HAMDULLAH SUPHİ TANRlÖVER'İN DİN EGİTİMİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ •• •• ılı Veli OZTURK HAMDULLAH SUPHI TANRIOVER'S VIEWS ON RELIGIOUS EDUCATION . This article deals with Hamdullah Suphi Tanrıöver's and the policies implemented by him. Tanrıöver, a parliment meınber. Minister of Education nınbassadar and the president of Türk Ocakları !ived through ref~rm moveınents of Iate Ottoınan period and Republican Turkey, and servcd in influential positions. · The period between 1920-1960 is iınportant not only in terıns of political history of the Rebublic but also in terms of religious education policies. The policies religious education in Republician Turkey was shaped under the influences of the relation bet»'eeiı, rcligion and state, religion and politics, and religion and society: ~ın the years between 1920-1926 when Tanrıöver was in the Turkish Grantl National Assembly and served as the Minister of National Eelucution important decision concerning the religious education were laken. The decisions tÖ open lhe Imarn-Khatip Scholars and Divinity Faculty in accordance with the unitary Eelucution Act has been discussed in the National Assembly in this period. Although TAnrıöver and the Minister of Eduerition Şükrü Saraçoğlu supported the proposal by the MP' s with ma dr asa background tooper Imarn-Khatip High School s and to allow graduates to enter lhe Divinity Faculty the motion failed to be implemented. The view, defended by Vasıf Çınar, forıner Minister of Education, that the Imam~Khatip schools are occupational schools and the graduates could not enter the Divinity Faculties inteneleel for the high schools graduates, prevailed and Imam-Klıntip High Schools were nol open by the following governments. For this renson the Imam-Khatip schools were closed in 1930 and Divinity Faculty in 1933 followed. In 1926 Tanrıöver had already said: "High School graduates do not choose the Divinity Faculty and they will not to do so either. If wc follow the same course of action for five more years, there would not be aİ1y student for the Divinity." In this speech Tanrıöver predicted the closure of the Divinity faculty and Imam-Khatip schools, and during the cra of multi-party democracy he was also influentral in shaping religious education policies of peoples Republic Party and in reopening of schools. In short, Tanrıöver is one of the religious most important political figure in Republican period developments in religious education. • Yard. Doç. Dr., DEÜ İliihiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. H SUPHİ TANRIOVER 'İN DİN EGİTİMİNE İLİSKİN GORüSLERİ Kcy Tcrms: Re1igious Educatioıı, Unitary Educatioıı, Act, Imum-Klıatip Schools Divinity Faculty, Ministry of National Educatioıı, Miııistry of Religion and Endowmen~s, Directorate of Religious Affairs, Religion Courses, Madrasa. *** ''Lise/erden çıkan/ar, İlahiyat şubesine gitmiyorlar ve gitmeyeceklerdir. Beş sene aynı vaziyeti muhafaza ediniz, İlahiyat şubenizin talebesi kalmaz. " H.S. Tanrıöver Biı yazıda, Hamdullah Suphi Tanrıöver'in din . eğitimin4ı bazı sorunlarının tespit ve çözümüne yönelik olarak I. TBMM hükümetleri ·' döneminde, Cumhuriyet'in ilk yıllarında ve çok partili demokratik sisteme geçiş döneminde öne sürdüğü görüşler incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılacaktır. Söz konusu görüşleri incelemeye ve değerlendinneye geçmeden önce, Hamdullalı Suphi Tanrıöver'in kim olduğunu, bu makalenin hangi amaçlarla yazıldığını ve din eğitimi tarihi alanına ne gibi katkılarda bulunacağını açıklanmk yararlı olacaktır. 