PRAKTIKUM ZA BORBA PROTIV TRGOVIJATA SO LU\E I NELEGALNATA MIGRACIJA 1 ISBN 978 92 9068 238 7 © Me|unarodna Organizacija za Migracii- IOM Site avtorski prava na ovaa publikacija se za{titeni so zakon. Nieden del od ovaa publikacija ne smee da bide reproduciran, za~uvan vo sistemi za javna namena, ili emituvan vo bilo kakva for- ma i preku bilo kakvi sredstva, elektronski, mehani~ki, vo forma na fotokopija, so presnimuvawe ili drug na~in na neovlasteno ko- ristewe bez predhodno pismeno odobrenie od strana na izdava~ot. 2 Izdava~: Me|unarodna Organizacija za Migracii - IOM, Misija vo Skopje, [ef na Misija G-din Enriko Poncijani Urednici: Jelena Krasi} i Vladimir Danailov Ostanati urednici: En Gutmiler, Sowa Bo`inovska, Marija Nikolovska, Nata{a Georgievska, Ivona Zakoska i Biljana Nastovska Harmonizirawe na delovi od Praktikum: G-din Trpe Stojanovski, Nacionalna Komisija za borba protiv trgovija so lu|e i nelegalna migracija Lektura: G-|a Jasmina \orgieva Kompjuterska obrabotka i pe~atewe: Digi Print IOM im se zablagodaruva na ko-avtorite na Praktikumot: - G-din Trpe Stojanovski, Nacionalna Komisija za borba protiv trgovija so lu|e i nelegalna migracija - G-din Stoj~e ^oklevski, Grani~na policija, MVR - G-din Goran Ristovski, Oddel protiv organiziran kriminal, MVR - G-din Sterjo Zikov, Osnovno javno obvinitelstvo Skopje - G-din Kosta Petrovski, Zdru`enie na javni obviniteli na Republika Makedonija - G-din Naser Haxiahmetagi}, Istra`no oddelenie, Osnoven sud Skopje 1 - G-|a Lidija Nedelkovska, Osnoven sud Skopje 2 - G-|a Tatijana Temelkoska - Milenkovi}, Centar za kontinuirana edukaci- ja pri Zdru`enieto na sudii na Republika Makedonija - G-|a Nata{a Trpenoska - Tren~evska, Advokat - G-|a Tatjana Mihajlova, Advokat - G-|a Aneta Bateva, Advokat - G-din Zoran Filipovski, Sekretarijat na Nacionalna Komisija za borba protiv trgovija so lu|e i nelegalna migracija - G-ca Tawa Kikerekova, Ministerstvo za pravda Informaciite sodr`ani vo ovoj Praktikum se baziraat na iskustvata na naciona- lnite institucii, specijalizirani za borba protiv trgovijata so lu|e i nelegalnata migracija i iskustvata na IOM vo Republika Makedonija. Ostanatite akteri vo borbata protiv trgovijata so lu|e mo`e da imaat poinakov, ednakvo efikasen pristap kon aktivnostite opi{ani vo Praktikumot. Iako vo Praktikumot e pre- tstaven {irok spektar na primeri, istite ne pretstavuvaat seopfatna slika, dotolku {to trgovijata so lu|e i nelegalnata migracija se kompleksni i postojano menlivi fenomeni. 3 SODR@INA: Kratenki . .8 Voved . .9 Pravna ramka za inkriminacija na delata povrzani so trgovija so lu|e . .11 GLAVA 1 PRAKTIKUM-Merki {to se prezemaat na grani~nite premini na Republika Makedonija zaradi prevencija i borba protiv trgovijata so lu|e i krium~areweto na migranti . .15 1.1. Definicija . .16 1.2. Pravna ramka . .17 1.3. Metod i na~in na vleguvawe vo dr`avata na tranzit ili na krajna destinacija . .17 1.4. Kriminalni mre`i koi se zanimavaat so regrutirawe