PLAN RASPODELE FREKVENCIJA/LOKACIJA ZA TERESTRIČKE ANALOGNE FM I TV RADIODIFUZNE STANICE ZA TERITORIJU REPUBLIKE SRBIJE ("Sl. glasnik RS", br. 6/2006) I UVOD Postojeće stanje u oblasti radiodifuzije i neophodnost sprovođenja zakonske regulative za rešavanje zahteva korisnika za izdavanje dozvola za radiodifuzne stanice upućuje i na izbor metodologije u izradi Plana raspodele frekvencija/lokacija za terestričke analogne FM I TV radiodifuzne stanice za teritoriju Republike Srbije (Plan raspodele). Sigurno da bi najjednostavniji pristup u izradi Plana raspodele bio pristup "nulte opcije", tj. frekvencije/lokacije sadržane u Regionalnim sporazumima i nacionalni plan raspodele, bez opterećenja postojećim stanjem. Međutim, uzimajući u obzir činjenično stanje, Strategiju razvoja radiodifuzije u Republici Srbiji do 2013, kao i relevantne odredbe Zakona o radiodifuziji (ZoRD) i uložena materijalna sredstva korisnika koji su postupali po izdatim dokumentima Savezne uprave za radio-veze, Republičkog ministarstva za saobraćaj i veze i Saveznog ministarstva telekomunikacija, potrebno je pri izradi Plana raspodele prići na specifičan način. 1. Izrazi i njihovo značenje Izrazi korišćeni za potrebe ovog plana raspodele imaju sledeće značenje: - Plan raspodele: skup radio-frekvencija i/ili radio-frekvencijskih kanala, usvojen na utvrđen način i pod određenim uslovima, u cilju korišćenja za radiodifuziju u VHF i UHF opsezima, - radiodifuzija: oblik jednosmerne telekomunikacije namenjene velikom broju korisnika koji imaju odgovarajuće prijemne kapacitete, a ostvaruje se pomoću radio ili kablovskih mreža, - radiodifuzna služba: radiokomunikacijska služba čije emisije su namenjene za neposredan prijem od strane najšire javnosti. Ove emisije mogu uključiti prenos signala zvuka, televizijskog signala ili signala druge vrste, - radiodifuzna stanica: svaki predajnik sa pripadajućim antenskim sistemom, postavljen na jednoznačno određenom mestu koji emituje signale zvuka, slike i ostale relevantne signale u frekvencijskim opsezima namenjenim za terstričku radiodifuziju, i to: - zvučna radiodifuzija-radio (VHF opseg) - televizija (VHF: I i III opseg; UHF: IV i V opseg). Svaka radiodifuzna stanica je svojim emisionim parametrima i lokacijskim podacima u potpunosti definisana u tehničkom i geografskom smislu, - radio-frekvencija: osnovni fizički parametar elektromagnetnih talasa ili radio-talasa koji se slobodno prostiru kroz prostor i čije se vrednosti, po konvenciji, nalaze u opsegu od 9 kHz do 3.000 GHz (u daljem tekstu: frekvencija), - dodeljena frekvencija: centar radio-frekvencijskog opsega dodeljenog radio stanici, - radio-frekvencijski kanal: deo radio-frekvencijskog spektra namenjen da se koristi za emisiju, a koji može biti definisan pomoću dve određene granice, ili svojom centralnom frekvencijom i pridruženom širinom opsega, ili pomoću bilo kojeg ekvivalentnog pokazatelja, - dodeljeni frekvencijski opseg: frekvencijski opseg unutar kojeg je emisija stanice dozvoljena, čija je širina jednaka širini potrebnog opsega uvećanoj za dvostruku apsolutnu vrednost tolerancije frekvencije. Za neke službe koristi se i izraz "dodeljeni kanal", - frekvencijska dodela: ovlašćenje dato od administracije (nadležnog organa) za radio-stanicu da koristi radio-frekvenciju ili radio-frekvencijski kanal, pod specificiranim uslovima (geografske koordinate, nadmorska i efektivna visina lokacije, visina emisione antene iznad tla, dodeljena frekvencija, snaga predajnika, vrsta emisije, dobitak i dijagram zračenja antenskog sistema, polarizacija izračenog elektromagnetnog signala i slično), - zona pokrivanja: oblast unutar koje je jačina polja željenog predajnika jednaka ili veća od jačine upotrebljivog polja. Zona pokrivanja je određena samo specificiranim tehničkim uslovima, bez obzira na administrativne ili regulatorne aspekte, - zona servisa: deo zone pokrivanja unutar koje korisnik ima pravo da traži da se obezbedi dogovorena zaštita, - jačina upotrebljivog polja: minimalna jačina polja potrebna da se omogući željeni kvalitet prijema, pod specificiranim prijemnim uslovima, u prisustvu prirodnog i industrijskog šuma, kao i u prisustvu smetnji, bilo u postojećoj situaciji, ili kako je određeno Planom raspodele, - RF odnos zaštite: minimalna vrednost odnosa željenog i neželjenog signala, obično izražena u decibelima, na ulazu u prijemnik, određena pod utvrđenim uslovima tako da se na izlazu prijemnika postigne specificirani kvalitet prijema željenog signala, - štetna smetnja: smetnja koja ugrožava rad radio-navigacijske službe, ili druge službe bezbednosti, ili ozbiljno degradira, ometa, ili često prekida radiokomunikacijsku službu koja radi u skladu sa međunarodnim Pravilnikom o radiokomunikacijama, - koordinacija: proces dogovaranja oko korišćenja frekvencija