2008-2009 architectuur theater dans muziek 2008-2009 BLAUWE ZAAL deSingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen I SOLISTI DEL VENTO ma vr 10 19 uur / za 16 19 uur OLV. IVAN MEYLEMANS & www.desingel.be [email protected] MUZIEKTHEATER TRANSPARANT T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00 L’ESPRIT MESSIAEN ZA 6 DEC 2008 ISM. KONINKLIJK CONSERVATORIUM ANTWERPEN VAN DE ARTEsis HOGEschOOL deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors 2008-2009 VAN MESSIAEN NAAR LIGETI za 6 dec 2008 I Solisti del Vento olv. Ivan Meylemans & Muziektheater Transparant WO 25 MRT 2009 AskO & SchÖNBERG ENSEMBLE OLV. REINBERT DE LEEUW WO 1 APR 2009 PROMETHEUS ENSEMBLE OLV. ETIENNE SIEBENS ZA 16 MEI 2009 ICTUS, KRYPTOS KWARTET & LAUREATEN VAN DE MUZIEkkAPEL KONINGIN ELisABETH OLV. GEORGES-ELIE OcTORS inleiding door Jelle Dierckx, 17 uur, Foyer De Kunsthaven begin 18 uur Rode Zaal pauze 1 19.00 uur deel 2 19.30 uur Blauwe Zaal korte onderbreking 19.50 uur deel 3 20.00 uur Rode Zaal pauze 2 20.55 uur deel 4 21.15 uur Blauwe Zaal einde omstreeks 21.40 uur teksten programmaboekje Jelle Dierickx, Stephan Weytjens coördinatie programmaboekje deSingel I SOLISTI DEL VENTO OLV. IVAN MEYLEMANS & MUZIEKTHEATER TRANSPARANT L’ESPRIT MESSIAEN 18 UUR RODE ZAAL Harawi LIEDEREN (1945) Lien Haegeman mezzo Johan Bossers piano Caroline Petrick regie Viviane Coubergs kostuum Veerle Francke productieleiding Robby Cluytens techniek PAUZE 1 19.30 UUR BLAUWE ZAAL LE MERLE NOIR voor dwarsfluit EN PIANO (1952) OiseauX EXotiQUES voor PIANO EN ENSEMBLE (1956) gelieve uw GSM uit te schakelen I Solisti del Vento olv. Ivan Meylemans Frank Hendrickx dwarsfluit Jan Michiels piano De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be KORTE ONDERBREKING Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. 20 UUR RODE ZAAL Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … Quatuor POUR LA FIN DU TEMPS (1941) reageer betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. & win Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Vlad Weverbergh klarinet Guido De Neve viool Jan Sciffer cello Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Luc Van Hove piano Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, PAUZE 2 Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be 21.15 UUR BLAUWE ZAAL ET EXspecto resurrectionem mortuorum (1964) foyer de kunsthaven open vanaf 16.30 uur I Solisti del Vento & Studenten Conservatorium Antwerpen olv. kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór 17.15 uur Ivan Meylemans broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens pauzes Hotel Ramada Plaza Antwerp (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING) Restaurant HUGO’s at Ramada Plaza Antwerp open van 18.30 tot 22.30 uur Gozo-bar coproductie I Solisti del Vento, Muziektheater Transparant, open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur deSingel ism. Koninklijk Conservatorium Antwerpen van de deSingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw toegangsticket Artesis Hogeschool Ace McCarron overkoepelend lichtconcept OLIVIER MESSIAEN, EEN BIOGRAFISCHE NOTA Olivier Messiaen (1908-1992) : organist, ornitholoog, ongelooflijk begaafd januari 1941. Datzelfde jaar nog werd Messiaen vrijgelaten en nam hij de en net zo katholiek gelovig. Een uitstekend pedagoog. En componist, functie van harmonieleraar aan het