i transportirawe na `rtvi . .17 1.5. Koi se `rtvite? . .18 1.6. Na~ini na otkrivawe na tekovnite ili potencijalnite `rtvi na trgovijata so `eni i deca i kriminalnite strukturi - prevoznici/potencijalni trgovci so lu|e . .18 1.6.1. Prva faza: Ocenka na indiciite pred sproveduvawe na prvi~noto kratko intervju . .18 1.6.2. Vtora faza: Prvi~no kratko intervju so voza~ot/potencijalniot trgovec so lu|e i patnicite . .20 1.6.3. Treta faza: Intervju . .21 GLAVA 2 PRAKTIKUM-Postapuvawe na ovlastenite slu`beni lica od specijaliziranite i nespecijaliziranite slu`bi vo razotrkivaweto i prevencijata na delata povrzani so trgovijata so lu|e i krium~areweto na migranti . .25 4 1.1. Regrutacija . .26 1.2. Tranzit . .28 1.3. Krajna destinacija . .31 1.4. Postapuvawe na specijaliziranite clu`bi vo MVR zadol`eni za borba protiv trgovijata so lu|e i krium~areweto na migranti . .32 1.5. Kontakt so `rtvata . .33 1.6. Intervju . .33 1.7. Dokumentirawe . .34 1.8. Zna~eweto na Tranzitniot Centar za Stranci za zgri`uvawe na `rtvi od trgovija so lu|e i na~inot na nivnoto procesirawe niz ovaa institucija . .35 1.8.1. Nekoi fakti za formiraweto na Tranzitniot Centar za Stranci . .35 1.8.2. Strukturna postavenost na Tranzitniot Centar za Stranci i negovata uloga . .36 1.8.3. Aktivnosti vo ramkite na Tranzitniot Centar za Stranci . .38 1.8.4. Pomo{ na `rtvite na trgovijata so lu|e - Standardni operativni proceduri vo Republika Makedonija . .39 1.8.5. Posebni proceduri za mentalno bolni ili hendikepirani lica - `rtvi na trgovija so lu|e . .52 GLAVA 3 PRAKTIKUM - Ulogata na javnite obviniteli vo procesiraweto na delata povrzani so trgovijata so lu|e i krium~areweto na migranti . .55 1.1. Predistra`na postapka . .55 1.1.2. Posebni istra`ni merki . .56 1.1.3. Zakon za javno obvinitelstvo . .58 1.1.4. Instrumenti na sorabotka . .58 1.1.5. Pravilnik za organizacija i sostav na Oddelenieto za gonewe na storiteli na krivi~ni dela od oblasta na organiziraniot kriminal . .59 1.1.6. Memorandum za Sorabotka vo otkrivaweto i goneweto na storiteli na krivi~ni dela od oblasta na organiziraniot kriminal . .60 1.2. Krivi~na prijava . .61 1.3. Obrabotka na krivi~nata prijava od strana na obvinitelot .62 5 1.4. O{tetenite . .63 1.5. Podgotovka na obvinitelen akt . .63 1.6. Glaven pretres . .64 1.7. Zavr{ni zborovi . .65 1.8. @alba - odgovor na `alba i vonredni pravni lekovi . .66 1.9. Javnost . .66 GLAVA 4 PRAKTIKUM-Ulogata na sudiite vo procesiraweto na delata povrzani so trgovijata so lu|e i krium~areweto na migranti . .69 1.1. Pretkrivi~na postapka . .70 1.2. Istraga . .73 1.3. Glaven pretres . .78 1.3.1.Konkretni dejstvija na sude~kiot sudija . .80 GLAVA 5 PRAKTIKUM - Ulogata na pravnite zastapnici na `rtvite na trgovija so lu|e vo procesirawe na delata povrzani so trgovija so lu|e i krium~arewe na migranti . .85 1.1. Ulogata na pravniot zastapnik na `rtvata na trgovija so lu|e vo tekot na pretkrivi~nata i krivi~nata postapka . .85 1.2. Evropskata