ da kelimenin geçmesine yol aç- m~~, Bulgar dilini zenginle~tirmi~tir. Aradan ~~ ~~ 3 y~ l geçmesine ra~men Türkçeden ve Türklerden geçen sözcüklerin birço~u Bulgarcada varl~ klar~ n~~ korumu~tur. Bu belirlemeden hareketle bu tür kelimelerin say~s~ n~~ saptamak ama- c~ yla Bulgar Bilimleri Akademisi'ne ba~l~~ Bulgar Dili Enstitüsü taraf~ ndan 1982'de Sofya'da yay~ nlanan "Bulgar Dilindeki Yabanc~~ Kelimeler Sözlü~ü" (Reçnik na Çujdite Dumi v B~ lgarskiya Ezik) ve Sofya'da Bilim ve Kültür Yay~ nlanndan "Bularca Sözlük"ün (B~ lgarski T~ lkoven Reçnik) üçüncü bask~s~~ taranm~~, 2557 sözcük saptanm~~~ ve bu derlemede alfabe- tik olarak yer alm~~ t~ r. Bu derlememizdeki kelimelerin ço~unlu~unu Türkçe sözcükler te~kil etmektedir. Bunlar aras~ nda bir k~ s~ m bugünkü Türkçede kullan~ lmamak- tad~ r. Di~er yandan derlememizde yer alan ba~ta Arapça ve Farsça olmak üzere di~er yabanc~~ dillerdeki sözcüklerin Türkler arac~ l~~~yla Bulgarcaya intikal etti~i anla~~ lmaktad~ r. "Bulgarcaya Türkçeden ve Türklerden geçen sözcükler" ba~l~~~ n~~ ta~~- yan bu derlememiz, Bulgaristan'daki Türk varl~~~~ üzerinde yap~ lacak ara~- t~ rmalarda yararlan~ lmak üzere haz~ rlanm~~t~ r. Prof. Dr. Ya~ar Yücel Belleten C. L V, 34 A Aguvam I. A~a, 2. A~al ~ k yapmak Aaza : Aza Ahçi-Ba~iya Ahç~ ba~i Aba : Aba Ahçiya Ahç~~ Abacil~ k : Abac~ l ~ k Ahçiynitsa Ahç~~ (Kad~ n ahç~ ) Abacistvo : Abac~ l ~ k zanaat ~~ Ahç~ l~ k Abaciya : Abac~~ Ahçiyski Ahmak Ahmak Abdal : Aptal Ahmald~ k Ahmakl~ k Abdest : Aptes Ahbap Abonos : Abanoz Ahpap(in) Abra~~: Abra~; 1. At için; derisinde Ahtar(in) Aktar, Attar, (Bakkal, De- ba~ka renk olan, 2. ~ nsan mircilik gibi ticaretle u~ra- ~an) için; derisinde leke olan Ajder Ejder Acaib : Acaip Akçe Acamil~ k : Acemilik Akçe Ak~ l Ak~ l Acamiya : Acemi Acamiyski : Acemi Ak~ lliya Ak~ ll~~ Acam~ystovo : Acemi Ak~ ntiya : Ak ~ nt~~ Aceba : Acaba Akran : Akran (Ya~~ t) Acedisvam : Ac~ mak Ak~am : Ak~am Acem : Acem Aktarma : Aktarma Acem-Pilaf : Acem pilav~~ Aktarmaciya : Aktarmac~~ Acemin : Acem Alaba~~: Alaba~~ Aç~ göz : Aç~ kgöz Alaca : Alaca Açik : Aç~ k Alacak : Alacak Ada :Ada Alafranga : Alafranga Adaml~ k : Adaml~ k; ~~ . ~ nsanl ~ k, 2. Alalem : Alalem, Allah allem (Allah Türk evlerinde erkeklere ay- bilir) r~ lm ~~~ bölüm Alaman : Alamana (Bir bal~ k a~~~ çe~i- Ada~~: Ada~~ di) Adet : Adet Alamana : Alamana (Palamut a~~ ) Aferim : Aferin Ala.