Parijse conservatorium op zich. natuurlijk. Als een bouwheer met klanken. Zijn moeder, de dichteres Cécile Van 1943 tot 1947 gaf hij privélessen analyse en compositie in het huis van Sauvage, schreef verzen voor hem terwijl hij in de baarmoeder vertoefde Guy-Bernard Delapierre. Daarna werd hij officieel docent analyse - wat (“O mon fils, je tiendrai ta tête dans ma main ...”). Uiteindelijk zou hij één van ook muziekfilosofie inhield. Deze sessies zijn wereldberoemd geworden de markantste figuren uit de naoorlogse muziekgeschiedenis worden. doordat de leerlingen later de loop van de muziekgeschiedenis zouden Op achtjarige leeftijd had hij zichzelf piano geleerd en schreef hij al kleine veranderen. Onder de studenten bevonden zich Pierre Boulez, Makoto canons. Tussen zijn zevende en tiende vroeg hij als kerstmisgeschenk de Shinohara, Iannis Xenakis, Tristan Murail, Karlheinz Stockhausen en Karel partituren van onder andere Mozarts ‘Don Giovanni’, Glucks ‘Orfeo’ en Goeyvaerts. Boulez schreef omtrent Messiaen als docent: “Hij leerde ons Wagners ‘Die Walküre’. Beslissend volgens Messiaen zelf was de parti- om ons heen te kijken en te begrijpen dat alles muziek kan worden.” Net tuur van Debussy’s ‘Pelléas et Mélisande’ die hij kreeg van zijn jeugdle- als Schönberg wou Messiaen immers niet zijn eigen techniek opdringen, raar harmonie Jehan de Gibon. “Het was een revelatie, een donderslag”. maar wou hij mogelijkheden bieden opdat iedere leerling zijn eigen ding Het dramatische, ingebed in een soort van religieus-mystieke sfeer, zou verder zou kunnen ontwikkelen. Daartoe gaf hij zowel les in Griekse metra, ook kenmerkend worden voor het meeste van Messiaens werk. Na zijn Hindoeritmes, de kwartetten van Beethoven als werken van de Tweede studies aan het Conservatoire National in Parijs - bij onder anderen Paul Weense School. Dukas voor compositie, Marcel Dupré voor piano, orgel en slagwerk en Tussendoor bleef Messiaen zijn eigen passie verder beoefenen: het note- Maurice Emmanuel voor muziekgeschiedenis - werd hij in 1931 tot orga- ren van vogelgezang. Daartoe reisde hij de hele wereld rond. De zang van nist benoemd van de Parijse St.-Trinitékerk. Deze post zou hij tot zijn dood de vogels, de bemiddelaars tussen hemel en aarde, komt als een soort plichtsbewust blijven vervullen. Leitmotiv terug doorheen zijn hele oeuvre. Dit oeuvre zou nog tijdens het Het feit dat Messiaen organist was, is van niet gering belang. Hij was een leven van Messiaen wereldwijde erkenning krijgen. uitvoerend musicus die een groot deel van zijn tijd besteedde aan het in- oefenen van nieuwe werken. De rest van de tijd ging naar het componeren en het lesgeven. Daarnaast vond hij nog tijd om een aantal geschriften na te laten. ‘Technique de mon langage musical’ is wellicht het belangrijkste. Met zijn 23 jaar was Messiaen in 1931 de jongste ‘organiste titulaire’. Het spreekt voor zich dat vele van zijn eigen composities uit deze periode zich op het orgel zullen richten. Het duurde niet lang of er kwamen mensen uit de ganse wereld luisteren naar zijn zondagimprovisaties. In 1936 werd hij daarbovenop leraar prima vista aan de Ecole Normale de Musique en leraar orgel en improvisatie aan de Schola Cantorum. Drie jaar later werd Messiaen gemobiliseerd en een jaar later werd hij gevangengenomen. Terwijl hij in krijgsgevangenschap was in kamp Stalag VIII in het Silezische Görlitz