1885-1966 yı~ları arasmda· yaşamış olan H. Suphi Tanrıöver, ünlü bir hatip, önemli bir devlet, siyaset ve dava adamı olarak bilinmekl;edir. 1 1913 'te, II. Meşrutiyet döneminin önemli derneklerinden biri olan Türk Ocakları 'nm reisliği görevine getirilen H. Suphi Tanrıöver, Türk ınilliyetçiliği düşüncesini devletin resmi ideolojisi haline getirnıeye çalışan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin iktidar tekelini ele geçirdiği 1913-1918 yıllarıarasmda İttihatçı H. Suphi Tanrıöver'in hayatına pek çok ansiklopedide yer verilmiştir. Bazı ömekler için bkz. TiirkAnsiklopedisi, MEB Yay., Ankara 1981, C. 30, s. 386-387;AnaBritamıica, C. 20, s. 383-384; Yeni Türk Ansiklopedisi, Ötüken Yay., İstanbul 1985, C. 10, s. 3953. Taımöver'iıi hayatı ve dünya görüşü ile ilgili olarak bkz. H. Suphi Taıırıöver, Dağ Yolu ve Gi.inebakaııdan Seçmeler, Haz. M. Necati Sepetçioğlu, M.E. Bas., İstanbul 1971, s. I-XIV. Tanrıöver'in amları için bkz. Mustafa Baydar, H. Suplıi Tannöver ve Am/arı, Ankara 1969. Tanrıöver'in İstanbul Meclis-i Mebusanı'nda, TBMM'de ve Türk Ocaklarında yaptığı önemli konuşmalar için bkz. H. Suplıi Tanrıöver, Dağ Yolu, Türk Ocakları Hars Heyeti Neşriyatı, Ankara 1928. Tanrıöver'in Hakimiyet-i Milliye'de ve diğer gazetelerde çıkaıı yazılarını toplamaya çalışıyorum. B u belgeler ışığında H. Suphi Tanrıöver'in "eğitim ve din eğitimi görüşleri" isimli bir çalışma taratiınızdan yapılacaktır. 198 Yard Doç. D1: Veli OZIVRK yönetimin hazırladığı toplumsal v.e kültürel d~ğişim programını uygulamak için çalıştı. 1918-1920 yılları arasinda Türk . Ocağı Reisi olarak Milll Mücadele hareketini başlatmak amacıyla gerçekleştirilen Kuvay-ı Milliye örgütlenmesine destek verenH. Suphi Tanrıöver, 23 Nisan 1920'de toplanan Büyük Millet Meclisi'ne Antalya milletvekili olarak. katıldı ve ilk Maarif Vekili'Rıza Nur'dan sonra MaarifVekilliği görevine seçildi. IL ve III. dönem TBMM'ne CHP milletvekili olarak giren H.. Suphi Tanrıöver, 1925 yılında ikinci defa Maarif · Vekili oldu. 1931 yılında Türk Ocakları'nın kapatılmasından sonra Berlin Büyükelçiliği görevine. atanan Tanrıöver, bu görevi 1944 yılına kadar sürdürdü ve 1945 'te yeniden CHP. milletvekili seçilerek TBMM'negeri döndi.i. II. Dünya Savaşı'ndan sonra oluşan dış ve iç siyasi şartiar nedeniyle çok partili deİnokratik sisteme geçme kararı veren İs,met İnönü .liderliğindeki CHP ,iktidarı, ' 24 yıldan .. beri liderl~rinin emirleri doğnıltusunda yönetilen CHP'nin programını ve tüzügünü çok partili de~okratik sisteme uygını hale geti.qnek içiiı I 94 7' de. CHP VII. Kunıltayı ;m topladı. Kumitay öncesinde ve Kuhıltay sürecinde çok partili demokratik sistem, laiklik ve din eğitimi. konularında görÜşlerini açıklayan Tanrıöver, tutarlı, şümullü ve cesur konuşmalarındmı dolayı radikal laiklik görüşünü savunan· CHP milletvekilleri tarafından. eleştiritmesine ·rağmen Şemsettin Günaltay Hükümeti'nin izlediğ~. din eğitimi politikasının belirlemnesinde önemli .rol oynadı. 