~a : Ala~a Af~ zka : Haf~ zka (Bir çe~it erik) Ala~~ k-Ala~ik: Al~~~ k Af~on : Afyon Ala~tisvam-Ala~tisam : Al~~ mak Af~onliya : Afyonlu Alat : Alat (Alet) Afuz Ali : Haf~ zali (Bir çe~it üzüm) Alaturka : Alaturka Aga :A~a Alay : Alay Agalar : A~alar Alayka : Halay~ k Agalarstvo A~alar, 2. Arkada~l~ k, Alen : Al (K~ rm~ z~ ) Dostluk Alest : Al (K~ rm~ z~ , at için kullan~ - Agal~ k : A~al~ k l~ r ) Aga~etin : A~a Al~~-Veri~~ : Al~~veri~~ Agda : A~da Al~~~ k : Al~~~ k Ag~ l : A~~ l Al~~tisvam : Al~~ mak Ag~ rl~ k : A~~ rl~ k Ali : Ali (Yüksek) BULGARCAYA GEÇEN SÖZCÜKLER 53 Allah-Alah : Allah A~ar : A~ar (Bir çe~it vergi) Ak~l& : Alt~ l~ k A~ik : A~~ k; t. Genellikle koyunla- Alt~n : Alt~ n r~ n arka bacaklanndaki bir Ama : Ama kemik, 2. bu kemikle oyna- Aman : Aman nan oyun Amanet : Emanet A~ik : A~~k; 1. A~k türküleri söyle- Amber : Amber yen, 2. Sevgili Amerikan : Amerikan A~ikere : A~ikâre (A~ikâr) Anadol : Anadol (Anadolu) A~kolsun : A~kolsun Anadolets Anadol (Anadolulu) A~ladisvam-A~ladisam : A~~lamak Anadolluk : Anadoluluk A~lama : A~lama Anason : Anason A~ure : A~ure Ancak : Ancak At :At Angariya : Angarya At-Megdan : At meydan~~ Anteriya : Entari At-Pazar : At pazan Antika : Antika Atik : Atik Apsana : Hapisane Atlas : Atlas (Bir çe~it ipekli ku- Araba : Araba ma~) Arabac~ l~ k : Arabac~~ (Arabac~ l~ k) Atliya : Atl~~ Arabac~ya : Arabac~~ Atmaca : Atmaca Arabiya : Harabi (Da~~n~ k adam) Avanta : Avanta Aral~ k : Aral~ k Avantaciya : Avantac~~ Arantiya : Aranti (Tabaklanm~~~ yün) Avc~ l~k : Avc~ l~ k Arapin : Arap Avciya : Avc~~ Arbala : Farbala Aver(in) : Havan Ard~ç : Ard~ ç Ayanin : Ayan; I. ~leri gelen ki~i, 2. Argavan : Erguvan Vali yard~ mc~s~~ Ar~§ : An~~ (Araba çatla~~ ) Ayar : Ayar Ark : Ark Ayg~r : Ayg~ r Arkada~~ : Arkada~~ Ayl~k : Ayl~ k (Maa~) Armagan : Arma~an Ayl~ kçiya : Ayl~ kç~~ Arnaut(in) : Arnavut Aylyak : Aylak Arpa : Arpa Aynaciya : Aynac~~ Arpac~k : Arpac~ k so~an~~ Aynaliya : Aynal~~ Ars~z(in) : Ars~ z Ayol : Ayol Arslan : Arslan Ayran-Ayryan: Ayran Ar~in : Ar~~ n Ayvaniya : Ayvan (Ayva, veya san k~ r- Art~k : Art~ k m~z~~renkli bir çe~it k~~~ el- mas~ ). Art~k : Art~ k (Arta kalan) Arzaval : Arzuhal Azdisvam : Azmak ~ As~l : As~ l Azg~n Azg n Asker : Asker Azl~k A~~zl~ k Askerlik : Askerlik Azmak Azmak Aslan : Aslan Asl~~ : Asl~~ B Asma : Asma