in Polen, componeerde hij ‘Quatuor pour la fin du temps’. Samen met drie medegevangenen - de cellist Etienne Pasquier, een violist en een klarinettist - voerde hij dit werk uit op een gammele piano en in een ijskoude zaal gevuld met vijfduizend medegevangenen; we schrijven 15 MESSIAENS MUZIKALE IDIOOM Voor Messiaen was ritme het belangrijkste muzikale element. En daarmee bedoelde hij niet de mechanische regelmaat die zovele westerse muziek kenmerkt. Hij werkte juist met een a-metrisch ritme (niet onmiddellijk eigen aan de maat) en met een additieve techniek (starten van een basis- waarde waaraan waarden worden toegevoegd). Inspiratie hiervoor deed hij op bij oud-Griekse metra, hindoeritmes, middeleeuwse ritmestructuren en ritmes in de muziek van Debussy en Stravinsky. Deze bestaande gegevens combineerde hij met eigen bevindingen. De be- langrijkste zijn wellicht de uitwerking van de begrippen ‘rythme non rétro- gradable’ en de ‘valeur ajoutée’. Het eerste staat voor een ritme waarvan het omgekeerde (de kreeft) identiek is aan het origineel. Het tweede staat letterlijk voor een waarde die toegevoegd wordt aan een element van een ritmisch motief, meestal met een punt of een sterretje aangeduid. Hier- door wordt het ritme doorbroken en wordt het extra levendig. Op harmonisch gebied is Messiaen uitgegaan van de tonaliteit van Debussy om aldus een eigen stelsel van modi aan te wenden, aangevuld met seriële principes. Messiaens persoonlijke harmonische stijl is juist ge- legen in de combinatie van tonaliteit, atonaliteit, modaliteit en serialisme. De kern van dit alles zijn de ‘modes à transpositions limitées’. Elk van die modi heeft, zoals gesteld in de benaming, een beperkt aantal transpo- sitiemogelijkheden. Dit wil eenvoudig uitgelegd zeggen dat je maar een paar kleurwisselingen kan hebben en al snel terug bij een al gekende kleur terugkomt. Bijvoorbeeld de modus c-d-e-fis-gis-ais-c heeft slechts twee transpositie-mogelijkheden, namelijk cis-dis-f-g-a-b-cis, en de oorspronke- lijke verschijningsvorm. Messiaen maakte in zijn composities vanzelfspre- kend vaak gebruik van verschillende modi tegelijkertijd, dus van polymo- daliteit. Messiaen heeft tevens voor zichzelf een ‘langage communicable’ opge- steld, een klanksymboliek opgebouwd rond de letters van woorden van Olivier Messiaen als organist in de Eglise de la Trinité, Parijs, 1931. de Franse taal, die elk een eigen toonhoogte, register en duurwaarde kregen. Deze paste hij heel vrij toe, enkel op sleutelwoorden zoals Dieu, être, savoir, ... Men kan dit compositorisch principe een nazaat van het Wagneriaanse Leitmotiv noemen. Volgens Messiaen was muziek naast ritme ook kleur. Hij legde dan ook timbres die Messiaen in zijn grote werken combineerde, getuigen veelal synesthetische banden. Sommige timbres en harmonieën roepen be- van praal en sensualiteit, een gegeven dat bepaalde ‘vrome katholieke paalde kleuren of bepaalde substanties op, bijvoorbeeld zand of steen. De toehoorders’ niet altijd konden waarderen. HARAWI LIEDEREN (1945) I. La ville qui dormait, toi II. Bonjour toi, colombe verte III. Montagnes IV. Doundou tchi V. L’amour de Piroutcha VI. Répétition planétaire VII. Adieu VIII. Sylabes IX. L’escalier redit, gestes du soleil X. Amour oiseau d’étoile XI. Katchikatchi les étoiles XII. Dans le noir Olivier Messiaen schreef zijn ‘Harawi, chants d’amour et de mort’ in 1945.