Konvencija za ~ovekovi prava i osnovni slobodi i specifi~nosti na postapkata pred Evropskiot sud za ~ovekovi prava . .88 1.2.1. Evropska Konvencija za ~ovekovi prava i osnovni slobodi . .88 1.2.2. Prakti~na implikacija na Evropskata Konvencija vo legislativata na Republika Makedonija . .89 1.2.3.Specifi~nosti na postapkata i odlukite na Evropskiot sud za ~ovekovi prava . .90 1.2.4. Privremeni merki . .92 1.3. Analiza na pravnata ramka na Republika Makedonija vo odnos na krivi~nite dela trgovija so lu|e i nelegalna migracija . .93 6 1.4. Prvi~en kontakt so `rtvata . .95 1.5. Ulogata na pravniot zastapnik/advokatot vo sudskata postapka . .97 1.6. Analiza na dosega{nata praksa vo primenata na ~lenot 418-a pri zastapuvawe na `rtvi od trgovija so lu|e . .102 1.7. Praksa i teorija - Iskustva na advokat Tatjana Mihajlova . .104 1.7.1. Slu~ai pred Osnovnite sudovi vo Republika Makedonija . .104 1.7.2. Opravdanosta za davawe pravna pouka i pomo{ na `rtvite . .105 1.7.3. Pravata na `rtvata vo krivi~nata postapka . .107 1.7.4. Dol`nost na o{tetenata (`rtva) - svedok . .111 1.7.5. Tolkuvawe i primena na pravoto na zastapuvawe . .115 1.7.6. Sorabotka me|u dr`avnite organi . .118 1.8. Slu~ai pred makedonskite sudovi - Iskustva na advokat Aneta Bateva . .119 1.8.1. Od dosega{noto prakti~no iskustvo - slu~ai koi se vodeni pred Osnovniot sud vo Skopje, Osnovniot sud Tetovo, Osnovniot sud Gostivar i Osnovniot sud Bitola . .119 1.8.2. Predlozi za sproveduvawe na poefikasna istraga . .120 1.8.3. Nadomest na {teta . .121 1.8.4. Tro{oci na krivi~nata postapka . .124 ANEKS 1- Ramkovna odluka na Sovetot od 15 Mart 2001 za statusot na `rtvite vo krivi~nata postapka . .129 ANEKS 2- Pra{alnik za potencijalnite `rtvi na trgovijata so lu|e . .139 ANEKS 3-Organigram na Sekretarijatot pri Nacionalnata Komisija za borba protiv trgovijata so lu|e i nelegalnata migracija . .143 ANEKS 4 - Formi/obrasci koi gi koristi MVR . .145 7 KRATENKI OSL - Ovlasteni slu`beni lica KZ - Krivi~en Zakonik ZKP - Zakon za Krivi~na Postapka @TL - @rtvi na Trgovija so Lu|e MVR - Ministerstvo za Vnatre{ni Raboti PMV - Patni~ko Motorno Vozilo PI - Patni Ispravi OJO - Osnovno Javno Obvinitelstvo - Osnoven Javen Obvinitel MO - Me|unarodni Organizacii PVR - Pravilnikot za Vr{ewe na Rabotite KP - Krivi~na Postapka IS - Istra`en Sudija ZOO - Zakon za Obligacioni Odnosi ZPP - Zakon za Parni~na Postapka ZIP - Zakon za Izvr{na Postapka TCS - Tranziten Centar za Stranci CSR - Centar za Socijalna Rabota NVO - Nevladina Organizacija IOM - Me|unarodna Organizacija za Migracii SOP - Standardni Operativni Proceduri 8 VOVED Inicijativata za sozdavawe na ovoj Praktikum proizleze od Me|unarodnata organizacija za migracii (IOM), institucija koja ima golemo iskustvo vo proektite povrzani so migracijata, za{tita- ta na `rtvite i afirmirawe na ~ovekovite prava. Kako edna od najvpe~atlivite institucii so jasna programa za prevencija i borba protiv trgovijata so lu|e, IOM Misijata vo Republika.