Astarciya : Astarc~~ Baana : Ba~an, (Ölü do~an kuzu- Astragan : Astragan nun derisi) 532 YA~AR YÜCEL Baba : Baba Balaban : Balaban, (iri insan veya Baba-Halr~~ : Baba Hakk~~ (Ba~l~k paras~ ) hayvan) Babacan : Babacan Balama : Aptal Babait(in) : Babayigit Bald~r : Bald~r Babaitlik : Babayigitlik Bald~ran : Bald~ran Babal~k : Babal~ k Bald~ za : Bald~ z Babanka : Babacan Balimez : Balimez (Eskiden kullan~lan Babayistvo -Babayitski : Babayigitlik büyük çapl~~ bir top çe~idi) Babayka : Baba Balka : Bal kaba~~~ Babayko : Baba Balkan : Balkan; I. Da~, 2. Ya~l~~ Baca : Baca da~, 3. Balkanite olarak Bacak : Bacak kullan~ld~ g~nda, a) Balkan Bacanak : Bacanak yar~madas~ , b) Balkan yar~- Baç : Baç (Bir yerle~im bölgesine madas~ndaki devletler ve getirilen mallardan al~nan uluslar vergi) Balkanciya : Balkanc~~ (Da~da ya~ayan Badana : Badana kimse) Badanosvam : Badana yapmak Balsara : Bals~ra (bir çe~it hastal~k) Bade : Badi (ördek yavrusu) Balsucuk : Balsucuk Badem : Badem Baltaciya : Baltac~~ Badeva, Badi (H)ava : Badava (Bedava) Baltal~k : Baltal~k Bad~n, Bad~m: Badya (Tahta su kab~ ) Baltiya : Balta Ba~lama : Ba~lama Bamba~ka : Bamba~ka Bahar : Bahar Bamtel : Bamteli (alt dudak alt~nda Bahça : Bahçe b~rak~lan sakal) Bahçavan : Bahç~ van Bamya : Bamya Bahçavan(c)l~k: Bahç~ vanl~ k Banker : Banker Bahçavanciya: Bahç~ van Barabar : Beraber Bahtliya : Bahtl~~ Baraçest : Barak (K~ll~) Bair : Bay~ r Barak : Barak (K~ll~) Küçük köpek Bakal(in) : Bakkal Bara~tisvam : Ban~mak Bakal~m : Bakal~m Barbut : Barbut (Zarla oynanan bir Bakall~k : Bakkall~k çe~it kumar oyunu) Bakaliya Bakkaliye Bardak : Bardak Bakalnitsa : Bakkal Dükkan~~ Bardakça ve Bardakira : Bardak Erigi Bakam : Bakkam r. Siyah veya k~r- Barem : Bari (Hiç de~ilse) m~z~~ boya yap~ m~nda kulla- Barhana : Barhane n~ lan bir a~aç çe~idi, 2. Aç~ k Barut : Barut k~rm~ z~~ renkli boya Barutarnitsa : Barut fabrikas~~ Bakatya : Bakmak Barutçiya : Barutçu Bak~r : Bak~ r Barutnitsa : Barut f~ ç~ s~~ Bak~ rciya : Bak~rc~~ Bas : Bahs, Bahis Bak~rciystvo : Bak ~ rc~ l~k zanaat~~ Basamak : Basamak Bakiya, Bakü: Bakiye Basiram se : Bahse tutu~mak Bakla : Bakla Basma : Basma (Bir çe~it ince pamuk- Baklava : Baklava lu kuma~) Bakraç : Bakraç Basma-tütün: Basma tütün Bak~i~~: Bah~i~~ Basmac~ya : Basmac~~ BULGARCAYA GEÇEN SÖZCÜKLER 533 Bastisvam : Basmak n ~ n s~ rt~ ndan al~ nan