1950-1957 yılları arasında DP milletvekili olarak görev ' ' . ' . ' yapan Tanrıöver, Türk Oc~kları'nı yeniden. açmak için çalış~nalar. yaptı. 1950'den sonra eski popi.'ılaritesiiıi kaybeden Tanrıöver, 1957'de Hürriyet Partisi'ne ge.çti. Aynı yılda yapılan milletvekilliği seçinılerini kaybeden Tanrı över, aktif politikayı bıraktı. Görüldüğü gibi Tanrıöver, Cumhuriyet dönemi örgün ve .yaygın din eğitimi' sistemlerinin oluşumunda belirleyici etkileri bulunan II. Meşnıtiyet, I. TBMM hükümetleri, Cmnhuriyetin . ilk .. yılları, tek ve çok .partili rejim ' . ' . '' ' .ı dönemlerinde Türk Ocakları Reisi, milletvekili, Maarif Vekili ve büyük elçi olarak görev yapmıştır. Bu nedenle hayatı ve görüşleri, XX. yüzyıl Türk devlet ve topluni hayatı ile büyük ölçüd~. özdeşleşen Tanrıöver'in. di.n eğitimine ilişkin· görüşlerini iıwelemek ve Cumhuriyet dönemi ·din eğitimini 1 • • ' • tarim geliş~mi çerçevesinde değerlendinnek istedim. ' ' . '. ' . Osni.anlı Devleti'nin yenileşme dönemi olarak adlandırılan XVIII - . XIX .. yüzyıllar arasında gerçekleştirilen .eğitiın reforınları, geleneksel eğitim 199 H. SUPHİ TANRIOVER 'İN DİN EGİTİN!İNE İLİSKİN GOROSlERİ sisteminin· merkezinde btllunan medreselerin ıslahııia yönelik Çalışmalarla birlikte yürütülemediği ·için, solı iki yüzyıllık · modenıleşme tarihimizin en önemli tartişılıa:' koiıularından .·biri de din eğitin1i' olmuştur. Söz konusu tartış'ıtıalarda · öiie sürülen görüşler; ·laik eğitim· sistemi doğrultusunda ·din eğitiıİıi sorunlarl11ı çÖzmeye çalışaıı siyasi iktidarlar, ilim· adamları; eğitim ve din eğitimi bürokratlarHara:fmdaıı kullaiıılaır önemli bir kaynaktır. Din eğitimi tarihi alanında yapılan ·· bilii'nsel : çalışınaların s'ayısı ·çoğaldıkça, bugün tartışılan bazı din 'eğitiini sönııilarıiıın ortaya yeni 'çıkaıi sorunlar olmadığı; hatta bu sotimlarıii çözüıiıüıie yönelik olarak ütetileiı görüşlerin pek de yeni dlniadıği ·anlaŞıiİı1aktjdit; . .. ; . ; ' '' ' . i " . '' : . ' i . Cumhuriyet döneıhi din eğitimi tarihin1iziıi oluşumuna katkıda bulunaıı pek çok 'bilhn;· siyase(v~ devlth adruhı vardir. Bu önemli şahsiyetlerden biri oıaıı· :H: s·uı)lu'·ra.ıırıöver, ·gtiiiümüz diii eğitinü biiimi ve din eğitimi tarihi ala.İılarııiın ariı'şhnna k9ıl.ularındaıı dlaıı Tevhid-i Tedrisat Kantııiu'nun yoiıiin:u; ve' uygt~lah'ıhlari, ilk.' ve' Ôita Öğretim 'kti'rumları prograıhlarıı1da yer alruı diı{eğitimi~ ve öğretin~i ile ilgili' cİerslet·iıi - öğretmen, progr~ıi,' yöıiten{ . ı ' . : J ' •• ' ' • • - • • ·' ' 1 • aıuaçıaı·ıa iU~ili :...: soru~ıları, örgün mestek1 din eğitinii kurumları olaıı medrese, İİıiain-Hatip 'Mektebf '\re DArulfiinihı ilahiyat 'Fakültesi'nin soriınları,' dini kolıularda tÖplÜmu aydınlatınak, ;yaygın din eğitini.i ve· din hizmetleri vennek aınacıyla' kurulaı1 Diyallet · İşleri • Başkanlığı' nıı1 sorunları, ..Türkiye·' de· ·ve deıi1okrks·i~ ·ile'·· )~onetiteıi devletlerde·' Iiiikİik uygulaınaları v~ din' eğitilni sistemleri ' gib'i · ön61nii konularda görüŞleriıli açıklaınış ve bu sdruiıların çÖzi.hnÜİıe yöneılk ichıatlaqn gerç'ekleştirilme sütedne fiilen katılmıştır., ' ; • :. ' ' '-·.; ' '': • • ; ' 1 ' •• 1 ' • ' •• ' ' ' • ' . •