i/ili radio-kanala radi efikasnijeg i racionalnijeg korišćenja frekvencija i u cilju eliminisanja štetnih smetnji. U procesu modifikovanja postojećih planova ili uvođenjem novih radiodifuznih stanica koordinacija je sastavni, često obavezujući, deo tog procesa, - efektivna izrečena snaga (ERP)-u posmatranom smeru: proizvod snage koja se dovodi anteni i dobitka antene u posmatranom smeru u odnosu na polutalasni dipol, - dobitak antene u odnosu na polutalasni dipol: odnos potrebne snage na ulazu u polutalasni dipol bez gubitaka i snage dovedene na ulaz date antene, obično izražen u decibelima, da bi obe antene proizvele, u posmatranom smeru, istu jačinu polja ili gustinu fluksa snage na istom rastojanju, - efektivna visina predajne antene: visina antene iznad prosečne visine terena između 3 i 15 kHz od predajne antene, u smeru prijemnika. Predpostavlja se da je visina prijemne antene 10 m iznad nivoa zemlje, - maksimalna efektivna visina predajne antene: najveća vrednost efektivne visine u datom pravcu za datu lokaciju i predajnu antenu, - talasnost terena: visinska razlika između vrednosti visina prevaziđenih za 90% i 10% na rastojanju od 10 do 50 km od predajne antene u smeru prijemne antene, - ugao prokrčenosti: ugao u prijemnoj tački između horizontalne linije i linije koja spaja najvišu prepreku u okviru rastojanja od 16 km u smeru predajne antene. 2. Uslovi za izradu Plana raspodele frekvencija/lokacija za terestričke analogne FM i TV radiodifuzne stanice za teritoriju Republike Srbije U izradi Plana raspodele se pošlo od sledećih uslova i principa: - stvoriti, u ograničenom frekvencijskom resursu, mogućnost optimalnog broja frekvencija/lokacija, koje će, u maksimalno mogućoj meri, zadovoljiti potrebe korisnika radiodifuznog spektra za pokrivanjem željene zone servisa, tj. teritorije republike, pokrajine, regiona i/ili lokalne teritorije, odnosno odgovarajućeg procenta stanovništva, radiodifuznim signalom, - obezbediti javni radiodifuzni servis sa optimalnim brojem frekvencija/lokacija koji će zadovoljiti uslov pokrivenosti stanovništva radiodifuznim signalom od najmanje 90%, - obezbediti komercijalni radiodifuzni servis sa optimalnim brojem frekvencija/lokacija koji će zadovoljiti uslov pokrivenosti stanovništva u mrežama nacionalnog, regionalnog i lokalnog karaktera radiodifuznim signalom od najmanje 60%, - omogućiti što većem broju budućih korisnika, kao i korisnika koji su posedovali odgovarajući dokument Saveznog ministarstva telekomunikacija, a njihove frekvencije/lokacije će se pojaviti na javnom konkursu, tehnički korektnu dodelu frekvencije na željenoj lokaciji. 3. Regulativna i tehnička osnova za izradu Plana raspodele Regulativna i tehnička osnova za izradu Plana raspodele, kao i postupak za modifikaciju, koordinaciju i notifikaciju frekvencija je sadržana u sledećim dokumentima: - Međunarodni Pravilnik o radiokomunikacijama - ITU, Ženeva, 2003, - Regionalni sporazum za Evropsku radiodifuznu zonu koji se odnosi na korišćenje frekvencija za radiodifuznu službu u VHF i UHF opsezima, Štokholm, 1961. (ST. 61), - Regionalni sporazum koji se odnosi na korišćenje opsega 87.5-108 MHz za FM zvučnu radiodifuziju, Ženeva, 1984. (GE 84), - Frekvencijski plan za televiziju, JRT, 1989, - Plan namene radio-frekvencijskih opsega Beograd, 2004. ("Službeni glasnik RS", broj 112/04) (Plan namene), - Zakon o telekomunikacijama ("Službeni glasnik RS", broj 44/03) (ZoT) - Zakon o radiodifuziji ("Službeni glasnik RS", br. 42/02, 97/04, 76/05 i 79/05) (ZoRD), - Pravilnik o tehničkim i eksploatacionim uslovima radiodifuznih stanica za emisije crno-bele televizije i televizije u boji ("Službeni list SFRJ", broj 8/78), - Pravilnik o radio stanicama koje se mogu postavljati u gradovima i naseljima gradskog karaktera ("Službeni list SFRJ", broj 9/83), - Pravilnik o tehničko-eksploatacionim uslovima radiodifuznih stanica za frekvencijski modulisane emisije ("Službeni list SFRJ", broj 57/75). Pri izradi Plana raspodele uzeti su u obzir dokumenti koje je Savezna uprava za radio veze i Savezno ministarstvo telekomunikacija izdalo korisnicima na osnovu: - Zakona o sistemima veza, - Konkursa Vlade za dodelu frekvencija na korišćenje, - Javnog oglasa za davanje dozvola za privremeno korišćenje radio frekvencija i televizijskih kanala, - Odluke Savezne vlade o naknadama za privremeno korišćenje radio frekvencija i televizijskih kanala, - Rešenja, na osnovu člana 11. Uredbe o obrazovanju saveznih ministarstava i drugih organa i organizacija, Saveznog ministarstva telekomunikacija. Takođe u obzir su uzeti i kontrolno merni rezultati koji su konstatovali rad radiodifuznih stanica za koje nije izdat ni jedan važeći dokument. U cilju analize izdatih dokumenata, njihove tehničke opravdanosti i utvrđivanja elektromagnetne kompatibilnosti