et Ba~~: Ba~~ Belaliya : Belal~~ Ba~~bozuk : ba~~ bozuk Beledie : Belediye Ba~i : Ba~ç~~ Belekçie : Bilek Ba~ka : Ba~ka Belenznitsi : Kelepçe Ba~ladisvam : Ba~lamak Belezitsi : Bilezik Ba~l~ k : Ba~l~ k Belgiya : Belgi; 1. Duvara boya ile ya- Basmak : Basmak (Alçak, günlük ka- p~ lan i~aret, 2. Çizgi d~ n ayakkab~ s~ ) Belki (m) : Belki Batak : Batak Belya ve Bela: Bela Batakçil~ k : Batakç~ l~ k Bendisman-Bendisam : Be~enmek Batakçiya : Batakç~~ (Borçlar~ n~~ ödeme- Benka : Ben, Benek (Vücuttaki ben) yen kimse) Bent : Bent; (Suyun yönünü de~i~- Batakçiystvo : Batakç~ l ~ k tirmek veya suyu kesmek için Batakl~ k : Batakl~ k yap~ lan engel) Berat Berat Batal : Battal, Bat~ l Batlan : Batlan; 1. Pelikan, 2. A~la- Berbane Berbathane; ~ . Berbat yer, 2. Pislik yan bebek Baya : Baya~~~ (Epey, çok) Berbat Berbat Bayat : Bayat Berber(in) : Berber Bayg~ n : Bayg~ n Bereket : Bereket Bayg~ nl~ k : Bayg~ nl~ k Bereketliya : Bereketli Besleme : Besleme Bay~ ldisam : Bay~ lmak Bayk~~~: Bayku~~ Be~~ Be~~ (Genellikle zarla oyna- Bayrak : Bayrak nan bir çe~it oyun) Be~ik Bayraktar : Bayraktar Be~ik Be~lik ~ Bayram : Bayram Be lik Bet Bet Baz-Baya : Basbaya~~~ Beter Beter Bazikeret : Baz~~ kere Bey Bey Bazirgyan(in): Bazirgan (Bezirgan), Tüccar Becerdisvam, Becerdisam : Becermek Beylerbey Beylerbeyi Beg : Bey Beylik Beylik Begendisvam- Begendisam : Begenmek Beyof Beye ait olan Beglerbeg : Beylerbeyi Beyski I. Beye ait olan, 2. Zenginlik Beglik : Beylik içinde geçen tasas~ z hayat Beglikçiya : Beylikçi (Koyun vergisi alan Beyuvam : ~ . Beylik yapmak, 2. Bey gibi ki~i) ya~amak Begli~ki : 1. Beye ait olan, 2. Topluma Bezbeli Besbelli ait olan, sahipsiz ~ey. Bezir Bezir Begovitsa : Bey'in kar~ s~~ Bezisten Bezesten Bekçiya : Bekçi Biça Biçmek Bekleme : Bekleme Biçen Biçmek (Odunu tahta haline Bekriya : Bekri getirmek için biçmek) Bekyar(in) : Bekar Biçimsiz : Biçimsiz Bekyarl~ k : Bekarl~ k Biçkiciynitsa : B~ çk~ c~~ (B~ çk~~ yap~ lan yer) Beicyarski : Bekara ait Biçkiya B~ çk~ ; 1. A~aç ve tahta kes- Bekyarstvo : Bekar hayat~~ mede kullan~ lan büyük teste- Bel : Bel; 1. Kazmak, 2. Hayva- re. 2. B~ çk~c~~ 534 YASAR YÜCEL Biçme : Biçme Borçliya : Borçlu Bilbül-Bülbül: Bülbül Borsa : Borsa Bile ve Bilya : Bile Borsuk : Porsuk Bilgiya : Bile~i (Bileme aleti) Bostan : Bostan Bilük-Ba~~ya : Bölük ba~~~ Bostancil~ k : Bostanc~ l~ k